Mağjan Jumabayulı’nın Şiirlerinde Türk Kavramı ve Türklükle İlgili Diğer Kavramlar

Yıl 2024, Sayı: 79, 222 - 242, 30.01.2024

Onur Balci

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1385633

Bu makale için 26 Nisan 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/84250/1474265

Öz

Mağjan Jumabayulı 20. yüzyıl başındaki Kazak edebiyatının en önemli müelliflerinden biridir. Şiir, hikâye, makale türlerinde eser vermesinin yanında Pedagogika ‘Pedagoji’ isimli ilmî bir eser de kaleme almıştır.
Şiir yeteneği çok genç yaşta fark edilen Mağjan Jumabayulı’nın ilk şiir kitabı henüz on dokuz yaşındayken basılmıştır. Şairin şiirleri büyük bir tefekkürün, geniş bir kültürün ve temelleri sağlam bir ideolojinin şiirleridir. Bu nedenle Mağjan Jumabayulı’nın ünü yalnızca yaşadığı zaman ve coğrafyayla sınırlı kalmamıştır.
Mağjan Jumabayulı’nın eserlerini verdiği dönem Çarlık Rusya’nın son Bolşevik Rusya’nın ilk dönemleridir. Bu çalkantılı dönemde Rusya, tahakkümü altına almaya çalıştığı Türk halklarını geçmişinden ve diğer Türk soylu halklarla olan birliğinden ayırmaya çalışmış, buna karşılık olarak bu coğrafyalarda ve bu coğrafyalarda gelişen edebiyatlarda milliyetçilik akımları görülmeye başlamıştır.
Mağjan Jumabayulı da bu akımdan etkilenmiş, şiirlerinde Türk kavramını ve Türklükle ilgili kavramları ateşli bir üslupla işlemiştir. Şair, Türkistan ‘Türkistan’, Oral Tawı ‘Ural Dağı’ gibi şiirlerinde ve Bayan Batır ‘Batur Bayan’, Qorqıt ‘Korkut’ gibi destansı şiirlerinde Türk kavramını ve Türklükle ilgili diğer kavramları sıklıkla kullanmıştır. Şairin şiirlerinde Türklükle ilgili pek çok kavramı görmek mümkündür.
Bu çalışmada Mağjan Jumabayulı’nın şiirlerindeki Türk kavramı ve Türklükle ilgili kavramlar işlenmiştir. Kavramlarla ilgili kısa izahatlar verilmiş, kavramın geçtiği mısralar, örnek olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mağjan Jumabayulı, Çağdaş Kazak şiiri, Türk, Türklükle ilgili kavramlar

The Concept of Turk and Other Concepts Related to Turkishness in the Poems of Mağjan Jumabayulı

Bu makale için 26 Nisan 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/84250/1474265

Öz

Magjan Jumabayuli is one of the most important authors of Kazakh literature of the early 20th century. In addition to poetry, stories, articles, he also wrote a scientific work called Pedagogika 'Pedagogy'.
Magjan Jumabayuli's poetry talent was recognised at a very young age, and his first poetry book was published when he was only nineteen years old. The poet's poems are the poems of a great contemplation, a broad culture and a well-founded ideology. Therefore, the fame of Magjan Jumabayuli was not limited only to the time and geography in which he lived.
The period in when Mağjan Jumabayuli wrote his works was the last period of Tsarist Russia and the first period of Bolshevik Russia. In this turbulent period, Russia tried to separate the Turkic Peoples, whom it tried to dominate, from their past and their unity with other Turkic Peoples, and in response to this, nationalist movements began to be seen in these geographies and in the literatures developed in these geographies.
Magjan Jumabayuli was also influenced by this movement, and in his poems, he treated the concept of Turk and concepts related to Turkishness in a fiery style. The poet often used the concept of Turk and other concepts related to Turkishness in his poems such as Turkistan 'Turkestan', Oral Tawı 'Ural Mountain' and epic poems such as Bayan Batır 'Batur Bayan', Qorqıt 'Korkut'. It is possible to see many concepts related to Turkishness in the poet's poems.
In this study, the concept of Turk and concepts related to Turkishness in the poems of Magjan Jumabayuli are analysed. Short explanations about the concepts are given and the verses in which the concept is mentioned are presented as examples.

