Socio-Demographic Factors Influencing the use of Cigarette, Alcohol and Drugs Among High School Students

Yıl 2024, Sayı: 80, 117 - 131, 26.04.2024

Hülya Yüksel , Özlem Tuzcu

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1395661

Öz

Rates of tobacco, alcohol and drug use are increasing among young people. This situation both threatens public health and brings about various social problems related to addiction. Determining the rate of addictive substance use of high school students in the risk group is important in order to see the extent of the problem and determine the ways to combat it. The aim of this research is to examine the prevalence of cigarette, alcohol and drug use among high school students and the socio-demographic factors associated with substance use. For this purpose, a survey was administered to 679 students attending 9th and 10th grades in six high schools in Dursunbey district of Balıkesir. In the survey form, participants were asked questions about their smoking, alcohol and drug use behaviors, as well as questions about their class, gender, socioeconomic status, and the cigarette, alcohol and drug use of people in their social circle. Accordingly, statistically significant relationships were found between students’ use of these substances and gender, school type, grade, school success, and cigarette, alcohol and drug use of family and close friends. According to the research results, 22.1% of the students stated that they smoked in the last 30 days; 7.6% stated that they drank alcohol in the last 30 days, 14.5% stated that they smoked hookah at least once in their life, and 2.4% stated that they used drugs at least once in their life. 32% of participants tried their first tobacco between the ages of 7 and 15. Multifaceted education policies need to be developed and implemented to protect young people from addictive substances. Young people should be encouraged to seek fulfillment especially through sports, arts, cultural and socially beneficial activities.

Anahtar Kelimeler

High school students, Addiction, Cigarettes, Alcohol, Drugs

Lise Öğrencileri Arasında Sigara, Alkol ve Uyuşturucu Madde Kullanımını Etkileyen Sosyo-Demografik Faktörler

Öz

Gençler arasında sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanım oranları artış göstermektedir. Bu durum hem halk sağlığını tehdit etmekte hem de bağımlılığa bağlı çeşitli toplumsal sorunları beraberinde getirmektedir. Risk grubunda olan lise öğrencilerinin bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma oranlarını tespit etmek sorunun boyutunu görmek ve mücadelede izlenecek yolları belirlemek için önemlidir. Bu araştırmanın amacı lise öğrencilerinin sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanım yaygınlığını ve madde kullanımıyla ilişkili sosyo-demografik faktörleri ele almaktır. Bu amaçla Balıkesir’in Dursunbey ilçesinde altı lisede, 9. ve 10. sınıfa devam eden 679 öğrenciye anket uygulanmıştır. Anket formunda katılımcılara sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımına dair soruların yanında, sınıf, cinsiyet, sosyoekonomik durum, sosyal çevresinde bulunan kişilerin sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımları hakkında sorular sorulmuştur. Buna göre öğrencilerin bu maddeleri kullanımıyla cinsiyet, okul türü, sınıf, okul başarısı, aile ve yakın arkadaşların sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımı arasında istatistiki olarak anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Araştırma sonuçlarına göre öğrencilerin %22,1’i son 30 günde sigara içtiğini; %7,6’sı son 30 günde alkol içtiğini, %14,5’i hayatı boyunca en az bir kere nargile içtiğini ve %2,4’ü hayatı boyunca en az bir kere uyuşturucu madde kullandığını belirtmiştir. Katılımcıların %32’si ilk sigaralarını 7 ile 15 yaşları arasında denemiştir. Gençleri bağımlılık yapıcı maddelerden korumak için okul ve aile iş birliğini de içeren çok yönlü politikaların geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir. Özellikle sportif, sanatsal, kültürel ve topluma yararlı faaliyetler aracılığıyla gençlerin kendilerini gerçekleştirmesi teşvik edilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Lise öğrencileri, Bağımlılık, Sigara, Alkol, Uyuşturucu madde.

Etik Beyan

Araştırma için gerekli olan izinler İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nden alınmıştır. Araştırmanın etik uygunluğu için İzmir Demokrasi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu’ndan onay alınmıştır (Karar no: 2021/10-01), öğrencilerin velilerinden ise veli onam formu toplanmıştır.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma Dursunbey Belediyesi [“Bağımlılık ve İlişkili Risk Faktörleri: Dursunbey İlçesi Lise Öğrencileri Örneği” başlıklı araştırma projesi] tarafından desteklenmiştir.

