Orta Çağ’da yazılmış bazı Arapça kaynaklara göre Efesli Rufus’un çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine söyledikleri

Yıl 2022, Sayı: 22, 1 - 32, 31.12.2022

Ahmet Acıduman , Çağatay Aşkit

Öz

Bu çalışma Kitābu’l-Ḥāvī fī’ṭ-Ṭıbb ve Kitābu Tedbīri’l-Ḥabālā ve’l-Eṭfāl ve’ṣ-Ṣıbyān adlı eserlerde Antik Çağ’ın önemli hekimlerden Rufus’un çocuk sağlığı ve hastalıkları konusunda yazdığı, aslı ve Arapça çevirisi kayıp olan eserinden yapılmış alıntıların Türkçeye çevrilerek Türk pediatri tarihinde yer alan bir boşluğun doldurulması amacıyla yapılmıştır. Önce er-Rāzī’nin el-Ḥāvī’sindeki Rufus’a ait olan alıntılar saptanarak bunların Arapça ve Latince metinleri makalenin yazarları tarafından Türkçeye çevrilmiş, daha sonra çevrilen bu metinler karşılaştırılarak, Türkçe çeviri metinler oluşturulmuştur. İkinci adım olarak el-Beledī’nin Kitābu Tedbīri’l-Ḥubālā ve’l-Eṭfāl ve’ṣ-Ṣibyān’ında yer alan Rufus’a ait alıntılar saptanmış, Arapça olan bu metinlerin Türkçe çevirileri yapılmış ve bunlar daha önceden yapılmış çalışmalardaki Almanca ve İngilizce çevirileri ile karşılaştırılarak, Türkçe çeviri metinler oluşturulmuştur. Rufus’un çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine yazdığı eserinden elimize ulaşan açıklamaları döneminin bilgilerini yansıtmaktadır. Rufus’un eserinin Yunanca aslı ve Arapça çevirisi günümüze ulaşmasa da, er-Rāzī ve el-Beledī’nin eserlerinde bulunan alıntılar sayesinde Rufus’un çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine söyledikleri hakkında kısmen de olsa bilgi sahibi olmak mümkün olmakta ve bu alıntılar tıp tarihi açısından büyük bir önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rufus, er-Rāzī, el-Beledī, Çocuk sağlığı ve hastalıkları, Kitābu’l-Ḥāvī fī’ṭ-Ṭıbb, Kitābu Tedbīri’l-Ḥabālā ve’l-Eṭfāl ve’ṣ-Ṣıbyān, Pediatri tarihi, Rufus, er-Rāzī, el-Beledī, Çocuk sağlığı ve hastalıkları, Kitābu’l-Ḥāvī fī’ṭ-Ṭıbb, Kitābu Tedbīri’l-Ḥabālā ve’l-Eṭfāl ve’ṣ-Ṣıbyān, Pediatri tarihi

