Osmanlı Döneminde Uşak Kazası Muharremşah Karyesi (15. - 19. Yüzyıllar)

Yıl 2023, Sayı: 77, 272 - 295, 28.07.2023

Leyla Aksu Kılıç

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1301400

Öz

Osmanlı döneminde Uşak kazasına bağlı Muharremşah karyesinin sosyo-ekonomik durumu ve nüfus yapısının ortaya konulduğu bu çalışmada, Muharremşah karyesinin 15. yüzyıldan 19. yüzyılın sonuna kadarki süreci dikey boyutta ele alınarak karye sakinlerinin Osmanlı dönemindeki hane yapısı, kayıtlı nüfusun meslekleri, fizikî durumları, yaşları, gelir kaynakları, gelir düzeyleri ve vergi durumlarına dair panoramik bir görüntü yaratılmaya çalışılmıştır.
Bu amaç doğrultusunda çalışmada Osmanlı dönemi arşiv kaynaklarından 45 (1481-1512) ve 49 (1512) numaralı tahrir defterleri ve 438 numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (1530) ile karyenin klasik dönemini, 2498 numaralı avarız defteri (1676) ile Muharremşah’ın zaman içindeki sosyo-ekonomik ve nüfus yapısındaki dönüşümünü görmek mümkündür. 19. yüzyıldaki 1645 numaralı nüfus defteri (1835-38) ve 9465 numaralı temettuat defteri (1844-45) temel alınarak karye sakinlerinin aile ve şahıs isimleri ve lakaplar, üretilen ürünler, kayıtlı erkek nüfus ve nüfusun fiziksel özellikleri, tarlaları, hayvanları (küçükbaş, büyükbaş, binek hayvanı) ve vergiler gibi birçok husus detaylandırılmıştır. Son olarak ise H.1316/M.1898-1899 ve H.1325/M.1907-1908 tarihli Hüdavendigar Vilayeti Salnameleri ile 1928 Tarihli Köylerimiz eserleri kullanılarak karyenin 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başlarındaki değişimine tanık olmak mümkün olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Uşak Kazası, Muharremşah Karyesi, sosyo-ekonomik yapı, nüfus yapısı

Muharremshah Village of Uşak District During the Ottoman Era (15th-19th Centuries)

Öz

In this study, in which the socio-economic and population structure of Muharremşah village of Uşak district in the Ottoman period is presented, the process of Muharremşah village from the 15th century to the end of the 19th century is examined panoramically and many issues such as the household structure of the inhabitants of the village, the occupations, physical conditions, ages, income sources, income levels and tax status of the registered population are tried to be detailed.
In line with this purpose, this study witnesses the classical period of the village through Ottoman archival sources such as the Tahrir Registers numbered 45 (1481-1512) and 49 (1512) and the Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Register numbered 438 (1530), as well as its transformation through the Avarız Register numbered 2498 (1676). Based on the 19th-century Population Register numbered 1645 (1835-38) and the Temettuat Register numbered 9465 (1844-45), the family names and nicknames of the inhabitants of the village, the products produced, the names of individuals, the registered male population, the physical characteristics of the population, the fields, taxes, and so on are detailed. Finally, the yearbooks of Hüdavendigar Province dated AH.1316/AD.1898-1899 and AH.1325/AD.1907-1908 and the work titled Our Villages dated 1928 were used to witness the changes in the village at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Uşak District, Muharremshah Village, socio-economic structure, population structure

