ÖRGÜTSEL ADALET İLE YARATICILIK İLİŞKİSİNDE ROL ÇATIŞMASI VE ROL BELİRSİZLİĞİNİN DÜZENLEYİCİ ROLÜ

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 2, 129 - 150, 30.07.2022

Senem Altan , Ahmet Erkuş , Ömer Turunç

https://doi.org/10.31671/doujournal.1105156

Öz

Bu çalışmada örgütsel adalet ile yaratıcılık ilişkisi incelenirken, rol çatışması ve rol belirsizliğinin düzenleyici rolü araştırılmıştır. Çalışmansın ilk aşamasında değişkenler arasındaki ilişkiler literatür taraması ile incelenerek araştırma hipotezleri oluşturulmuştur. İkinci aşamada kolayda örneklem yöntemi kullanarak seçilen 396 banka çalışanı üzerinde bir araştırma yapılmıştır. Üçüncü ve son aşamada ise değişkenler arasındaki ilişkiler korelasyon analizleri ile incelenirken, araştırma hipotezleri düzenleyici regresyon analizleri ile test edilmiştir. Araştırmada elde edilmiş olan bulgular ışığında, örgütsel adaletin alt bileşenlerinin yaratıcılık üzerinde pozitif yönde anlamlı etkilere sahip olduğu görülmüştür. Bununla birlikte örgütsel adaletin boyutları ile yaratıcılık arasındaki ilişkide, rol çatışmasının düzenleyici rolünün bulunmadığı, rol belirsizliğinin ise bu ilişkide düzenleyici rolünün bulunduğu tespit edilmiştir. Rol belirsizliği düşük ve orta düzeydeyken süreç ve etkileşim adaletinin yaratıcılık ile ilişkisindeki etkisi artmakta, rol belirsizliği yüksekken bu etki azalmaktadır. Rol belirsizliği düşükken dağıtım adaletinin yaratıcılıkla ilişkisinde, anlamlı bir artış, rol belirsizliği yüksekken anlamlı bir düşüş tespit edilmiştir. Araştırma sonuçlarının örgütsel adalet ile yaratıcılık ilişkisinde, rol çatışması ve rol belirsizliğinin düzenleyici etkisinin anlaşılması bakımından literatüre katkı sağlayabileceği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

örgütsel adalet, yaratıcılık, rol çatışması, rol belirsizliği

REGULATORY ROLE OF ROLE CONFLICT AND ROLE UNCERTAINTY IN THE RELATIONSHIP OF ORGANIZATIONAL JUSTICE AND CREATIVITY

Öz

In this research, while examining the relationship between organizational justice and creativity, the moderating role of role conflict and role ambiguity was investigated. In the first stage of the study the relations between the variables were examined by literature review and research hypotheses were formed. In the second stage, a research was conducted on 396 bank employees selected by using convenience sampling method. In the third and final stage, while the relations between the variables were examined with correlation analysis, research hypotheses were tested with regulatory regression analysis. According to the results of the research, it was seen that the dimensions of organizational justice have positive and significant effects on creativity. However, in the relationship between the dimensions of organizational justice and creativity, it has been determined that role conflict does not have a moderator role, while role ambiguity has a moderator role in this relationship. The effect of procedural and interactional justice on the relationship of creativity increases when role ambiguity is low and medium, and this effect decreases when role ambiguity is high. A significant increase was found in the relationship between distributive justice and creativity when role ambiguity was low, and a significant decrease was found when role ambiguity was high. It is thought that the results of the research will contribute to the literature in terms of understanding the moderating effect of role conflict and role ambiguity in the relationship between organizational justice and creativity.

Anahtar Kelimeler

Organizational Justice, Creativity, Role Conflict, Role Uncertainty.

