METHODS AND EXAMPLES IN TEACHING PERSIAN ARUZ (PROSODY)

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 28, 1 - 20, 26.12.2023

Yakup Şafak

Öz

In classical Persian poetry, the only prosodic system known as "aruz" was discovered by
Muslim Arabs and was primarily systemized by Halil bin Ahmed (d. 175/791) and
introduced into Persian literature with some modifications. Persian aruz, was adopted in
literatures within the sphere of Islamic civilization, including especially the Turkish
literature. Many valuable works have been composed using this prosodic system.
In the past, numerous valuable works were dedicated to teaching aruz, and practical
methods were developed for its application. Although the significance of these activities
has decreased to some extent today, it is inevitable for these nations to somehow preserve
this cultural heritage to safeguard it.
This work has been prepared in accordance with scientific methods and with reliable
sources to guide researchers and students of Persian literature, in light of the reasons
presented. The article discusses a brief history of aruz, its significance, and instructional
methods for aruz. It also provides information on the primary meters used in Persian
poetry along with examples and necessary explanations.

Anahtar Kelimeler

Aruz, Prosody, Persian Literature, Meters, Aruz Teaching.

FARSÇA ARUZ ÖĞRETİMİNDE USÛL VE ÖRNEKLER

Öz

Klâsik Fars şiirinde yegâne vezin sistemi olan aruz, müslüman Araplar tarafından bulunmuş; büyük ölçüde Halîl bin Ahmed (ö.175/791) tarafından sisteme bağlanmış ve bazı değişikliklerle oradan Fars edebiyatına geçmiştir. Fars aruzu, başta Türk edebiyatı olmak üzere İslâm Medeniyeti dairesindeki diğer edebiyatlarda da benimsenmiş; nice değerli eser, bu vezin sistemiyle kaleme alınmıştır.
Aruz öğretimi için geçmişte birçok kıymetli çalışma yapılmış, pratik için yöntemler geliştirilmiştir. Asırlarca süren bu faaliyetler, bugün önemini kısmen de olsa yitirmiş olmakla birlikte söz konusu milletlerin kültürel miraslarına sahip çıkabilmeleri için onu bir şekilde yaşatmaları kaçınılmazdır.
Bu çalışma arzedilen gerekçelerle Fars edebiyatı araştırmacılarına ve öğrencilere yol göstermek amacıyla, güvenilir kaynaklar ışığında, ilmî usûller takip edilerek hazırlanmıştır. Makalede aruzun kısa tarihçesi, önemi, aruz öğretiminde usûl gibi konular ele alınmış; Fars şiirinde kullanılan başlıca vezinler, örnekleriyle beraber verilmiş, gerekli açıklamalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aruz, Fars Edebiyatı, Vezinler, Aruz Öğretimi.

Kaynakça

• Belenkuyu, Bekir, “Aruz Veznine Göre Mısraın Son Hecesi”, New Era International Journal of Interdisciplinary Social Researches, S.16 (2022), s. 61-71.
• Çetin, M. Nihad, “Aruz”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 1991, C.III, s. 424-437.
• Değirmençay, Veyis, Farsça Aruz ve Kafiye, Atatürk Üniversitesi Ofset.T., Erzurum, 2012.
• Hânlerî, Pervîz N., Tahkîk-i intikâdî der arûz-i Fârsî, Tahran, 1327 hş. İlaydın, Hikmet, Türk Edebiyatında Nazım, 4. bs., İstanbul, 1964.
• Köprülü, M. Fuad, “Aruz”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1940, C. I, s. 625-653.
• Mehmed Lütfi, Menbau’l-bahreyn ve mecmau’l-arûzeyn, İstanbul 1330. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Külliyyât-ı Şems yâ Dîvân-ı Kebîr, I-IX, nşr. Bedîuzzaman Furûzanfer, Emîr-i Kebîr Yayınları, Tahran, 1336-1346 hş.
• Nasîrüddîn-i Tûsî, Mi‘yaru’l-eş‘âr, Tahran, 1325 hş.
• Öz, Yusuf, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 2010.
• Reşîd, Nazariyyât-ı edebiyye, İstanbul, 1328.
• Reşîdüddîn-i Vatvât, Muhtasarî der ilm-i arûz, nşr. A.Ateş-A.Tarzî, (Farsça Grameri içinde), İstanbul, 1954, s. 252-263.
• Seyfî-i Buhârâyî, Arûz-i Seyfî, nşr. H. Blochmann (The Prosody of The Persians isimli eserin sonunda), Amsterdam, 1970.
• Sürûrî, Mustafa b. Şa’bân, Bahrü’l-maârif, haz. Yakup Şafak (Sürûrî’nin Bahrü’l-maârif’i ve Enisü’l-uşşâk ile Mukayesesi, Atatürk Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, basılmamış doktora tezi), Erzurum 1991.
• Şemîsâ, Sîrûs, Arûz ve Kâfiye, 4.bs., İntişârât-i Dânişgâh-i Peyâm-i Nûr, 1383 hş.
• Şemsüddîn Muhammed b. Kays er-Râzî el-Mu’cem fî meâyîri eş’âri’l-Acem, nşr. Sîrûs Şemîs, İntişârât-i Firdevs, 1373 hş.
• Şafak, Yakup , “Aruzda Taktî Usûlü’ne Dair”, Yedi İklim, S.65 (Ağ.1995), s. 12-13.
• Şafak, Yakup, “Fars ve Türk Edebiyatlarındaki Aruz Vezinlerinin Ritmik Yapıları Üzerine Düşünceler”, Yedi İklim, S.70 (Ocak-1996), s. 31-34.
• Şafak, Yakup, Aruz Terimleri, Saye Basımevi, Konya, 2003.
• Tâhirü’l-Mevlevî, Edebiyat Lügati, nşr. Kemal Edip Kürkçüoğlu, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1973.
• https://ganjoor.net/amar, 14 Şehrîver 1402 hş. (5.9.2023).