Teşekkür

Veri toplama aşamasındaki katkılarından dolayı İzmir Demokrasi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Yüksek Lisans öğrencisi Derya Çelik’e; verilerin SPPSS programına aktarılmasında katkı sağlayan İzmir Demokrasi Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Sinem Cankardaş Nalbantçılar ve Psikoloji Bölümü öğrencilerine teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Akkuş, D., Karaca, A., Şener, D. K. ve Ankaralı, H. (2017). Lise öğrencileri arasında sigara ve alkol kullanma sıklığı ve etkileyen faktörler. Anadolu Kliniği, 22(1), 36-45.
• Altuner, D., Engin, N., Gürer, C., Akyay, İ. ve Akgül, A. (2009). Madde kullanımı ve suç ilişkisi: Kesitsel bir araştırma. Tıp Araştırmaları Dergisi, 7(2), 87-94.
• Arıcı, A. ve Yaman, Ö. M. (2021). Gençlerde alkol kullanımı ve kültürel yapının bağımlılığa etkisi. Sosyal Çalışma Dergisi, 5(2), 71-89.
• Aslan, R., Aktaş, A. ve Akgur, S. (2023). Çocuk ve ergenlerde madde kullanımı ve adli toksikolojik analizler. Bağımlılık Dergisi, 24(1), 93-103.
• Avan, H. ve Nacar, D. (2023). Adölesanlarda madde bağımlılığı farkındalığının belirlenmesi. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(2), 89-97.
• Aygen, M. ve Açık, Y. (2014). Elazığ ilinde gençlerde şiddete başvurma ya da maruz kalma sıklığı, etkileyen faktörler ve öfke ile ilişkisi. Kocaeli Tıp Dergisi, 3(3), 8-17.
• Ayhan, F., Çöplü, M. ve Türkmen, A. (2021). Adölesanların madde bağımlılığından korunmaya ilişkin öz yeterlikleri ile ebeveyn bağlanma düzeyleri arasındaki ilişki. Bağımlılık Dergisi, 22(3), 285-296.
• Bebiş, H., Çoşkun, S. ve Açıkel, C. (2014). Bir ortaöğretim okulundaki öğrencilerin şiddet eğilim düzeyi ve ilişkili faktörlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 30(2), 1-17.
• Bülent, Ö. Z. ve Alkevli, A. (2018). Öğrencilerin madde kullanımı ve bağımlılığında etkili olan faktörlere bakışının demografik özelliklere göre incelenmesi: Çukurova Üniversitesi örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 39, 29-43.
• Çavdar, S., Çetinkaya Sümer, E., Eliaçık, K., Arslan, A., Koyun, B., Korkmaz, N. ve diğerleri. (2016). İzmir'de liseye devam eden ergenlerin sağlık davranışları. Turkish Archives of Pediatrics, 51(1), 22-34.
• Çavuş, F. Ö., Çavuş, U. Y. ve Görpelioğlu, S. (2017). Ankara ilindeki ergenlerde riskli davranışların sıklığı, dağılımı. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 21(1), 2-16.
• DSÖ. (2017). Küresel Gençlik Tütün Araştırması. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-ve-madde-bagimliligi-ile-mucadele-db/dokumanlar/KGTA-2017_pdf.pdf,
• Erdem, G., Eke, C. Y., Ögel, K. ve Taner, S. (2006). Lise öğrencilerinde arkadaş özellikleri ve madde kullanımı. Journal of Dependence, 7, 111-116.
• Erdim, L. (2019). Alkolizmin aile ve çocuk üzerine etkisi. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 6(1), 193-200.
• Ergene, T., Özer, A., Gençtanırım Kurt, D., Arıcı Şahin, D., F., Demirtaş-Zorbaz, S., Kızıldağ, S. ve diğerleri. (2019). The risk behaviors of high school students and causes thereof: A qualitative study. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(1), 197-217.
• Fırıncık, S. ve Gürhan, N. (2019). Sigara, alkol ya da madde bağımlılarında problem çözme becerisinin; özkıyım, depresyon, umutsuzluk üzerine etkisi ve birbirleriyle olan ilişkileri. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 10(1), 39-47.
• Gordon, A. J., Conley, J. W. ve Gordon, J. M. (2013). Medical consequences of marijuana use: A review of current literature. Current Psychiatry Reports, 15(12), 1-11.
