İklim Değişikliğinin İç Anadolu Bölgesi Kuraklık Koşullarına Etkisinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 35 - 55, 25.12.2023

Gülten Çamalan , Kahraman Oğuz , Sercan Akıl

Öz

Doğal afetler tarih boyunca insan yaşamında önemli bir yer tutmuştur. Bu afetlerin geniş kitleleri etkileyen en önemlilerinden birisi kuraklıktır. Türkiye’nin de içerisinde yer aldığı Akdeniz Havzası, iklim değişikliğine en hassas bölgelerden birisidir. Türkiye’de sıcaklık artışı ve düzensiz yağış değişiklikleri ile birlikte, yaşanması muhtemel kuraklıkların şiddet, süre ve sıklığının artacağı ve kuraklığın etkilerinin gelecekte daha da fazla hissedileceği öngörülmektedir. Bu çalışmada, İç Anadolu Bölgesi’nin meteorolojik değişkenlere (yağış, sıcaklık) bağlı kuraklık olaylarının özellikleri (şiddet-süre-yoğunluk), yıllık ve mevsimsel değişimleri, kuraklaşma eğilimi ve küresel ısınmanın kurak koşullar üzerindeki etkileri standartlaştırılmış yağış evapotranspirasyon indeksi ve standartlaştırılmış yağış indeksi yöntemleriyle değerlendirilmiştir. Bölgeyi temsil eden uzun süreli aylık toplam yağış ve aylık ortalama sıcaklık ölçümlerine sahip 26 meteoroloji gözlem istasyon verisi ile Meteoroloji Genel Müdürlüğü bünyesinde üretilen 20 km çözünürlüklü HadGEM2-ES bölgesel iklim projeksiyon verileri kullanılmıştır. Sonuç olarak, Türkiye geneli ortalama sıcaklıklar göz önüne alınarak incelendiğinde, 1994 yılından itibaren bir artış trendine girmiş ve bu artış trendi özellikle 2005’lerden itibaren belirginleşmiştir. Bölgede yaşanmış kuraklık olayları üzerinde yağış açıklarının neden olduğu kuraklıkları göz ardı etmeden, sıcaklığa bağlı etkileri değerlendirmek amacıyla mevcut dönem olan 1969-2021 dönemi, 3 ve 12 aylık ölçeklerde, iki dönem halinde (1969-1994 / 1995-2021) aynı yöntemlerle ele alınmıştır. Projeksiyon verileri de aynı şekilde iki dönem halinde (2022-2060 / 2061-2098) ele alınarak küresel ısınmanın, yaşanması muhtemel kuraklıklar üzerindeki etkileri incelenmiştir. Bölgenin yıllık toplam yağış, yıllık toplam potansiyel evapotranspirasyon ve yıllık ortalama sıcaklık dizilerindeki eğilimleri de Mann-Kendall sıra korelasyon katsayısı yöntemine göre test edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kuraklık, İç Anadolu Bölgesi, Küresel Isınmanın Kuraklığa Etkisi