Kaynakça

• Abou-Aly, Amal Mohamed Abdullah. (1992). The medical writings of Rufus of Ephesus. Doctoral thesis (Ph.D), University of London.
• Adler A. (ed). (2001) Suidae Lexicon, Pars IV. Munchen-Leipzig: K.G.Saur.
• Aetius Amidenus. (1535). Aetii Amideni Quem Alii Antiochenum Vocant Medici Clarissimi Libri XVI. In Tres Tomos Diuisi, Quorum Primus & Ultimus Ioan. Baptista Montano Veronensi Medico, Secundus Iano Cornario Zuiccaviensi, & Ipso Medicinae Professore, Interpretibus Latinitate Donati Sunt. In Quo Opere Cuncta Quae Ad Curandi Artem Pertinent Congesta Sunt, Ex Omnibus Qui Usque Ad Eius Tempora Scripserant, Diligentissime Excerpta. Additus Est Index Omneis Tomos Copiossimus. 1. Cilt. Basilae In Officina Frob.
• Al-Baladī, Abū l-ʿAbbās Aḥmad b. Muḥammad b. Yaḥyā. Kitāb Tadbīr al-Ḥubālā wa-l-Aṭfāl wa-l-Ṣibyān. Ankara: Milli Kütüphane, Yz A 3120.
• Al-Baladī, Aḥmad b. Muḥammad b. Yaḥyā. (1980). Kitāb Tadbīr al-Ḥubālā wa-l-Aṭfāl wa-l-Ṣibyān wa Ḥıfẓ Ṣıḥḥat wa Mudāwāt al-Amrād al-ʿĀriḍa lahum. Taḥḳīḳ: Dr. Maḥmūd Alḥāc Qāsim aMuḥammad. Al-Cumhūriyyat al-ʿIrāḳīyya, Vazārat al-Thaqāfa wa-l-Aʿlām: Dār al-Rashīd lin-nashr.
• Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyya. (1955 A.D./1374 A.H). Kitābu’l-Ḥawī fi’ṭ-Ṭibb (Continens of Rhazes), Part I (An Encyclopaedia of Medicine). Edited by the Bureau from the unique Escurial and other manuscripts Under the auspices of the Ministry of Education Government of India. Hyderabad-Deccan, India: The Dāiratu’l-Maʿārif-il-Osmānia (Osmaniya Oriental Publications Bureau).
• Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyya. (1955 A.D./1375 A.H). Kitābu’l-Ḥawī fi’ṭ-Ṭibb (Continens of Rhazes), Part III (An Encyclopaedia of Medicine). Edited by the Bureau from the unique Escurial and other manuscripts Under the auspices of the Ministry of Education Government of India. Hyderabad-Deccan, India: The Dāiratu’l-Maʿārif-il-Osmānia (Osmaniya Oriental Publications Bureau).
• Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyya. (1957). Kitābu’l-Ḥāwī fi’ṭ-Ṭibb (Rhazes’ Liber Continens) (An Encyclopaedia of Medicine), Part IV On the Diseases of the Lungs. Edited by the Bureau from the unique Escurial [No 807], Madrid. Under the auspices of the Ministry of Education, Government of India (First Edition). Hyderabad, Andhra Pardesh, India: The Dairatu’l-Maʿarif-il-Osmania (Osmaniya Oriental Publications Bureau), Osmania University.
• Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā. (2000 M/1421 H.). Al-Ḥāwī fī al-Ṭibb. Murācaʿat wa Taṣḥīḥ: D. Muḥammad Muḥammad Ismāʿīl. Al-Mujallad al-Ulā [Vol. I]. Al-Tabʿat al-Ulā [First Edition]. Beirut, Lebanon: Dar Al-Kotob Al-ilmiyah.
• Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā. (2000 M/1421 H.). Al-Ḥāwī fī al-Ṭibb. Murācaʿat wa Taṣḥīḥ: D. Muḥammad Muḥammad Ismāʿīl. Al-Mujallad al-Thānī [Vol. II]. Al-Ṭabʿat al-Ulā [First Edition]. Beirut, Lebanon: Dar Al-Kotob Al-ilmiyah.
• Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā. Al-Ḥāwī fī al-Ṭibb. (2000 M/1421 H.). Murācaʿat wa Taṣḥīḥ: D. Muḥammad Muḥammad Ismāʿīl. Al-Mujallad al-Thālith [Vol. III]. Al-Ṭabʿat al-Ulā [First Edition]. Beirut, Lebanon: Dar Al-Kotob Al-ilmiyah.
• Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā. Al-Ḥāwī fī al-Ṭibb. (2000 M/1421 H.). Murācaʿat wa Taṣḥīḥ: D. Muḥammad Muḥammad Ismāʿīl. Al-Mujallad al-Sādis [Vol. VI]. Al-Tabʿat al-Ulā [First Edition]. Beirut, Lebanon: Dar Al-Kotob Al-ilmiyah.
• Bussemaker et Daremberg Ch. (Eds.) (1858). Oeuvres d’Oribase, Texte Grec, En Grande Partie Inédit, Collationné Sur Les Manuscrits, Traduit Pour La Première Fois En Français; Avec Une Introduction, Des notes, Des Tables Et Des Planches, Tome Troisième. Paris: A L’Imprimerie Impériale.