• Göktalay, T., Coşkun, A. Ş., Havlucu, Y. ve Horasan, G. D. (2020). Use of tobacco products in Turkish children and young people: Is there an alarm for hookah use? Turkish Thoracic Journal, 21(4), 234.
• Hendekçi, A. ve Gök, H. (2021). Ergenlik dönemi öğrencilerinin riskli sağlık davranışları, anne baba ergen ilişkileri ve etkileyen etmenler. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(2), 134-146.
• Karataş, H., Kandemir, H., Kandemir, S. B. ve Reşit, A. (2015). Lise öğrencilerinde riskli madde kullanımının incelenmesi. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 13(1), 23-31.
• Karatay, G. ve Baş, N.G. (2019) Factors affecting substance use and self-efficacy status of students in eastern Turkey. Cien Saude Colet. 24, 1317-1326.
• Kardaş, Ö. ve Kardaş, B. (2023). Çocuk ve ergen madde bağımlılığı tedavi merkezine başvuran olguların sosyodemografik ve madde kullanım özelliklerinin incelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 24(2), 174-185.
• Ma, C., Xi, B., Li, Z., Wu, H., Zhao, M., Liang, Y. ve diğerleri (2021). Prevalence and trends in tobacco use among adolescents aged 13–15 years in 143 countries, 1999–2018: Findings from the Global Youth Tobacco Surveys. The Lancet Child & Adolescent Health, 5(4), 245-255.
• Mete, B., Söyiler, V. ve Pehlivan, E. (2020). Adölesanlarda sigara içme ve madde kullanma prevalansı. Bağımlılık Dergisi, 21(1), 64–7
• Narkolog. (2022). Madde Kullanıcıları Profil Analizi 2021 Yılı Narkolog Raporu. Erişim adresi: https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik.pol.tr/TUBİM/Ulusal%20Yayınlar/NARKOLOG-2022-MADDE-KULLANICILARI-PROFIL-ANALIZI.pdf
• Nazlıcan, E., Ersoy, Ö., Akbaba, M. ve Kurt, B. (2018). Kahramanmaraş il merkezindeki lise son sınıf öğrencilerinde maraş otu ve madde kullanımı ve etkileyen faktörler. Sakarya Tıp Dergisi, 8(2), 235–246.
• Noyan, C.O. ve Şengezer, T. (2018). Adolesan dönemi alkol ve madde kullanımı. Ü. Aydoğan (Ed.), Adolesan sağlığı ve sorunları I içinde (ss. 18-23). Ankara: Türkiye Klinikleri.
• Orhan, O., Acımış, N. M., Kılıç, B. B. ve Oğuz, C. (2022). Lise öğrencilerinde sağlığı tehdit eden davranışlar ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi. City Health Journal, 3(2), 24-32.
• Önal, A., Ögel, K. ve Eke, C. (2011). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri bulunan ergenlerde madde kullanımı ve aile özellikleri üstüne kesitsel bir çalışma. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni-Bulletin of Clinical Psychopharmacology, 21(3), 225-231.
• Özcebe H. (2012). Ergenlerde riskli davranışlar. O. Derman, N.Ö. Kanbur ve S. Akgül (Ed.), Ergen sağlığı içinde (ss. 167-80). Ankara: Aydoğdu Ofset.
• Öztürk, Y. E., Kırlıoğlu, M. ve Kıraç, R. (2015). Alkol ve madde bağımlılığında risk faktörleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 18(2), 97-118.
• Richter, K. P., Ahluwalia, H. K., Mosier, M. C., Nazir, N. ve Ahluwalia, J. S. (2002). A population‐based study of cigarette smoking among illicit drug users in the United States. Addiction, 97(7), 861-869.
• Saraçoğlu, S. ve Öztürk, F. (2020). Türkiye’de tütün kontrol politikaları ve tütün tüketimi üzerine bir değerlendirme. Politik Ekonomik Kuram, 4(1), 20-44.
• Selim, S. ve Sülükçüler, S. (2023). Sigara içme süresini etkileyen faktörlerin süre analizi: Türkiye örneği. Bağımlılık Dergisi, 24(4), 475-486.
