SULTAN MAHMUD IN UNSURI'S QASIDES

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 1, 820 - 848, 25.06.2024

Yeşim Işık Bağrıaçık

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2024.64.1.32

Öz

The Ghaznavid State, which was founded in the great Khorasan territory at the end of the IVth century Hijri, esteemed the political, literary, and cultural values of the geographical territories where it was located. The Ghaznavid sultans, who were rooted in the Sāmānid state tradition, grew up in the scholarly and literary environment of the period. During this period in which Islam was taking shape, they made a great contribution both to the spread of Islam in the region and to the flourishing of Persian poetry. Throughout the Ghaznavid period, the elite class, especially Sultan Mahmud, attached great value to the genre of poetry, which they believed was the medium through which the state tradition, culture, way of life, way of thinking, and the name of the sultan could be passed on to the next generations. Favored poets writing Persian poetry, Sultan Mahmud hosted many poets in his court. Consequently, poets kept in close contact with the sultan and frequently accompanied the sultan in battles. Although the Persian sources link the spread of praise qasida and the favoring of poets in the Ghaznavid court, specifically during the reign of Sultan Mahmud, with the sultan's ambition and arrogance, in reality, this phenomenon in the Ghaznavid court can be regarded as an extension of the Sāmānid state tradition. In this regard, poets who wrote poems in Persian were esteemed by the court and its entourage. The present study will focus on the Persian qasida on the basis of Sultan Mahmud, the most successful sultan of the Ghaznavid Empire, and his court poet Unsurī. The study, which also takes historical data into consideration, will provide examples of Unsurī's qasidas that highlight Sultan Mahmud's pious, generous, just, decisive, and warrior identity. Sultan Mahmud's personality and how this personality is portrayed in poetry will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Persian Poetry, Qasida, Ghaznavid Court, Sultan Mahmud, Unsuri

UNSURÎ'NİN KASÎDELERİNDE SULTAN MAHMUD

Öz

IX. yüzyıl sonlarında büyük Horasan topraklarında kurulan Gazneli Devleti, kurulduğu coğrafi toprakların siyasi, edebi ve kültür değerlerine kıymet vermiştir. Sâmânî devlet geleneği mirası içerisinde yer alan Gazneli sultanları dönemin ilmi ve edebi ortamı içerisinde yetişmişlerdir. İslam dininin şekil aldığı bu dönemde hem İslam dininin bölgede yayılmasına hem de Fars şiirinin gelişmesine büyük ölçüde katkı sağlamışlardır. Gazneliler Dönemi’nde başta Sultan Mahmud olmak üzere seçkin sınıf; devlet geleneğinin, kültürünün, yaşam şeklinin, düşünme biçiminin ve padişahın isminin sonraki nesillere aktarımına vesile olduğuna inandıkları şiir türüne oldukça önem vermişlerdir. Farsça şiir yazan şairleri destekleyen Sultan Mahmut şairleri sarayında ağırlamıştır. Böylece şairler padişah ile yakın temasta olmuş ve çoğu zaman savaşlarda padişahın yanında yer almışlardır. Farsça kaynaklarda Gazneli sarayının şairleri desteklenmesi ve saray şairlerinin sultanları övmeleri sultanların kişisel hırsı ve kibiri ile örtüştürülse de aslınsa Gazne sarayındaki bu durum Sâmânî devlet geleneğinin bir devamı olarak düşünülebilir. Bu bağlamda Farsça şiirler yazan şairlere kıymet verilen saray ve çevresi, şairleri adeta baş tacı etmişlerdir. Bu çalışmada Gazneli Devleti’nin en başarılı padişahı olan Sultan Mahmud ve onun saray şairi Unsurî ekseninde Farsça kaside üzerinde durulacaktır. Tarihi verilerin de dikkate alındığı çalışmada Unsurî’nin Sultan Mahmud’un dindar, cömert, adil, kararlı ve savaşçı kimliğini ön planda tutan kasidelerinden örnek verilecektir. Sultan Mahmud’un kişiliği ve bu kişiliğinin şiire ne şekilde yansıdığı araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İran Şiiri, Kasîde, Gazneli Sarayı, Sultan Mahmud, Unsurî

