1841 GİRİT İSYANI ÖNCESİ GİRİT VALİSİ MUSTAFA NAİLİ PAŞA’NIN ADADA ALDIĞI ÖNLEMLER

Yıl 2019, Sayı: 62, 40 - 59, 17.10.2019

Kevser Değirmenci

Öz

Bu çalışmada öncelikle
kısaca Girit adasının, jeopolitik konumu ve önemi vurgulanmış ve adaya tarih
boyunca kimlerin hâkim olduğuna değinilmiştir. 1669’da Osmanlı egemenliği ile
birlikte adada bir huzur ve sükûn döneminin başladığı söylenebilir. Adanın
fethinden itibaren Mora isyanına kadar geçen 150 yıllık süreçte sadece bir
ayaklanma yaşanırken 1821 yılından itibaren adanın elden çıkışına kadar belli
periyotlarda pek çok ayaklanma yaşanmıştır. Özellikle XIX. yy.da Rus
tahrikleri, Fransız İhtilali’nin etkileri ve Osmanlı Devleti’nin giderek
zayıflayan ve bozulan iç idaresi sonucu Hıristiyan tebaa
arasında ayrılma arzusu oluşmaya başlamıştır. Bu
çalışmada 1841 isyanının hemen öncesinde adada yaşanan olaylardan, adaya dışarıdan
gelen Yunan eşkıya ile beraber huzursuzluğun başlaması ve buna karşılık alınan
tedbirlerden bahsedilmiştir. Çalışmanın amacı, Osmanlı Devleti’nin XIX. yy.da
kendisine bağlı bulunan pek çok yerde uğraşmak zorunda olduğu bağımsızlık
mücadelelerine Girit ölçeğinde bir kesit sunmaktır. Ayrıca adanın valisi
Mustafa Naili Paşa’nın 1841 isyanını engellemek adına gösterdiği çabalar
detaylı bir şekilde anlatılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Girit, İsyan, Mustafa Naili Paşa, Osmanlı Devleti

The Precautions Taken by Mustafa Naili Pasha, the Governor of Crete Island, Before the Crete Rebellion of 1841

Öz

In this study, not only the
geopolitical position and importance of the Crete Island but also the Powers
that dominated the Island throughout history are briefly handled. It can be
said that with the Ottoman rule in 1669 a period of peace and tranquility began
in the Island. During the 150-year period from the conquest of the Island to
the Mora Rebellion there was only one uprising. However, there were many
revolts in different periods between 1821 and the end of sovereignty of the
Ottomon Empire on the Crete Island. Especially in the 19th century, a desire
for separation among Christian subjects began to manifest itself as a result of
Russian provocations, the effects of the French Revolution and the weakening
and deteriorating internal administration of the Ottoman Empire. This study will try to explain
the events that took place on the Crete Island just before the Rebellion of
1841, the start of unrest with the Greek bandits who came to the Island from
outside and the measures taken in response. The aim of this study is to present
an aspect of the struggle of the Ottoman Empire against the independence
movements of 19th century in the different regions under its rule in the
context of Crete. In this study additionally a detailed explanation of Mustafa
Naili Pasha 's efforts to prevent the 
rebellion of 1841 was made. 