Kaynakça

• Acaray, A. (2019). Örgütsel adalet ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkide güç mesafesinin düzenleyici etkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 24, 197-214 . DOI: 10.18092/ulikidince.510485
• Amabile, T. M. (1997). Motivating creativity in organizations: On doing what you love and loving what you do. California Manegement Review, 40(1), 39-58.
• Amabile, T. M. (1998). How to kill creativity. Harvard Business Review, September/October, 77-87.
• Amabile, T.M., Conti, R., Coon, H., Lazenby, J., and Herron, M. (1996). Assessing the work environment for creativity. Academy of Management Journal, 39(5), 1169-1184.
• Arslan, S. ve Üngüren, E. (2017). Rol çatışması ve rol belirsizliğinin örgütsel yabancılaşmaya etkisi: Alanya Belediyesi’nde bir araştırma. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi ÇYYD, 26(4), 43-84.
• Bağcı, Z. (2013). Çalışanların örgütsel adalet algılarının örgütsel bağlılıkları üzerı̇ndekı̇ etkı̇sı̇: tekstı̇l sektöründe bı̇r ı̇nceleme, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9(19), 163-184.
• Balay, R. (2010). Öğretim elemanlarının örgütsel yaratıcılık algıları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 43(1), 41-78.
• Balcı, A. (2000). Öğretim elemanlarının iş stresi, kuram ve uygulamalar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Baron, R. A., and Tang, J. (2009). The role of entrepreneurs in firm-level innovation: Joint effects of positive affect, creativity, and environmental dynamism, Journal of Business Venturing, 12.
• Bartram, J., Joiner, T. A. and Stanton, P. (2004). Factors affecting the job stres of Australian nurses: implications for recruitment and retention. Contemporary Nurse, 17(3), 293-304.
• Basım, H. N., Şeşen, H. ve Erkenekli, M. (2010). Birey davranışındaki kontrol odağının rol çatışması ve rol belirsizliği algısı ile ı̇lişkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. Amme İdaresi Dergisi, 43(1), 145-165.
• Bernardin, H. J. (2010). Human resource management: An experiential approach (5th Edition). New York: The McGraw-Hill Companies Inc.
• Bernerth, J. B., Armenakis, A. A., Feild, H. S. and Walker, H. J. (2007). Justice, cynicism, and commitment: a study of ımportant organizational change variables. Journal of Applied Behavioral Science, 43, 303-326.
• Byron, K., Khazanchi, S., and Nazarian, D. (2010). The relationship between stressors and creativity: A meta-analysis examining competing theoretical models. Journal of Applied Psychology, 95(1), 201–212. https://doi.org/10.1037/a0017868
• Chang E, Hancock K (2003). Role stres and role ambiguity in new nursing graduates in Australia. Nursing and Health Sciences, 5(1), 155-163.
• Clark, K., and James, K. (1999). Justice and positive and negative creativity. Creativity Research Journal, 12, 311-320. doi:10.1207/s15326934crj1204_9
• Coade, N. (2002). Her koşulda yaratıcı olmak- işletmenizde yaratıcılığı ve yeniliği nasıl teşvik edebilirsiniz? (Çev. A. E. Savran). İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
• Colquitt, J. A. (2001). On the dimensionality of organizational justice: A construct validation of a measure. Journal of Applied Psychology, 86(3), 386–400. https://doi.org/10.1037/0021-9010.86.3.386
• Colquitt, J. A., Conlon, D. E, Wesson, M. J., Porter, C. O., and Yee, Ng K. (2001). Justice at the millennium: A meta-analytic review of 25 years of organizational justice research. Journal of Applied Psychology, 86(3), 425-445.
• Csikszentmihalyi, M. (2013). Creativity: The Psychology of discovery and invention. New York: Harper Perennial.
• Çekmecelioğlu, H. G. (2005).  Örgüt ikliminin iş tatmini ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi: Bir araştırma. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 23-39.