• Şengezer, T., Sivri, F., Dilbaz, N. ve Sunay, D. (2014). Ankara ili Yenimahalle ilçesinde birinci basamak sağlık kuruluşuna başvuran bireylerde tütün bağımlılığı ve ilişkili risk faktörleri. Turkish Journal of Family Practice/Türkiye Aile Hekimligi Dergisi, 18(1), 42-48.
• T.C. Emniyet Genel Müdürlüğü. (2018). Türkiye’de Genel Nüfusta Tütün, Alkol ve Madde Kullanımına Yönelik Tutum ve Davranış Araştırması. Erişim adresi: https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik.pol.tr/Duyurular/TÜRKİYE’DE%20GENEL%20NÜFUSTA%20TÜTÜN%20ALKOL%20VE%20MADDE%20KULLANIMINA%20YÖNELİK%20TUTUM%20VE%20DAVRANIŞ%20ARAŞTIRMASI.pdf
• Tanrıkulu, A. Ç., Çarman, K. B., Palancı, Y., Çetin, D. ve Karaca, M. (2009). Kars il merkezinde çeşitli üniversite öğrencileri arasında sigara kullanım sıklığı ve risk faktörleri. Türk Toraks Dergisi, 10(3), 101-106.
• Taylan, H. H. ve Genç, Y. (2017). Liselerde sigara, alkol ve uyuşturucu/uçucu/uyarıcı madde kullanım eğilimleri: Kocaeli örneği. The Journal of Academic Social Science, 5(47), 180-199.
• TUBİM. (2019). Türkiye Uyuşturucu Raporu. Erişim adresi: https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik.pol.tr/TUBİM/Ulusal%20Yayınlar/2019-TURKIYE-UYUSTURUCU-RAPORU.pdf
• Turhan, E., İnandı, T., Özer, C. ve Akoğlu, S. (2011). Üniversite öğrencilerinde madde kullanımı, şiddet ve bazı psikolojik özellikler. Turkish Journal of Public Health, 9(1), 33-44.
• TÜİK. (2022). Türkiye Sağlık Araştırması Raporu. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Health-Survey-2022-49747
• Ünlü, A. ve Evcin, U. (2014). İstanbul’da liseli gençler arasındaki madde kullanım yaygınlığı ve demografik faktörlerin etkileri. Literatür Sempozyum, 1(2), 211.
• WHO. (2020). Adolescent Health and Development. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/adolescent-health-and-development
• WHO. (2022a). Prevalence of Tobacco and E-Cigarette Use in Young People in the Who European Region. Erişim adresi: https://cdn.who.int/media/docs/librariesprovider2/euro-health-topics/tobacco/03-prevalence-youth-2022.pdf?sfvrsn=14deaeab_8
• WHO. (2022b). Alcohol Key Facts. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol
• WHO. (2023a). Adolescent and Young Adult Health. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescents-health-risks-and-solutions.
• WHO. (2023b). Tobacco Key Facts. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
• WHO. (2023c). Opioid Overdose. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/opioid-overdose
• Yakar, B., Pirinçci, E. ve Kurt Canpolat, E. (2020). Sigara içme durumuna etki eden faktörler ve tütün kontrol eylem planının sigara kullanım üzerine etkisinin araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 34(2). 147-153.
• Yıldız, M. (2017). Lise öğrencilerinin madde bağımlılığından korunmaya ilişkin öz-yeterliğinin incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(2), 70-77.
• Yılmayan, A. (2020). Van ili merkezindeki 10-12. sınıf öğrencilerinde narkotik madde kullanım yaygınlığı. ISPEC International Journal of Social Sciences & Humanities, 4(3), 183-211.
• Yılmaz, V. ve Kaşkır Kesin, F. (2018). Logaritmik doğrusal modeller ve uyum analizinin birlikte kullanımı: Lise öğrencilerinin sigara içme alışkanlıklarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Türkiye Klinikleri Journal of Biostatistics, 10(1), 65-86.
• Yüksel, H. (2015). Learning how to smoke: Explorations on tobacco use by Turkish youth findings from quantitative and qualitative methods. Germany: Lambert Academic Publishing.