Anahtar Kelimeler

Magjan Jumabayulı, Contemporary Kazakh poetry, Turk, concepts related to Turkishness

Kaynakça

• Abdujabbarqızı A. O. (2014). XX ğasır bas kezindegi Qazaq poeziyasındağı Türikşilik ideyanıŋ körinisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Äl-Farabi Atındağı Qazaq Ulttıq Universiteti, Almatı.
• Altınmakas, L. (2014). Hanlık devrinden günümüze örneklerle Kazak edebiyatı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Asqarov, Ä, Elewkenov, Ş., Qasqabasov, S., Rawşanov, E., Şapiyğıy, M. (2002). Tüsinikter. Ş. Elewkenov (Ed.), Mağjan Jumabayev köp tomdıq şığarmalar jıynağı birinşi tom içinde (187-202). Almatı: Jazuwşı.
• Avezov, M. (1996). Mağjandı süyemin. M. Bazarbayev (Ed.), Mağjan Jumabayev şığarmaları 2-3 içinde (ss. 407). Almatı: Bilim.
• Aymavıtulı, J. (1996). Mağjannıŋ aqındığı tuwralı. M. Bazarbayev (Ed.), Mağjan Jumabayev şığarmaları 2-3 içinde (ss. 365-367). Almatı: Bilim.
• Äbdimanulı, Ö. (2010). XX ğasırdağı Qazaq ädebiyetiniŋ alğaşqı kezeŋi. Almatı: Qazaq Universiteti.
• Duvlatov, M. (2013). Qazaqtıŋ tarıyxı. J. Ismağulov (Ed.), Mirjaqıp Duwlatulı altı tomdıq şığarmalar jıynağı-2 içinde (ss. 62-64). Almatı: Mektep.
• Elewkenov, Ş. (2002). Mağjan Jumabayev (1893-1938). Ş. Elewkenov (Ed.), Mağjan Jumabayev köp tomdıq şığarmalar jıynağı birinşi tom içinde ss. 5-31). Almatı: Jazuwşı.
• Ercilasun, A. B. (1998). Deli Dumrul ile Kazakların Korkut atası arasında bir mukayese. Milli Folklor, 37, 13-16.
• Hanioğlu, M. Ş. (2012). Türkçülük. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 41, s. 551-554). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Jandıbayev, Ğ. (Ed.) (2013). Mağjan Jumabayev şığarmaları 1-tom. Almatı: Jazuwşı.
• Jumabayulı, M. (2013). Pedagogika. Jandıbayev, Ğ. (Ed.), Mağjan Jumabayev şığarmaları II-tom içinde (26-147). Almatı: Jazuwşı.
• Kınacı, C. (2011). Kazak şairi Mağcan Cumabayoğlu’nun şiirlerinde “kendi” ve “öteki” imajı. Turkish Studies, 6(3), 1663-1678.
• Koç, K., İşina, A, Korganbekov, B. (2007). Kazak edebiyatı-2. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Moidabayeva, D. (2002). Kazaklardaki cüzlük sistemi ve tarihçesi üzerine bir inceleme. Bilig, 21, 27-44.
• Mutlu, H. K. (2017). Mağjan Jumabayev ve “Türkistan” şiiri. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi,1(2), 56-66.
• Omarbekov, T. O. (Ed.). (2016). Qazaqstan (Qazaq Eli) tarıyxı-3. Almatı: Qazaq Universiteti.
• Sarınay, Y. (2012). Turan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 41, ss. 407-408). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tamir, F. (1993). Mağjan Jumabayef öleŋderi (Mağjan Jumabayulı’nın şiirleri). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Tamir, F. (2002). Kazak hanlığı. Türkler Ansiklopedisi (C. 8, ss. 1129-1141). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Tansu, Y. E. ve Özdemir, R. (2017). Kenesarı isyanı (1837-1947). Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(3), 208-220.
• Tasmağambetov, İ. N., Tänjin, M. M., Asqarov, Ä, A., Äbdildin, J. M. Äwezov, M. M., ve diğerleri (2004). Qazaq ädebiyetiniŋ äarıyxı 7- tom keŋes däwiri. Almatı: Qazaqparat.
• Taşağıl, A. (2018). Kök Tengri’nin çocukları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Toğan, A. Z. V. (1981). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve yakın yarihi. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Turan, O. (2003). Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.