Kaynakça

• Akbaş, A., 2014, Türkiye Üzerindeki Önemli Kurak Yıllar, Coğrafi Bilimler Dergisi CBD, 12(2): 101- 118. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000155.
• Aktürk, G., Zeybekoğlu, U., Yıldız, O., 2022, SPI ve SPEI Yöntemleri ile Kuraklık Araştırması: Kırıkkale Örneği, International Journal of Engineering Research and Development, 14(2): 762-776. https://doi.org/10.29137/umagd.1100886.
• Ayva, C., Atalay Dutucu, A., Ustaoğlu, B., 2023, İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Ve Uyum Önerileri: Kirazdere Havzası Örneği, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(1): 47-64. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1131015.
• Bakanoğulları, F., Bahar, E., Kıvrak, C., Gür, M., 2022, Assessment of Meteorological and Agricultural Drought Analysis in Kırklareli province, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(4): 756-768. https://doi.org/10.33462/jotaf.1060752.
• Baykal, T., Taylan, D., Terzi, Ö., 2023, Isparta İli için Gelecekteki Olası Meteorolojik Kuraklık Değerlendirmesi, Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 9(1): 90-100. https://doi.org/10.21324/dacd.1165500.
• Beguería, S., Vicente-Serrano, S.M., Reig, F., Latorre, B., 2013, Standardized precipitation evapotranspiration index (SPEI) Revisited: parameter fitting, evapotranspiration models, tools, datasets and drought monitoring, Int. J. Climatol., 34 (10): 3001–3023. https://doi.org/10.1002/joc.3887.
• Burton, I., Kates, R. W., White, G. F. 1978, The Environment as Hazard. Oxford University Press, 240 pp.
• Byakatonda, J, Parida, B.P., Moalafhi, D.B., Kenabatho, P.K., 2018, Analysis of long term drought severity characteristics and trends across semiarid Botswana using two drought indices, Atmospheric Research, 213: 492-508. https://doi.org/10.1016/j.atmosres.2018.07.002.
• Çamalan, G., Akgündüz, S., Ayvacı, H., Çetin, S., Arabacı, H., Coşkun, M., 2017-a, SPEI indisine göre Türkiye Geneli kuraklık değişim ve eğilim projeksiyonları, IV. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi (TİKDEK), İstanbul, TURKEY.
• Çamalan, G., Akgündüz, S., Ayvacı, H., Çetin, S., Arabacı, H., Coşkun, M., 2017-b, According To The SPEI Drought Index, The Drought Trend Projection In Turkey For The Next Century, 8th Atmospheric Sciences Symposium (ATMOS 2017), Istanbul/TURKEY.
• Çamalan, G., Akgündüz, A.S., Çetin, S., Arabacı, H., 2019-a, SPEI Kuraklık İndisi ile Türkiye’de Kuraklık Olaylarının Analizi, 10. Ulusal Hidroloji Kongresi, Muğla Sıtkı Koçaman Üniversitesi, Muğla/TURKEY.
• Çamalan, G., Akgündüz, A.S., Çetin, S., Arabacı, H., 2019-b, Drought Projections Of Turkey With The Standardised Precipitation-Evapotranspiration Index, 9th Atmospheric Sciences Symposium (ATMOS 2019), Istanbul/TURKEY.
• Çamalan, G., Akgündüz, A.S., Çetin, S., Arabacı, H., 2019-c, Türkiye Meteorolojik Kuraklık Projeksiyonları, idRC2019 Uluslararası Afet ve Dirençlilik Kongresi Riskten Dirençliliğe, Eskişehir/TURKEY.
• Çamalan, G., Çetin, S., (2022). Türkiye Kuraklık Projeksiyonları. (Ed.) Çevre ve Meteoroloji Kitabı içinde (s. 97-137). Sonçağ Yayıncılık.
• Çetin, B., Kumanlioglu, A., 2023, Gediz Nehri Medar Havzası Meteorolojik ve Hidrolojik Kuraklık Analizleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 25(73): 167-180. https://doi.org/10.21205/deufmd.2023257314.
• Duvan, A., Aktürk, G., Yıldız, O., 2021, Meteorolojik Kuraklığın Zamansal ve Alansal Özelliklerine İklim Değişikliğinin Etkisi, Sakarya Havzası Örneği, Mühendislik Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(2): 207-217. https://doi.org/10.46387/bjesr.961816.
• Eşit, M., Yüce, M.İ., 2022. Çok Değişkenli Kuraklık Frekans Analizi ve Risk Değerlendirmesi: Kahramanmaraş Örneği, Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 8(2): 368-382. https://doi.org/10.21324/dacd.1066958.
• Hayes, M.J., Svoboda, M.D., Wilhite, D.A., Vanyarkho, O.V., 1999, Monitoring the 1996 drought using the standardized precipitation index, Bull. Am. Meteorol. Soc., 80(3): 429-438. https://doi.org/10.1175/1520-0477(1999)080%3C0429:MTDUTS%3E2.0.CO;2.