Anahtar Kelimeler

Crete, Rebellion, Mustafa Naili Pasha, Ottoman Empire

Kaynakça

• BOA. C. AS, nr. 902/38897
• BOA. HAT, nr. 1222/47797
• BOA. İ. DH, nr. 20 /976
• BOA. İ. DH, nr. 26 /1238.
• BOA. İ. MTZ 05, nr. 5/121
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/2
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/3
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/4
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/5
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/7
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/7, lef 1
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/7, lef 2
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/7, lef 5
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/7, lef 6
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/7, lef 7
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/7, lef 10
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 1
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 6
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 9
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 11
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 12
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 13
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 20
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 1/9, lef 22
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/12, lef 1
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/12, lef 4
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/12, lef 5
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/12, lef 13
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 4
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 5
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 7
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 8
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 9
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 12
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 17
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 20
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/13, lef 21
• BOA. İ. MTZ. GR, nr. 2/17, lef 81
• Adıyeke, A. N. (1993). Girit’in Mehmet Ali Paşa yönetimine dair bir rapor. Belgeler-Türk Tarih Dergisi, 15, 293-315.
• Adıyeke, A. N. (2000). Osmanlı İmparatorluğu ve Girit bunalımı (1896-1908). Ankara: TTK.
• Adıyeke, A. N., & Adıyeke, N. (2011). Yunan ayaklanması sırasında Girit Resmo’da müsadere ve müzayedelere dair bir inceleme. Kebikeç, 32, 137-168
• Adıyeke, N. (2007). Girit savaşları ve birleşik Hristiyan orduları. Fethinden kaybına Girit içinde (s.27-42). İstanbul: Babıâli Kültür Yayıncılık
• Adıyeke, N. (2007). Girit seferine konulan nokta Kandiye’nin fethi ve psikolojik sonuçları. Fethinden kaybına Girit içinde (s.43-54). İstanbul: Babıâli Kültür Yayıncılık
• Aydın, M. (2008). Girit sarı kitap. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Banoğlu, N. A. (2005). Tarihte Girit ve Osmanlılar dönemi. İstanbul: Kırmızı Beyaz Yayınları
• Barchard, D. (2004). The Princely Pasha of Crete. Cornucopia, 30, 23-26
• Baykal, B. S. (1969). Girit. Türk ansiklopedisi içinde (C.17, s.378-386). Ankara: MEB Yayınları
• Develioğlu, F. (1995). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ebuzziya, A. V. (1328). Girit’in mazisi, hali, istikbali. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya
• Erim, N. (1953). Devletlararası hukuku ve siyasi tarih metinleri, 1. Ankara: TTK
• Gülsoy, E. (1997). Girit’in fethi ve adada Osmanlı idaresinin tesisi (1645-1670). Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul
• Hanyevi, H. K. (1288). Girit tarihi. Dersaadet: Mühendisoğlu Ohanes Matbaası
• Hülagü, M. (2004). Osmanlı idaresinde Girit. CIEPO Osmanlı öncesi ve Osmanlı araştırmaları uluslararası komitesi XIV. Sempozyum bildiri kitabı, 321-359
• Işın, M. (1945). Tarihte Girit ve Türkler, (374 sayılı Deniz Mecmuasının ilavesi). İstanbul: T.C. Askeri Deniz Matbaası.
• Kamil Paşa. (1326). Tarih-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye. Dersaadet: Matbaa-i Ahmet İhsan.
• Kaynar, R. (1985). Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat. Ankara: TTK.
• Kütükoğlu, M. (1986). Yunan isyanı sırasında Anadolu ve Adalar Rumlarının tutumları ve sonuçları. III. Askeri tarih semineri, Türk-Yunan ilişkileri, 133-171.
• Macid, T. M. (1977). Girit hatıraları. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Mecmua-i Muahedat. (1297-8), c.4, Hakikat Matbaası.
• Örenç, A. F. (2000). 1821 Rum isyanı sonrası Sisam Adasına verilen yeni statü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 36, 335-345.
• Öztürk, Y. (2015). 1770 Girit ayaklanması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (C.1). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Parmaksızoğlu, İ. (1977). Nâili Mustafa Paşa. Türk ansiklopedisi içinde (C.25, s.80). Ankara: MEB Yayınları.
• Rıfat, A. (1866). Verdü’l hâdâyik (Hâdikât’ül-vüzera zeyli). İstanbul.
• Salahi, M. (1967). Girit meselesi (1866-1889). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Sâmi, Ş. (1314). Kâmûsü’l-a’lâm (C.5). İstanbul: Mihrân Matbaası.
• Sâmi, Ş. (1316). Kâmûsü’l-a’lâm (C.6). İstanbul: Mihrân Matbaası.
• Sezen, T. (2006). Osmanlı yer adları (alfabetik sırayla). Ankara: TC. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Süreyya, M. (1311). Sicill-i Osmanî, 4. Dersaadet: Matbaa-i Amire.
• Tayyarzade, A. A. (1291-1293). Tarih-i ata (C.3). İstanbul: Yahya Efendi Matbaası.
• Tukin, C. (1945). Osmanlı İmparatorluğu’nda Girit isyanları 1821 yılına kadar Girit. Belleten, 9(34), 163-206
• Tukin, C. (1964). Girit. İslam ansiklopedisi içinde (C.4, s.791-804). Ankara: MEB.
• Tukin, C. (1996). Girit. Türkiye diyanet vakfı islam ansiklopedisi içinde (C. 14, s.85-93). İstanbul: TDVİAM.
• Türkgeldi, A. F. (1987). Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye (C.3). Ankara: TTK.
• Türkmen, Z. (2001). Girit Adası’nı Osmanlı idaresinden ayırma çabaları. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi(OTAM), 12, 219-244.
• Yağlıkçızade, A. R. (2004). Lügat-i tarihiyye ve coğrafiyye. Ankara: Keygar Neşriyat.