In the Light of Own Sources the Activities of Protestant Missionaries in Demirtas and Countermeasures of Native Orthodox Elements

Yıl 2020, Sayı: 66, 162 - 186, 26.10.2020

Muhsin Önal

Öz

In the 19th century, Protestant missionary activities in Anatolia were carried out by the American Board Organization (ABCFM) which was found in Boston in 1810. However, missionaries had to struggle with serious problems during this process. The most important of these troubles was the opposing attitudes of the other Christian elements towards Protestantism which was a very new movement for Anatolia during the 19th century. This can be interpreted as a conflict of interest in the direction of becoming the dominant non-Muslim element in the region. Accordingly, this article mentions the fight for existing of Protestants against the native Orthodox elements in Demirtas, an outstation in Bursa. Another issue that this study urges upon is the approaches and attitudes of the political agents involved in the conflict process between the two parties. In addition, this article was written mainly by considering the point of view of the Protestant missionaries conducting activities in Demirtas. The reports and documents of the members of the organization are the main sources of the article. As a result, although there was no absolute winner of this struggle, the loss of Protestants was greater than that of the native Orthodox elements.

Anahtar Kelimeler

Demirtas, Protestant, Orthodox, Missionary

Kendi Kaynakları Işığında Protestan Misyonerlerin Demirtaş’taki Faaliyetleri ve Yerli Ortodoks Unsurların Karşı Tedbirleri

Öz

19. yüzyılda Anadolu’daki Protestan misyonerlik faaliyetleri 1810 yılında Boston’da kurulan Amerikan Board (ABCFM) adlı teşkilat tarafından yürütülmüştür. Ancak misyonerler bu süreçte ciddi sıkıntılarla boğuşmak zorunda kalmışlardır. Bunların en önemlisi 19. yüzyıl itibariyle Anadolu için çok yeni bir hareket olan Protestanlığa yönelik diğer Hristiyan unsurların muhalif yaklaşımlarıdır. Bu durum bölgede egemen gayrimüslim unsur olma yönünde bir çıkar çatışması şeklinde yorumlanabilir. Bu doğrultuda bu makale, Bursa’ya bağlı bir dış istasyon olan Demirtaş’ta Protestanların var olma mücadelesine değinmektedir. Bu çalışmanın üzerinde durduğu bir diğer husus da iki taraf arasındaki çatışma sürecinde olaya müdahil olan siyasi aktörlerin yaklaşım ve tutumlarıdır. Bunun yanı sıra bu makale ağırlıklı olarak Demirtaş’ta faaliyet yürüten Protestan misyonerlerin bakış açısı göz önünde bulundurularak kaleme alınmıştır. Örgüt mensuplarının rapor ve belgeleri makalenin temel kaynaklarıdır. Sonuç itibariyle her ne kadar bu mücadelenin mutlak manada bir kazananı olmamışsa da Protestanların kaybı yerli Hristiyan unsurlardan daha fazla olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Demirtaş, Protestan, Ortodoks, Misyoner