• Çelik, M., Turunç, Ö. ve Bilgin, N. (2014). Çalışanların örgütsel adalet algılarının psikolojik sermaye üzerine etkisi: çalışanların iyilik halinin düzenletici rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi SBE Dergisi, 559-587,
• Çetinkaya, M. ve Çimenci, M. (2014). Örgütsel adalet algısının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi ve örgütsel özdeşleşmenin aracılık rolü: Yapısal eşitlik modeli çalışması. Yönetim Bilimleri Dergisi, 12(23), 237-278.
• Daft, R. L. (2010). New Era of Management (9th Edition). Canada: South-Western Cengage Learning.
• Dean Jr, J.W., Brandes, P., and Dharwadkar, R. (1998). Organizational cynicism. The Academy of Management Review, 23(2), 341-352.
• Demirhan, A. ve Güler, G. E. (2019). Bı̇lı̇şı̇m teknolojı̇lerı̇ ve örgütsel yaratıcılık algısı: Bı̇r derleme çalışması. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(38), 381-393, DOI: http://dx.doi.org/10.16990/SOBIDER.5047.
• Erigüç, K. G. (1994). Hastanelerde personelin işle ilgili tutumları – personel devri – Ankara ili örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Fisher, RT (2001). Role stress, the type a behavior pattern, and external auditor job satisfaction and performance. Behavioral Research in Accounting, 13(1), 143-170.
• Fox, S., Spector, P. E., and Miles, D. (2001). Counterproductive work behavior (CWB) in response to job stressors and organizational justice: Some mediator and moderator tests for autonomy and emotions. Journal of Vocational Behavior, 59(3), 291–309. https://doi.org/10.1006/jvbe.2001.1803
• Garrosa E, Moreno-Jimenez B, Liang Y and Gonzalez JL (2010). The relationship between socio-demographic variables, job stressors, burnout, and hardy personality in nurses: An exploratory study. International Journal of Nursing Studies. 45(3), 418-427.
• Gilliland, S. and Chan D. (2001). Justice in organizations: Theory, methods, and applications. N. Anderson, D. S. Ones, H. K. Sinangil, ve C. Viswesvaran (Eds.), in Handbook of industrial, work and organizational psychology, Vol. 2. Organizational psychology (pp. 143–165). Sage Publications, Inc.
• Gökçe, O ve Şahin, A (2003). Yönetimde rol kavramı ve yönetsel roller. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 6, 133-156.
• Greenberg J. (1990). Organizational justice: yesterday, today, and tomorrow. Journal of Management, 16(2), 399–432.
• Greenberg, J. (2011). Organizational justice: the dynamics of fairness in the workplace. S. Zedeck (Ed.), in Handbook of Industrial and Organizational Psychology, 3, (pp. 271–327). Washington, DC: American Psychological Association.
• Gregson, T., and Wendell, J. (1994). Role conflict, role ambiguity, job satisfaction and the moderating effect of job-related self-esteem: a latent variable. Journal of Applied Business Research (JABR), 10(2), 106–113. https://doi.org/10.19030/jabr.v10i2.5944
• Gün, F. and Baskan, G. A. (2017). Öğretim elemanlarının algılarına göre örgütsel sinizm ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 361-379.
• Helvacı, M.A. (2010). Örgütsel sinizm. H. B. Memduhoğlu, ve K. Yılmaz (Ed.), Yönetimde Yeni Yaklaşımlar içinde (384-396, ss.). Ankara: Pegem Akademi.
• İçerli, L. (2010). Örgütsel adalet: Kuramsal bir yaklaşım. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 5(1), 67-92.
• İşcan Ö. F. (2005). Siyasal arena metaforu olarak örgütler ve örgütsel siyasetin ör- gütsel adalet algısına etkisi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 60(1), 149-171.
• Jaffe, AB, Trajtenberg, M. and Fogarty, MS (2000). Knowledge spillovers and patent citations: Evidence from a survey of inventors. American Economic Review, 90(2), 215-218.