Destekleyen Kurum

yok

Kaynakça

• Atalay, M. (2012). Unsûrî. İslâm Ansiklopedisi (C. 42, s. 162-163). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Âyetî, A. (1364). Şikve-yi Kasîde. Tahran: Sâzmân-i İntişârât ve Âmûzeş-i İnklâb-i İslâmî.
• Beyhâkî, A. H. (1381). Tarih-i Beyhakî. (C. 2. H. Rehberî, tashih) Tahran: Neşr-i Mehtâb.
• Çelîkdânî, P. M. (1392). Seyr-i Tâhâvvol-i İğrak der Sebk-i Horâsânî. Fasılnâme-yi Tâhâssusî-yi Sebkşinâsî-yi Nazm u Nesr-i Farsî, 7(4), 39-55.
• Dezfûlyân, K. (1385). Bûy-i Cûy-i Mûlyân: Berguzîde-i Eş‘ar. Tahran: İntişârât-i Telâye.
• Doğan Turay, E. (2022). Doğu-Batı Eksenli Tarih-Coğrafya Çalışmaları. B. Karagözoğlu (Ed.). Büyük Selçuklu Devleti ve Horasan Hac Kervanları içinde (s. 264-323). İstanbul: Demavend Yayınları.
• Doğan Turay, E. (2021). Ortaçağ’da İran’da Farsça Tarih Yazım Geleneği. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(4), 1774-1801.
• Ekinci, A. (2005). Ortaçağ Ortadoğusu'ndaki Marjinal Hareketlerin (İsma'ili-Karmati Hareketinin) Dönemin İslam Dünyasına Alternatif Sosyal Yaşam Sunma Çabaları. Belleten, 69(255), 499-516. Doi: 10.37879/belleten.2005.499
• Furûzânfer, M. H. (1387). Sohen ve Sohenverân. Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• Golâmrizâyî, M. (1385). Tarz-i Unsurî. Pejûhişnâme-i Ulûm-i İnsânî, 22-50.
• Hoşhâhiş, S. ve Ferehmend, M. (1394). Sâhtâr-i Nizâm-i Hukûmetî-yi Gaznevîyân der Âyîne-yi Şi‘r-i Unsûrî ve Ferruhî. Mecmua-i Makalehâ-i Dehomîn Humâyiş-i Beynelmileli-yi Tervîc-i Zebân ve Edebî Farsî Dânişgâh-i Muhakkik-i Erdebîlî, 343-356.
• İpekten, H. (2018). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri. İstanbul: Detgah Yayınevi.
• Kandemir, M., Zavalsız, Y. H. ve Şimşek, Ü. (2020a). Âyet ve Hadislerle Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meâli (C. 1). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kandemir, M., Zavalsız, Y. H. ve Şimşek, Ü. (2020b). Âyet ve Hadislerle Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meâli (C. 2). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Karaismailoğlu, A. (2019). Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Konukçu, E. (1998). Hindûşâhîler. İslâm Ansiklopedisi (C. 18, s. 117-118). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Merçil, E. (2013). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Merçil, E. (2012). Sebüktegin’in Pendnâmesi. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 6, 203-233.
• Muîn, M. (1386). Ferheng-i Fârsî. Tahran: İntişârât-i Firdevsî.
• Mubeyyîn, E. (1385). Nigâhî ber Vîjegîhâ-yi Berceste-yi Ahd-i Gaznevî, Pejûhişnâme-yi Tarih, 2, 101-116.
• Nuhoğlu, G. (1995). Beyhaki Tarihine Göre Gaznelilerde Devlet Teşkilatı ve Kültür. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Okudan, G. (2020). Afganistan ve Hindistan Fatihi Sultan Gazneli Mahmûd. Ankara: İksad Publishing House.
• Okuyan, M. (2021). Kur’an Meal-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları.
• Palabıyık, H. (2007). Gaznelilerin Hindistan Seferleri, Ekev Akademi Dergisi, 32, 139-152.
• Pûrnâmdâryân, T. (1380). Der Sâye-yi Âftâb. Tahran: İntişârât-i Sohen.
• Rızâzâde Melik, R. (1383). Dîbâçe-i Şâhnâme-i Ebu Mensûrî. Nâme-i Encumen, 13, 121-166.
• Safâ, Z. (1386). Tarih-i Edebiyat-i İran (C.1). (M. Turâbî, özet). Tahran: İntişârât-i Kaknûs.
• Şefîî-i Kedkenî, M. R. (1388). Suver-i Hayâl der Şi‘r-i Fârsî. Tahran: İntişârât-i Agâh.
• Şemîsâ, S. (1391). Nakd-i Edebî. Tahran: Neşr-i Mîtrâ.
• Şemîsâ, S. (1390). Sebkşinâsî-i Nesr. Tahran: Neşr-i Mîtrâ.
• Şemîsâ, S. (1374). Sebkşinâsî-i Şi‘r. Tahran: İntişârât-i Firdovs.
• Unsurî-i Belhî. (1363). Divân-i Unsurî-yi Belhî. (S. M. Debîrseyâkî, tashih ve mukaddime). Tahran: İntişârât-i Senâyî.
• Yıldırım, N. (2020). Rudekî-yi Semerkandî’nin Şiirleri ve Türkçe Çevirileri. Doğu Esintileri, 12, 25-50.
• Zerrînkûb, A. H. (1389). Ba Kârvân-i Hulle. Tahran: İntişârât-i İlmî.