Kaynakça

• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1834). Broosa. Missionary Herald, 30(1), 5-6.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1835). Broosa. Missionary Herald, 31(31), 5.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1836). Broosa. Missionary Herald, 32(1), 7.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1852). Station Reports. Missionary Herald, 48(7), 194-196.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1863a). Outstations. Missionary Herald, 59(9), 269-270.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1863b). Western Turkey. Reports of the American Board, 53(10), 53-61.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1875). The Conversion of a Heretic. Missionary Herald, 71(1), 23-24.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1878). Western Turkey. Reports of the American Board, 68(10), 28-36.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1908). Condensed Sketch of the Missions of the American Board in Asiatic Turkey. Boston: Author.
• Açıkses, E. (2003). Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Alan, G. (2001). Protestan Amerikan Misyonerleri, Anadolu’daki Rumlar ve Pontus Meselesi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(10), 183-208.
• Aybet, G. Ü. (2010). Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699) Avrupalı Seyyahların Gözünden. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, M. (2005). Hristiyan Kaynaklarına Göre Hristiyanlık. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Baldwin, T. A. (1880). Broosa Station Report. Papers of American Board Commission, 59(47), 001-014.
• Barrett, J. (2012). International Politics, American Protestant Missions and the Middle East. Unpublished doctoral dissertation. University of Baylor, Texas.
• Behar, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğunun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Bliss, E. E. (1858). Greeks of Demirtash. Missionary Herald, 54(8), 250.
• Bosch, D. J. (1991). Transforming Mission Paradigm Shifts in Theology of Mission. Maryknoll: Orbis Books.
• Bursa Hâkimiyet. (1987). Memalik-i Osmaniye’de Bursa Nüfus Verileri. Bursa Ansiklopedisi, 1(1), 154-155.
• Cilacı, O. (2005). Hristiyanlık Propagandası ve Misyonerlik Faaliyetleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Danacıoğlu, E. (2000). Osmanlı İmparatorluğunda Amerikan Board Okulları ve Ermeniler. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(9-10), 131-145.
• Demiryürek, H. (2016). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa’nın Demografik Yapısı. Vakanüvis, 1(1), 190-240.
• Dwight, H.G.O. (1854). Christianity in Turkey: A Narrative of the Protestant Reformation in the Armenian Church. London: J. Nisbet.
• Dwight, H.G.O. (1855). Demirtash. Missionary Herald, 51(11), 331.
• Dwight, H.G.O. (1857). Broosa Station Report. Papers of American Board Commission, 36(24), 001-006.
• Fisk, P. (1819). A Sermon, Preached in the Old South Church Boston, Sabbath Evening, Oct. 31, 1819 Just Before the Departure of Palestine Mission. Boston: Samuel T. Armstrong & U. Crocker.
• Galanti, A. (1995). Türkler ve Yahudiler. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Good, J. I. (w.date). Life of Rev. Benjamin Schneider, D.D., at Broosa and Aintab, Turkey 1834-1877. Philadelphia: American Board Press.
• Goodell, W. (1833). Return to Constantinople. Missionary Herald, 29(6), 190-192.
• Greene, J. K. (1866). Broosa Station Report. Papers of American Board Commission, 65(33), 001-011.
• Günaydın, N., & Kaplanoğlu, R. (2000). Seyahatnamelerde Bursa. Bursa: Bursa Ticaret Borsası Yayınları.
• Gürsu, G. (2009). Modernleşme Dönemi Bursa’sında Nüfus Hareketleri (1870-1907). In C. Çiftçi (Ed.), Osmanlı Modernleşmesi ve Bursa (pp. 271-291). Bursa: Osmangazi Belediyesi.
• Hamlin, C. (1856). Outstations. Missionary Herald, 52(9), 259-260.
• Karataş, A. İ. (2005). Fethinden XIX. Yüzyılın Sonlarına Kadar Bursa’da Ermeniler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(2), 81-107.
• Karataş, A. İ. (2011). Bursa’da Ehl-i Kitab Papazlar-Hahamlar-Kiliseler-Havralar. In M. Kara (Ed.), Bursa’da Dini Kültür (pp. 35-54). Bursa: Emin Yayınları.
• Karpat, K. (1985). Ottoman Population 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. Madison: University of Wisconsin Press.
• Kılıç, O. (2008). Protestan Misyonerler ve Ermeni Olaylarına Etkileri. Ermeni Araştırmaları, 29(23), 137-153.
• Kocabaşoğlu, U. (2000). Anadolu’daki Amerika. Ankara: İmge Kitabevi.
• Lennep, E.A.B.V. (1851). Encouragement at Demirtash. Missionary Herald, 47(12), 406.
• Lowry, H. W. (2003). Ottoman Bursa in Travel Accounts. Bloomington: Indiana University Ottoman and Modern Turkish Studies Publications.
• Mason, D.W. (1916). Outlines of Missionary History. New York: George H. Doran Company.
• Önal, M. (2013). Amerikan Board Kayıtlarına Göre Bursa’da Papaz Dövüşü: Amerikalı Misyonerlerle Yerli Ruhban Sınıfının İktidar Mücadelesi (1832-1860). Uludağ Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(25), 307-327.
• Önal, M. (2019). Türkiye’de Amerikalı Protestan Misyonerlerin Faaliyetleri Çerçevesinde Ankara, İstanos ve Muratça İstasyonları. Unpublished doctoral dissertation. University of Uludag, Bursa.
• Parsons, L. (1821). Mission to Palestine. Missionary Herald, 1(5), 262-265.
• Prime, E.D.G. (1876). Forty Years in the Turkish Empire or Memoirs of Rev. William Goodell. New York: Robert Carter & His Brothers.
• Richardson, S. (1868). Broosa Station Report. Papers of American Board Commission, 48(35), 001-020.
• Richardson, S. (1875). Broosa Station Report. Papers of American Board Commission, 54(42), 001-012.
• Riggs, E. (1854). Changes at Broosa and Demirtash. Missionary Herald, 50(12), 374-375.
• Schneider, B. (1835). Asia Minor: Letter from Mr. Schneider. Missionary Herald, 30(3), 97-98.
• Schneider, B. (1837). Opposition of the Patriarch and Bishop to the Schools. Missionary Herald, 33(4), 152-153.
• Schneider, B. (1838a). Books Distributed. Missionary Herald, 34(12), 468.
• Schneider, B. (1838b). Less Opposition from Ecclesiastics. Missionary Herald, 34(12), 468-469.
• Schneider, B. (1839). Violent Opposition of the Ecclesiastics. Missionary Herald, 35(11), 405-407.
• Schneider, B. (1840). Bigotry of the Ecclesiastics. Missionary Herald, 36(12), 496-497.
• Schneider, B. (1870). Broosa Station Report. Papers of American Board Commission, 59(37), 001-019.
• Schneider, B. (1871). Broosa Station Report. Papers of American Board Commission, 50(37), 001-011.
• Simeon. (1999). Tarihte Ermeniler (Hrand D. Andreasyan, Trans.). İstanbul: Çiviyazıları. (Original work published 1619).
• Şeker, N. (1999). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Bir Kent: Bursa. Bursa Defteri, 1(1), 117-131.
• Yıldız, E. (2018). Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 8(2), 261-288.
• Yıldız, Ö. (2007). Türkiye’de Amerikan Protestan Misyonerlerinin Faaliyetleri Çerçevesinde Bursa Şubesi (İstasyonu) 1834-1928. Unpublished doctoral dissertation. University of Erciyes, Kayseri. Yücel, İ. (2017). Anadolu’da Amerikan Misyonerliği ve Misyon Hastaneleri (1880-1934). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.