• Bussemaker et Daremberg Ch. (Eds.) (1873). Oeuvres d’Oribase, Texte Grec, En Grande Partie Inédit. Collationné Sur Les Manuscrits, Traduit Pour La Première Fois En Français, Avec Une Introduction, Des notes, Des Tables Et Des Planches. Tome Cinquième. Paris: A L’Imprimerie Nationale.
• Daremberg Ch., Ruelle Ch. E. (1879). Oeuvres de Rufus d’Éphèse. Paris :A L’imprimiere. En-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak. (2019). El-Fihrist. Ramazan Şeşen (Çev.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Galen (1951). A Translation of Galen’s Hygiene (De Sanitate Tuenda) with an Introduction by Henry E. Sigerist. Robert Montraville Green (Trans.) Springfield, Ilinois: Charles C. Thomas.
• Hippokrates (2016). Aforizmalar. 1. Basım. Eyüp Çoraklı(Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ibn Al-Qiftī. (1903). Ta’rīḫ Al-Ḥukamā’. Auf Grund Der Vorarbeiten Aug. Müller’s Herasusgegeben von Julius Lippert. Leipzig: Dietirch’sche Verlagsbuchhandlung (Theodor Weicher).
• Ilberg, J. (Ed.). (1927). Sorani Gynaeciorum libri iv, de signis fracturarum, de fasciis, vita Hippocratis secundum Soranum, Leipzig: Teubner.
• Meyerhof M. (1935 ). Thirty-three clinical observations by Rhazes (Circa 900 A.D.). Isis; 23 (2): 321-372.
• Nutton, Vivian, (2008). Rufus of Ephesus. Brill’s New Pauly içinde (Antiquity, vol. 12, Prol-Sar, s. 756-757) Leiden-Boston: Brill.
• Paulus Aegineta. (1844). The Seven Books of Paulus Aegineta. In Three Volumes, Vol. I. Francis Adams (Trans.) London: Printed for the Sydenham Society.
• Pormann PE. (1999). The Greek and Arabic Fragments of Paul of Aegina’s Therapy of Children. Thesis for the Mphil in Classical Languages and Literature. Oxford University.
• Rasis. (1509). Liber Continens ordinatus et correctus per clarissimum artium et medicine doctorem magistrum Hieronymum Surianum, Venetiis: Bernardinum Benalium.
• Raeder J. (Ed.). (1933). Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, libri XLIX-L, libri incerti, eclogae medicamentorum, edidit, CMG VI 2,2, Leipzig et Berlin: Teubner.
• Rosenthal F. (2003). The Classical Heritage in Islam. Translated from the German by Emile and Jenny Marmorstein. London and New York: First published in English in 1975 by Routledge & Kegan Paul Ltd, First published in paperback in 1992 by Routledge, Reprinted 1994.
• Sarton G. (1962). Introduction to the History of Science. Volume I. From Homer to Omar Khayyam. Reprinted. Baltimore: Published fort he Carnegie Institution of Washington by the Williams & Wilkins Company, Savage-Smith E, Swain S, van Gelder GJ, eds. A Literary History of Medicine (Leiden 2020), https://doi.org/10.1163/37704_0668IbnAbiUsaibia.Tabaqatalatibba.lhom-tr-eng1
• Scarano GB. (1990). Spunti di Pediatria in Rufo d’Efeso. Medicina nei Secoli-Arte a Scienza/Journal of History of Medicine 2 (2): 221-237.
• Sezgin F. (1970). Geschichte Des Arabischen Schrifttums. Band III Medizin – Pharmazie -Zoologie – Tierheilkunde Bis ca. 430 H. Leiden: E. J. Brill.
• Soranus. (1991). Gynecology. Owsei Temkin (Trans.) Softshell Books Edition. Baltimore and London: John Hopkins University Press.
• Ullmann M. (1975). Die Schrift des Rufus „De infantium curatione“ und das Problem der Autorenlemmata in den „Collectiones medicae“ des Oreibasios. Medizinhistoriches Journal 10 (3): 165-190.
• Ullmann M. (1978). Islamic Medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Yaşar Soydan N, Aşkit Ç, Acıduman A. (2018). Amidalı Aetius ve çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine bir değerlendirme. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi; 61 (1-2): 27-50.