• Kahn, R. L., Wolfe, D. M., Quinn, R. P., Snoek, J. D. and Rosenthal, R. A. (1964). Organizational stress: Studies in role conflict and ambiguity. New York: John Wiley ve Sons.
• Karacaoğlu, K. ve Çetin, İ. (2015). İş yükü ve rol belirsizliğinin çalışanların tükenmişlik düzeyleri üzerine etkisi: Afad örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 5(1), 46-69.
• Karakuş, G. (2018). Örgütsel yaratıcılığı arttırmak için öneri geliştirme sistemi: atıştırmalık üretim sektöründe bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(1), 254–274.
• Katı, Y. (2020). Örgüt kültürü ve iş tatmini ilişkisinde rol belirsizliği ve kuşak farklılıklarının etkisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kaufmann, G. (2003). Expanding the mood-creativity equation. Creativity Research Journal, 15(2-3), 131–135. https://doi.org/10.1207/S15326934CRJ152ve3_03
• Kılıç, S. ve Toker, K. (2020). Örgütsel adalet ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Yasar University, 15(58), 288-303.
• Male, D. and May, D. (1998). Stress and health, workload and burnout in learning support coordinators in colleges of further education. Support for Learning, 13(3), 134-138.
• Marşap, A. (1999). Yaratıcı liderlik. Ankara: Öncü Kitapları.
• Mengstie, M. M. (2020). Perceived organizational justice and turnover intention among hospital healthcare workers, BMC Psychology, 8(19). https://doi.org/10.1186/s40359-020-0387-8
• Mishal A. Ö. (1994). Hemşirelerin rol çatışmasını belirleyen örgütsel etmenler üzerine sektörel bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Mohamed, S. A. (2014). The relationship between organizational justice and quality performance among healthcare workers: A pilot study. Hindawi Publishing Corporation The Scientific World Journal. http://dx.doi.org/10.1155/2014/757425
• Moorhead, G. andGriffin, R. W. (2010). Organizational behavior: Managing people and organizations (9th Edition). China: South-Western Cengage Learning.
• Moorman, R. H. (1991). Relationship between organizational justice and organizational citizenship behaviors: Do fairness perceptions ınfluence employee citizenship? Journal of Applied Psychology, 76, 845-855.
• Muchinsky, P. M. (2000). Psychology applied to work (6th ed.). Belmont: Wadsworth.
• Nafei, W. A., and Kaifi, B. A. (2013). The impact of organizational cynicism on organizational commitment: An applied study on teaching hospitals in Egypt. European Journal of Business and Management, 5(12). 131-147.
• Nıehoff, R. T. and Moorman, R. H. (1993). Justice as a mediator of the relationship between methods of monitoring and organizational citizenship behavior. Academy of Management Journal, 36(3), 527-55.
• Perry-Smith, J. E. (2006). Social yet creative: the role of social relationships in facilitating individual creativity. Academy of Management Journal, 49(1), 85–101.
• Pisanu, F. and Menapace, P. (2014). Creativity ve innovation: Four key ıssues from a literature review. Creative Education, 5, 145-154. DOI: 10.4236/ce.2014.53023.
• Rıza, E. T. (2000). Çocuklarda ve yetişkinlerde yaratıcılık nasıl uyarılır?, Yaşadıkça Eğitim Dergisi, Ekim/Aralık 68, 5-12.
• Rice, G. (2006). Individual values, organizational context and self-perceptions of employeecreativity: Evidence from egyptian organizations. Journal of Business Research, 59, 233-241.
• Rizzo, J. R., House, R. J. and Lirtzman, S. I. (1970). Role conflict and ambiguity in complex organizations. Administrative Science Quarterly, 15(2), 150-163.
• Rogers, C. R. (1961). On becoming a person: A Psychotherapists view of psychotherapy. Houghton Mifflin.
• Runco, M. A., and Prıtzker, S. R. (1999). Encyclopedia of creativity. Academic Press.
• Sahin, H. (2005).  Örgütsel stres. Madencilik Bülteni, 72, 54-56.
