YUNUS EMRE'NİN FİİLLERİNDE METAFOR

Yıl 2021, Yunus Emre Özel Sayısı, 33 - 47, 29.12.2021

Hadra Kübra Erkınay Tamtamış

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.3.3

Cited By: 1

Öz

Yunus Emre, Anadolu'da yazı dilinin oluşmasında etkili olmuş, Türk kültürünün yapı taşlarından birisidir. Yunus Emre'nin kullanmış olduğu dil, Türkçenin söz varlığının tarihi ve tespiti açısından oldukça önem arz etmektedir. Yunus Emre'yi anlamak ve anlamlandırmak için çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada da Yunus Emre Divanı'ndaki fiillerin metaforlarla kazandığı mecaz anlamlar incelenmiştir. Çalışmada tarama modellerinden genel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeliyle Yunus Emre'nin Divanı'nda geçen basit ve türemiş Türkçe fiillerden yeni mecaz anlam kazanan fiiller bu çalışmaya dâhil edilmiştir. Anlam genişlemesi yoluyla çok anlamlı durumda olan fiiller, çeşitli aktarmalarla yeni metaforik anlamlar kazanmıştır. Fiillerin kazandığı yeni metaforik anlamlar makalede tanıklarıyla birlikte verilmiştir. Araştırma bu yönüyle Divan'daki fiillerin metaforik sözlüğü durumundadır. Yunus Emre'nin yüzyıllar önce kullandığı söz varlığı, geniş anlam dünyası, metaforik kullanımlar ile Yunus Emre'nin birikimi, hayal gücünü eserlerine yansıtması, kullandığı dilin işlerliği bir kez daha ortaya çıkmıştır. Araştırmada 83 fiilde metaforik anlam tespit edilmiştir. Bu fiillerin kimisinde birden farklı metaforik anlam söz konusudur. Dolayısıyla çalışmada 100'den fazla metaforik anlam kaydedilmiştir. Tanıklarıyla verilen bu metaforik anlamların çoğunun dizinlerde ve tarihî sözlüklerde kayıtlı olmadığı görülmüştür. Çalışmada yer alan söz konusu genişlemiş yeni anlamların sözlüklere geçirilme çıktısı çalışmanın amaçlarındandır. Bununla birlikte çalışmada yer alan fiillerin metinde bağlam içinde kazandığı yeni anlamların, sözcük ve sözlük bilimi çalışmalarına da katkı sağlayacağı beklenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre Divanı, Mecaz, Anlam Genişlemesi, Fiiller, Metafor

Kaynakça

• Ahanov, K. (2008). Dil Biliminin Esasları. M. Ceritoğlu (Akt.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksan, D. (2005). Yûnus Emre Şiirinin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Banarlı, N. S. (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Demir, G. Y. (2015). Sosyal Bir Fenomen Olarak Dilin Belirsizliği. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Eco, U. (2008). Yorum ve Aşırı Yorum. K. Atakay (Çev.). İstanbul: Can Yayınları.
• El-Cürcânî, E. B. A. (2015). Delâilü’l-İʻcâz Sözdizimi ve Anlambilim. O. Güman (Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Erkınay, H. K. (2017). Eski Anadolu Türkçesi ile Kâmûs-ı Türkî’deki Fiiller Üzerine Karşılaştırmalı Anlam İncelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Guiraud, P. (1975). Anlambilim La Sémantique. B. Vardar (Çev.). İstanbul: Gelişim Yayınları.
• Guiraud, P. (1994). Göstergebilim La Sémiologie. M. Yalçın (Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Guttenplan, S. (2009). Objects of Metaphor. UK: Oxford University Press.
• Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Jameson, F. (2013). Dil Hapishanesi, Yapısalcılığın ve Rus Biçimciliğinin Eleştirel Öyküsü. M. H. Doğan (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Anlam (Anlam Bilimi ve İletişim). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar-İlkeler-Teknikler. 23. baskı. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Lakoff, G., Johnson, M. (2010). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil. (G. Y. Demir, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• “Metafor”. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 20. 10. 2021.
• Ricoeur, P. (2003). The Rule of Metaphor The Creation of Meaning in Language. London: Routledge Classics.
• Ricoeur, P. (2011). Zaman ve Anlatı 1. Zaman-Olayörgüsü-Üçlü Mimesis. (M. Rifat-S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tatçı, M. (2008). Yûnus Emre Dîvân ve Risâletü’n-Nushiyye. İstanbul: H Yayınları.
• Tatçı, M. (2009). Yine Geldi Aşk Elçisi, Yûnus Emre Seçmeler. İstanbul: H Yayınları.
• Tatçı, M. (2014). Yûnus Emre Dîvânı. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10662,girispdf.pdf?0 Erişim tarihi: 20. 10. 2021.
• Traugott, E. C., Dasher, B. R. (2004). Regularity In Semantic Change. UK: Cambridge University Press.
• Uğur, N. (2007). Anlambilim Sözcüğün Anlam Açılımı. İstanbul: Doruk Yayımcılık.