BETWEEN LINE DEFENCE AND AREA DEFENCE: THE ISSUE OF ANKARA'S ABANDONMENT AND ITS REFLECTION IN THE AMERICAN PRESS

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 1, 515 - 537, 25.06.2024

Engin Çağdaş Bulut

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2024.64.1.21

Öz

The Turkish National Struggle has continued under great difficulties since the first day it started. The centre of the struggle was the Grand National Assembly of Turkey opened in Ankara. This steppe city in the centre of Anatolia faced a great danger after the Kütahya-Eskişehir Battles. In these battles, Afyon, Kütahya and Eskişehir were lost and there was a possibility that Greek forces might advance towards Ankara. Faced with this danger, the Turkish Government decided to transfer the Parliament from Ankara to another place. Thus, a panic emerged among the people of Ankara and migration movements accelerated. Although the American press had announced Sivas as the place to be moved to, Turkish sources had identified the city as Kayseri from the very beginning. However, this decision was met with resistance from members of the Turkish Grand National Assembly, and the decision was revised to send only families, archives and weights. As many members of parliament were unwilling to withdraw without a fight, the Assembly was allowed to remain in Ankara. Towards the end of August, the fate of the Turkish army, which had retreated behind Sakarya, was again in a difficult situation. Mustafa Kemal Pasha personally decided to transfer the Turkish Parliament from Ankara for the second time, but before this decision could be implemented, the Turkish victory at Sakarya was finalized. With the Turkish offensive and advance, the debate on the transfer of the Grand National Assembly of Turkey ended for a long time. Throughout this process, many preparations were made in Ankara and Kayseri. This study analyses the discussions on the transfer of Ankara, the preparations made and the situation in Ankara in the light of various archival documents, memoirs, American newspapers, official publications and other sources.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Kayseri, TGNA, National Struggle, Kütahya-Eskişehir Battles, Sakarya Pitched Battle

HATT-I MÜDAFAA İLE SATH-I MÜDAFAA ARASINDA ANKARA’NIN TERKİ MESELESİ VE AMERİKAN BASININA YANSIMASI

Öz

Türk Milli Mücadelesi başladığı ilk günden beri büyük zorluklar içerisinde sürmüştür. Mücadelenin merkezi, Ankara’da açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi olmuştur. Anadolu’nun ortasında bulunan bu bozkır kenti Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden sonra büyük bir tehlikeyle karşılaşmıştır. Bu muharebelerde Afyon, Kütahya ve Eskişehir kaybedilmiş, Yunan kuvvetlerinin Ankara’ya doğru ilerleme ihtimali belirmişti. Bu tehlike karşısında Türk Hükümeti Meclis’in Ankara’dan başka bir yere nakline karar vermiştir. Böylece Ankaralılar arasında bir panik ortaya çıkmış ve göç hareketleri hızlanmıştır. Her ne kadar Amerikan basınında taşınacak yer Sivas olarak ilan edilse de Türk kaynaklarında bu şehrin Kayseri olduğu en başından beri kesin olarak belirlenmişti. Fakat TBMM üyelerinin direnişiyle karşılaşan bu karar, sadece aileler, arşivler ve ağırlıkların gönderilmesi şeklinde güncellenmiştir. Bir çok mebus savaşmadan geri çekilmek istemediği için Meclis’in Ankara’da kalması sağlanmıştır. Sakarya’nın gerisine çekilen Türk ordusunun akibeti Ağustos ayı sonlarına doğru yeniden zor duruma düşmüştür. Bizzat Mustafa Kemal Paşa tarafından ikinci kez Ankara’dan nakil kararı verilmiş ancak bu karar uygulanamadan Sakarya’da Türklerin zaferi kesinleşmiştir. Türklerin taarruza kalkıp ilerlemesiyle birlikte TBMM’nin nakli tartışmaları uzun süreliğine sona ermiştir. Bu süreç boyunca Ankara’da ve Kayseri’de birçok hazırlık yapılmıştır. Bu çalışmada çeşitli arşiv belgeleri, hatıratlar, Amerikan gazeteleri, resmi yayınlar ve diğer kaynaklar ışığında Ankara’nın nakli tartışmaları, yapılan hazırlıklar ve Ankara’daki durum ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Kayseri, TBMM, Milli Mücadele, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri, Sakarya Meydan Muharebesi