• Homdee, T., Pongput, K., Kanae, S., 2016, A comparative performance analysis of three standardized climatic drought indices in the Chi River basin, Thailand. Agric. Nat. Resour., 50(3): 211–219. https://doi.org/10.1016/j.anres.2016.02.002.
• Kendall, M.G., 1975, Rand Correlation Methods, Charles Griffin, London, UK.
• Mann, H.B., 1945, Nonparametric tests against trend, Econometrica, 13, 245–259.
• MGM, 2015, Yeni Senaryolar ile Türkiye İklim Projeksiyonları ve İklim Değişikliği, TR2015-CC, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
• MGM, 2016, Thornthwaite İklı̇m sınıflandırmasına göre Türkı̇ye iklı̇mı̇, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Oğuz, K., Pekin, M.A., Çamalan, G., 2021, Muğla İlinde 1960-2018 Dönemi Kuraklık Analizi, Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 7(1): 89-100, https://doi.org/10.21324/dacd.774955.
• Oğuz, K., Çamalan, G., Pekin, M.A., 2022, Drought Analysis and Impact of Drought on Crop Yield in Nevşehir City, Nevsehir Journal of Science and Technology, 11(2): 16-30, https://doi.org/10.17100/nevbiltek.1180084.
• Ozguler, H. , Yıldız, D., 2020, Consequences of the Droughts in the Euphrates - Tigris Basin, International Journal of Water Management and Diplomacy, 1(1): 29-40.
• Poyrazoğlu, M., Arıman, S., 2022, Drought analysis of Kahramanmaraş province with standardized precipitation index method, Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, IOCENS'21 Konferansı Ek Sayısı, 39-52, https://doi.org/10.17714/gumusfenbil.1000949.
• Spinoni, J., Naumann, G., Vogt, J., Barbosa, P., 2016, Meteorological Droughts in Europe: Events and Impacts – Past Trends and Future Projections, Publications Office of the European Union, Luxembourg, EUR 27748 EN, doi:10.2788/450449.
• Spinoni, J., Naumann, G., Vogt, J.V., 2017, Pan-European seasonal trends and recent changes of drought frequency and severity, Global and Planetary Change, 148(2017): 113-130. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2016.11.013.
• Wilhite, D.A., Glantz, M.H., 1985, Understanding the drought phenomenon: The role of definitions, Water Int., 10: 111–120. https://doi.org/10.1080/02508068508686328.
• Wilhite, D.A., 1993, Drought Assessment, Management, and Planning: Theory and Case Studies, Natural Resource Management and Policy Series, Vol. 2, Kluwer, 293 pp.
• Van Loon, A.F., 2015, Hydrological drought explained, Wiley Interdiscipl. Rev. Water, 2(4): 359-392. https://doi.org/10.1002/wat2.1085.
• Vicente-Serrano, S.M., Begueria, S., Lopez-Moreno, J.I., 2010, A multiscalar drought index sensitive to global warming: the standardized precipitation evapotranspiration index, J. Climate, 23(7): 1696–1718. https://doi.org/10.1175/2009JCLI2909.1.
• Thorntwaite, C.W., 1948, An approach toward a rational classification of climate, Geogr. Rev., 38: 55-94. https://doi.org/10.2307/210739.
• Tuğrul, T., Hınıs, M.A., 2022, Apa Barajında Kuraklık Analizi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Dergisi, 4(2): 161-178. https://doi.org/10.55213/kmujens.1210753.
• Turan, E.S., 2018, Türkiye'nin İklim Değişikliğine Bağlı Kuraklık Durumu, Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 4(1): 63-69. https://doi.org/10.21324/dacd.357384.
• Türkeş, M., 2012, Türkiye’de Gözlenen ve Öngörülen İklim Değişikliği, Kuraklık ve Çölleşme, Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 4(2): 1-32. https://doi.org/10.1501/Csaum_0000000063.
• URL 1, http://cografyaharita.com/index.html. (Son Erişim: 30 Ocak 2023).
• URL 2, https://climatedataguide.ucar.edu/climate-data/standardized-precipitation-evapotranspiration-index-spei. (Son Erişim: 10 Şubat 2023).
• URL 3, https://spei.csic.es/index.html. (Son Erişim: 15 Şubat 2023).
• URL 4, https://real-statistics.com/time-series-analysis/time-series-miscellaneous/mann-kendall-test/. (Son Erişim: 20 Şubat 2023).
• URL 5, https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/raporlar/kuraklilprojeksiyon.pdf (Son Erişim: 15 Haziran 2023).