• San, İ. (1979). Sanatsal yaratma ve çocukta yaratıcılık. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Schuler, R. S., Aldag, R. J., and Brief, A. P. (1977). Role conflict and ambiguity: A scale analysis. Organizational Behavior ve Human Performance, 20(1), 111-128.
• Schwarz, N., and Clore, G. L. (2003). Mood as information: 20 years later. Psychological Inquiry, 14(3-4), 296–303. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1403ve4_20
• Shalley, C. E. and Gilson, L. L. (2004), What leaders need to know: A review of social and contextual factors that can foster or hinder creativity, The Leadership Quarterly, 15(1), 33-53.
• Tubre, T. C. and Collins, J. M. (2000). Jackson and Schuler (1985) revisited: A meta-analysis of the relationships between role ambiguity, role conflict, and job performance. Journal of Management, 26(1), 155-169.
• Tunçay, S. S. ve Çıraklar, N. H. (2020). Rol çatışması ve rol belirsizliğinin işyeri mağduriyeti üzerine etkisi: olumsuz duygulanımın düzenleyici rolü. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, Special Issue on Business and Operations Research, 219-237.
• Üstündağ, T. (2020). Yaratıcılığa yolculuk (8. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Viator, RE (2001). The association of formal and informal public accounting mentoring with role stress and related job outcomes. Accounting, Organizations and Society, 26(1), 73-93.
• Walker Jr, O. C., Churchill Jr, G. A. and Ford, N. M. (1975), Organizational determinants of the ındustrial salesman's role conflict and ambiguity. The Journal of Marketing, 39(1), 32-39.
• Weiss, H. M., Suckow, K., and Cropanzano, R. (1999). Effects of justice conditions on discrete emotions. Journal of Applied Psychology, 84(5), 786–794. https://doi.org/10.1037/0021-9010.84.5.786
• Wu, M., Sun, X., Zhang, D. and Wang, C. (2016). Moderated mediation model of relationship between perceived organizational justice and counterproductive work behavior. Journal of Chinese Human Resource Management, 7(2), 64-81.
• Yalçın, M (1995). Rol çatışması-rol belirsizliği ve stres arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik bir araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yazıcıoğlu, İ. ve Topaloğlu, G. I. (2009). Örgütsel adalet ve bağlılık ı̇lişkisi: Konaklama ı̇şletmelerinde bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 1(1), 3-16.
• Yeniçeri, Ö., Demirel, Y., Seçkin, Z. (2009). Örgütsel adalet ı̇le duygusal tükenmişlik arasındaki ı̇lişki: İmalat sanayi çalışanları üzerine bir araştırma. KMU İİBF Dergisi, 11(16), 83-99.
• Yeşiltaş, M. D. (2021). İş becerikliliğinin iş- aile yaşam çatışması ile ilişkisinde rol belirsizliğinin rolü. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30(1), 206-219. DOI: 10.35379/cusosbil.845393
• Yıldırım F (1996). Banka çalışanlarında iş doyumu ve algılanan rol çatışması ile tükenmişlik arasındaki ilişki (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yılmaz, A. ve İraz, R. (2013). Örgütsel yaratıcılık kültürü bağlamında çalışanların yaratıcılık yönetimine ilişkin tutumlarının değerlendirilmesi: Konya ili devlet ve katılım bankaları örneği. The Journal of Academic Social Science Studies. DOI: 10.9761/JASSS1348
• Yüksekbilgili, Z., Çöpoğlu, M. ve Gür, O., (2015). Örgütsel adalet: bir büyükşehir belediyesinde araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14(55), 45-53
• Zengin, Y. ve Kaygın, E., (2016). Örgütsel adalet ve örgütsel yabancılaşma arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik bir araştırma. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 56, 391-415.
• Zhou, Y., Zeng, W., Hu, Y., Xi, Y. and Tan, L. (2014). The relationship among role conflict, role ambiguity, role overload and job stress of Chinese middle-level cadres. Chinese Studies, 3, 8-11. DOI: 10.4236/chnstd.2014.31003.