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (1998). Türkün Ateşle İmtihanı. 3, Ankara: Cumhuriyet Yayınları.
• Ağaoğlu, A. (2010). Mütareke ve Sürgün Hatıraları. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Ağaoğlu, S. (2018). Kuvayı Millîye Ruhu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ankara Büyük Muharebattan Evvel Tahliye Edilmeyecektir. (1921, 31 Temmuz) İkdam, s. 1.
• Arıkoğlu, D. (1961). Hatıralarım. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
• Atay, F. R. (1980). Çankaya, İstanbul: Bateş.
• Aydemir, Ş. S. (1993). Tek Adam: Mustafa Kemal (1919-1922), 2. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Belge No: 2523, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, 42(95), Ocak 1993, 130.
• Belge No: 32, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, 62(131), Temmuz 2013, 169.
• Belge No: 32-1, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, 62(131), Temmuz 2013, 171.
• Cebesoy, A. F. (2010). Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul: Temel Yayınları.
• Erim, N. (1953). Devletler Arası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Final Phase. (1921, 8 August). The Daily Telegraph, s. 10.
• Fresh Greek Advance. (1921 8 August). The North Star, s. 1.
• Gazi Mustafa Kemal (2020). Hatıratlarla Karşılaştırmalı Nutuk. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Gökçen, S. (2016). Milli Mücadele’de Yunan İşgallerinin Genel Karakteri, CTAD. 12(23), 89-111.
• Goverment Moves Back 7 Centruies. (1921, 6 August) The Brooklyn Citizen, s. 4.
• Hatemi, N. (2010). Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Önal, S. (Yay. haz.). (2003). Hüsrev Gerede’nin Anıları. İstanbul: Literatür Yayınları.
• İleri, T. (2021). Lozan Konferansı Öncesinde TBMM’nin Ankara Dışına Taşınmasına İlişkin Meclis’te Yapılan Tartışmalar, Atatürk Yolu Dergisi, 69, 328-342.
• İnan, A. (2009). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1980). Vatan Yolunda. İstanbul: Birikim Yayınları. Kars, Z. (1999). Milli Mücadele’de Kayseri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Kemalist Evacuating Angora. (1921, 27 July). The Guardian, s. 8. Kızılırmak, A. (2012). Askeri ve Siyasi Yönleriyle Kazım Özalp. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları. Kösedağ, M. S., Temel, M. ve Kara, S. (2021). Milli Mücadele Dönemi Kayseri Basını. Erciyes İletişim Dergisi, 8(2), 931-958. Lord Kinross. (2014). Atatürk Bir Milletin Doğuşu. (N. Sander, Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar.
• Mango, A. (2017). Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu. (F. Doruker, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Miralay Mehmet Arif Bey. (1987). Anadolu İnkılabı Milli Mücadele Anıları. İstanbul: Arba Yayınları.
• Nur, R. (1967). Hayat ve Hatıratım. 3. İstanbul: Altındağ Yayınevi.
• Orbay, R. (1993). Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım, 2. İstanbul: Emre Yayınları.
• Orduya Bir Heyet İzamına Dair. (22 Temmuz 1921). Karar No: 139, s. 1
• Özakman, T. (2005). Şu Çılgın Türkler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Öztoprak, İ. (2006). Kurtuluş Savaşı ile İlgili Yunan Belgeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Say Kemal’s Forces Are Fleeing Angora. (1921, 18 August). The New York Times, s. 17.
• Seek Aid From Germany. (1921, 26 July). The Kansas City Star, s. 19.
• Sivas, New Temporary Capital Asiatic Turkey. (1921, 3 August). The Miami News, s. 12.
• Şamsutdinov, A. M. (1999) Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1918-1923. (A. Behramoğlu, Çev.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Şapolyo, E. B. (1958). Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi. İstanbul: Rafet Zaimler Yayınevi.
• Tansel, S. (2019), Mondros’tan Mudanya’ya Kadar IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BCA (T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi). Fon Kodu: BKDB. Kutu No: 3, Gömlek No: 30, Sıra No: 17, Tarihi: 22/07/1921.
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı. (1974). Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi II nci Cilt 4 ncü Kısım, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları.
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı. (1994). Türk İstiklal Harbi II. Cilt Batı Cephesi 1.Kısım, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı. (1995). Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi II nci Cilt 5 inci Kısım I. Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı. (1999). Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi II nci Cilt 2 nci Kısım, AnkaraGenelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları.
• The Nationalists’ Plan. (1921, 12 August). The Western Daily Press, s. 8.
• Tosun, U. U. (2020). Millî Mücadele Dönemi’nde Karşılaşılan Bazı Sorunlar ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bunları Çözme Kararlılığı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(2), 569-588.
• Turan, Ş. (1998). Türk Devrim Tarihi, 2. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Turkish Flee Angora. (1921, 23 July). The York Dispatch, s. 1.
• Turkish Gou’t Transferred to Caesarea. (1921, 16 August). The Journal, s. 1.
• Turkish Government is Moves to Caesarea. (1921, 17 August). Omaha World-Herald, s. 2.
• Turkish Nationalists are Evacuating Angora The Evening Sun, 09.18.1921.
• Turkish Ready to Leave Angora. (1921, 8 August). The Guardian, s. 5.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Zabıt Cerideleri (TBMM GZC). (02.08.1921a). Devre: 1, Cilt: 1, İçtima: 2, Ankara.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Zabıt Cerideleri (TBMM GZC). (23.07.1921b). Devre: 1, Cilt: 2, İçtima: 2, Ankara.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Zabıt Cerideleri (TBMM GZC). (30.07.1921c). Devre: 1, Cilt: 2, İçtima: 2, Ankara.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Zabıt Cerideleri (TBMM GZC). (02.08.1921ç). Devre: 1, Cilt: 2, İçtima: 2, Ankara.
• Turks Quit Angora. (1921, 27 July). Daily Herald, s. 5.
• Turks Quitting Ismid Area; Rout Seems Compete. (1921, 28 July). The Montreal Star, s. 4.
• Turks to Retire. (1921, 8 August). The Daily Telegraph, s. 4.
• Uran, H. (2008). Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Velidedeoğlu, H. V. (1971). Milli Mücadele Anıları. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Yalçın, E. (2011). Meclis’in Kayseri’ye Nakli Tartışmaları ve Mustafa Durak (Sakarya) Bey. Atatürk Yolu Dergisi, 48, 893-909.
• Yaman, A. E. (1990). Milli Ordudan Düzenli Orduya. Atatürk Yolu Dergisi, 2(24). 377-401.