ŞİRKET-İ HAYRİYE’NİN GELİR VE GİDERLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME(1857-1909)

Yıl 2024, , 389 - 405, 02.07.2024

Büşra Karataşer

https://doi.org/10.31671/doujournal.1443691

Öz

19. yüzyılla birlikte Osmanlı Devleti’nde dış ticaret büyük bir hızla gelişme gösterdi. Avrupa’da başlayan gelişmeler kısa sürede bütün dünyayı etkilemişti. Yelkenli gemilerden buharlı gemilere geçiş denizcilik alanında başta olmak üzere ekonomik anlamda da çok önemli değişikliklere sebep oldu. Osmanlı Devleti’nde hızla çoğalan buharlı gemiler Osmanlı deniz ticaretinin değişimine neden olmuştur. Şirket-i Hayriye’nin kurulmasıyla birlikte Osmanlı Devleti’nde denizcilik alanında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Şirket, 1850 yılında Osmanlı Devleti’nde ilk anonim şirket olarak kurulmuştur. Şirket-i Hayriye Boğaziçi’nde kurulması sebebi ile yolcu ve yük taşımacılığında önemli bir rol oynayarak ülkenin deniz ulaşımın gelişmesini sağlamıştır. Bu çalışmada şirketin kurulduğu dönemde nasıl bir ihtiyacı karşıladığı ve nasıl önemli görevlere imza attığı gösterilmeye çalışılmıştır. Şirketin 1857-1909 yılları arası gelir- giderlerindeki değişikler ülkenin iktisadi ve siyasi koşullarıyla bağlantılı olarak nasıl değiştiği incelenecektir. Şirket zaman içerisinde gemi filosunu artırarak gelirlerini nasıl arttırdığı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

şirket-i hayriye, gelir, gider

AN EVALUATION ON THE REVENUES AND EXPENDITURES OF ŞİRKET-İ HAYRİYE (1857-1909)

Öz

As of 19th century, foreign trade developed rapidly in the Ottoman Empire. The developments that started in Europe affected the whole world in a short time. Transitioning from sailing ships to steam ships brought about significant changes, particularly in the maritime industry and economically. The rapid proliferation of steam ships in the Ottoman Empire caused a change in Ottoman maritime trade. Şirket-i Hayriye caused important developments in the economic and social fields in the Ottoman Empire. It was established in 1850 as the first joint stock company in the Ottoman Empire. Since Şirket-i Hayriye was established on the Bosphorus, it played an important role in passenger and freight transportation and led to the developments in the maritime transportation in the country. In this study, we aimed to illustrate the needs addressed by the company and the key tasks it undertook upon its establishment. The changes in the company's income and expenses between 1857 and 1909 will be analyzed in relation to the economic and political conditions of the country. How the company increased its revenues by increasing its fleet of ships over time will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Şirket-i Hayriye, Income, Expenditure

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2010). Şirket-i Hayriye, Türkiye Diyanet Vakfı Dergisi, 39(2), 201-203
• Akyıldız, A. (2015). Antik çağdan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Aktepe, M. (2011). XVIIII. Asrın ilk yarısında İstanbul’un nüfus meselesine dair bazı vesikalar, Tarih Dergisi, 9(13) ,1-30.
• Arı, K. (1992). XVIII. yüzyılın başından XX. yüzyıla kadar Türk denizcilik tarihi, İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü. Boğaziçi Şirketi Hayriye tarihçe salname (1330). İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Camcı, B. ve Cezmi Z. (1994). Türk deniz ticareti ve Türkiye denizcilik işletmeleri tarihçesi, İstanbul: Türkiye Denizcilik İşletmeleri Kültür Yayınları.
• Daloğlu, P. (2021). Şirket-i Hayriye finansal raporlaması, İstanbul Arel Üniversitesi Yayınları.
• Gediz, D. (2013). Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi (1910-1923) (Yüksek Lisans Tezi).
• Hut, D. (2012). Osmanlı’da ulaşım: kara-deniz-demiryolu, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Güvemli, O. (2015). Osmanlı imparatorluğunda 19. yüzyılın ortalarında muhasebe düşüncesindeki büyük değişim1839-1885, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları, 9(43), 52-66.
• İnalcık, H.ve Arı, B. (2004). Bir deniz gücü olarak Osmanlı İmparatorluğu, Uluslararası Piri Reis Sempozyumu.
• Küçükalioğlu, S. (1999). İdare-i Mahsusa, kuruluşu, faaliyetleri ve sosyo- ekonomik etkileri (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Kütükoğlu, M. (1999). Osmanlı iktisadi yapısı, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Koraltürk, M. (2007). Şirket-i Hayriye 1851-1945, İstanbul : İDO Yayıncılık.
• Koraltürk, M. (2011). Türk Lloydu Seyir Defteri, İstanbul: Türk Lloydu Vakfı Yayınları.
• Mantran, R. (1987). XVIII. yüzyılda Osmanlı imparatorluğunda ticaretin değişmesi, Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, 11(32), 159-173.
• Orhonlu, C. (1966). Osmanlı Türkleri Devrinde İstanbul’da Kayıkçılık ve Kayık İşletmeciliği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(21),108-131.
• Ortaylı, İ. (2008).İstanbul’dan Sayfalar, İstanbul: Turkuvaz Kitapçılık.
• Ortaylı İ. (1977). İstanbul’un mekânsal yapısının tarihsel evrimi, TODAİE Amme İdaresi Dergisi,10(2),77-97.
• Rodoslu, S. (1952). İlk vapurlar resimli tarih mecmuası, 5(11),1853-1888.
• Seyitadanlıoğlu, M. (2020). Tanzimat değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şahsuvaroğlu, H.(1986). Boğaziçi'ne dair, İstanbul:Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Şanda, H.A. (1967). Türkiye’de ilk sermaye şirketleri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Şensoy, F.(2018). Şirket-i Hayriye :Osmanlı Boğaziçi taşımacılık şirketi, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18(11), 239-256
• Shawi J. S. (1979). The population of İstanbul in the nineteenth century, International Journal of Middle East Studies, 10(2), 266-267.
• Toraman, C, & Taştan, T. (2021). Osmanlı Devleti’nin İlk Anonim Şirketlerinden Birisi Olarak Şirket-i Hayriye ve 1888 (1303)-1890(1305) Dönemi Mali Tablolar Analizi, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.2021 Özel sayı
• Lutfi Efendi, A. (1290). Tarih-i Lütfü ,İstanbul : Matbaa-i Âmire.
• Tabakoğlu, A. (2014).Türkiye iktisat tarihi, İstanbul :Dergah Yayınları
• Tekeli, İ. (2009). İstanbul kent İçi ulaşımının gelişimi (1927-1985).İlhan Tekeli Toplu Eserler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
• Tutel, E. (1994). Şirket-i Hayriye, İstanbul : İletişim Yayınları.
• Vahdettin. E, (2012). Osmanlı’da ulaşım :kara-deniz-demiryolu, İstanbul:Çamlıca Yayınları.