Kaynakça

• BOA, MAD 2498 Numaralı Kütahya Mufassal Avarız Defteri.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnameleri, H.1316/M.1898-1899 ve H.1325/M.1907-1908 tarihli.
• Maliye Nezâreti Vâridât Temettuât Defterleri (ML.VRD.TMT.d.) 4487; 9465.
• Meclis-i Vâlâ Defterleri (MVL.) 214/59.
• Nüfus Defterleri (NFS.d.) 1645.
• Sadâret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Belgeleri (MKT.MVL.) 69/77.
• Tapu Tahrir Defterleri (TT.d.) 45; 49.
• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) I, (1993): Kütahya, Kara-Hisâr-i Sâhib, Sultan-önü, Hamîd ve Ankara Livaları, (Haz. Özkılınç A., Coşkun A., Çalık S., Karazeybek M., Sivridağ A., Yüzbaşıoğlu M.), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Adıyeke, N. (2000). Temettuat sayımları ve bu sayımları düzenleyen nizamname örnekleri. OTAM, 11, 769-823.
• Aydın, M. (1990). Sultan II. Mahmud döneminde yapılan nüfus tahrirleri, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri (28-30 Haziran 1989) içinde (ss. 81-106). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Barkan, Ö. L. (1979). Avarız, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi içinde (C II, ss.13-19). İstanbul:Milli Eğitim Basımevi.
• Becerikli, S. (2012). Temettuat defterlerine göre XIX. yüzyılda bursa şehri gayrimüslim mahallelerin iktisadi yapısı, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat döneminde anadolu kentleri’nin sosyal ve ekonomik yapısı. Ankara: TTK Basımevi.
• Çelik, T. (2020). Uşak’tan derlenen efsaneler üzerine bir inceleme, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Uşak.
• Darling, L. (1996). Revenue-raising and legitimacy, tax collection and finance administration in the ottoman empire 1560-1660. Leiden:Brill.
• Demir, İ. (1999). Temettu defterlerinin önemi ve hazırlanış sebepleri, Osmanlı içinde (C 6 ss. 315-321). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Güneş, M. (2014). Osmanlı dönemi nüfus sayımları ve bu sayımları içeren kayıtların tahlili. Gazi Akademik Bakış, 8(15), 221-240.
• Güran, T. (2000). 19. yüzyıl temettuat tahrirleri. H. İnancık, Ş. Pamuk (Ed.), Osmanlı devleti’nde bilgi ve istatistik, Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• https://www.facebook.com/groups/turankuyumcu?locale=tr_TR (Erişim tarihi: 12.04.2023)
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılarda raiyyet rüsûmu, Belleten, 23(92), 575-610.
• İnalcık, H. (1985). Military and fiscal transformation in the ottoman empire, 1600-1700, Studies in ottoman social and economic history, V, London, 320-334.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı imparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi 1300-1600, Cilt 1, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H. (2012). Tımar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C 41, ss 168-173). İstanbul: TDVİAM.
• Karal, E. Z. (1943). Osmanlı imparatorluğunda ilk nüfus sayımı 1831. Ankara: Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı nüfusu 1830-1914, (B. Tırnakçı, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kütükoğlu, M. (1995). Osmanlı sosyal ve iktisâdî tarihi kaynaklarından temettü defterleri. Belleten, LIX(225), 395-412.
• McGowan, B. (1981). Osmanlı avarız-nüzül teşekkülü 1600-1830, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 11-15 Ekim 1976) Bildiriler içinde (C 2, ss. 1327-1331). Ankara: TTK Basımevi.
• Öz, M. (2010). Tahrir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C 39, ss 425-429). İstanbul: TDVİAM.
• Özdeğer, M. (2001). 15-16. yüzyıl arşiv kaynaklarına göre uşak kazasının sosyal ve ekonomik tarihi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Özel, O. (1999). 17. yüzyıl osmanlı demografi ve iskan tarihi için önemli bir kaynak: ‘mufassal’ avarız defterleri, XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994) Bildiriler içinde (C III, ss. 735-743). Ankara: TTK Basımevi.
• Özel, O. (2000). Avarız ve cizye defterleri. H. İnancık, Ş. Pamuk (Ed.), Osmanlı devleti’nde bilgi ve istatistik içinde (ss. 33-50). Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, (C III), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Sahillioğlu, H. (1991). Avarız, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C 4, ss.108-109). İstanbul: TDVİAM.
• Sarıköse, B. (2008). Osmanlı döneminde sille, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları (1928). Ankara : Türkiye Cumhuriyeti Dâhiliye Vekâleti Nüfûs Müdîriyet-i Umûmiyesi, (İstanbul : Hilâl Matbaası).