Health Index of The Provinces: An Experiment According to Composite Index Approach

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 1, 42 - 53, 30.04.2019

Atalay Çağlar , Nur Duygu Keten

https://doi.org/10.18678/dtfd.521027

Cited By: 6

Öz

Aim: The aim of this study is to develop an index that will allow relatively compare 81 provinces in Turkey according to health indicators.

Material and Methods: Firstly, four sub-indexes were created as Infrastructure, Human Resources, Service and Health Indicator. Then, Health Index was found taking arithmetic mean of four sub-indexes. A linear programming based model was used evaluating provinces relatively.

Results: The first and last provinces are Burdur and Hakkari for Infrastructure Index, Kırıkkale and Şırnak for Human Resource Index, Aydın and Şırnak for Service Index, Muğla and Kilis for Health Indicator Index. The first five provinces were found as Trabzon, Malatya, Burdur, Denizli, Bolu while the last five provinces Van, Muş, Ağrı, Hakkari, Şırnak for Health Index. Of the top ten provinces, three are Aegean (Denizli, Muğla, Uşak), two are Mediterranean (Burdur, Isparta) and East Blacksea (Trabzon, Rize), one is Middle East Anatolia (Malatya), East Marmara (Bolu) and Northeast Anatolia provinces (Erzurum). When regional distribution of the last ten provinces is examined, four are Middle East Anatolia (Bingöl, Van, Muş, Hakkari), two are Northeast Anatolia (Kars, Ağrı) and Southeast Anatolia (Şanlıurfa, Şırnak), one is from East Marmara (Bilecik) and West Blacksea region (Kastamonu).

Conclusion: In this study, sub-indexes evaluating sub-dimensions of provinces' health indicators and the Health Index which provides a general evaluation consisting of combination of these dimensions were calculated. When rankings for each indicator are examined, it is noteworthy that provinces in East and Southeast regions with a few exceptions are in the last place.

Anahtar Kelimeler

health, regional health planning, healthcare rationing, health services accessibility, health status disparities

İllerin Sağlık Endeksi: Bileşik Endeks Yaklaşımı ile Bir Deneme

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı Türkiye’deki 81 ilin sağlık göstergelerine göre göreceli olarak karşılaştırılmasına olanak sağlayacak bir endeks geliştirmektir.

Gereç ve Yöntemler: Önce, Altyapı, İnsan Kaynağı, Hizmet ve Sağlık Göstergesi olmak üzere dört alt endeks oluşturulmuştur. Daha sonra dört alt endeksin aritmetik ortalaması alınarak Sağlık Endeksi bulunmuştur. Alt endekslerin bulunmasında illeri göreceli olarak değerlendiren doğrusal programlama tabanlı bir model kullanılmıştır.

Bulgular: İlk ve son sırada yer alan iller; Altyapı Endeksi’nde Burdur ve Hakkari, İnsan Kaynağı Endeksi’nde Kırıkkale ve Şırnak, Hizmet Endeksi’nde Aydın ve Şırnak, Sağlık Göstergesi Endeksi’nde Muğla ve Kilis’tir. Sağlık Endeksi’nde ilk beş sıradaki iller Trabzon, Malatya, Burdur, Denizli, Bolu iken son beş sıradaki iller Van, Muş, Ağrı, Hakkari, Şırnak olarak bulunmuştur. İlk on sıradaki illerin 3 tanesi Ege (Denizli, Muğla, Uşak), 2’şer tanesi Akdeniz (Burdur, Isparta) ve Doğu Karadeniz (Trabzon, Rize), 1’er tanesi Ortadoğu Anadolu (Malatya), Doğu Marmara (Bolu) ve Kuzeydoğu Anadolu (Erzurum) ilidir. Son on ilin bölgesel dağılımı incelendiğinde, 4 tanesi Ortadoğu Anadolu (Bingöl, Van, Muş, Hakkari), 2’şer tanesi Kuzeydoğu Anadolu (Kars, Ağrı) ve Güneydoğu Anadolu (Şanlıurfa, Şırnak), 1’er tanesi Doğu Marmara (Bilecik) ve Batı Karadeniz (Kastamonu) Bölgesi’ndendir.

Sonuç: Bu çalışmada illerin sağlık göstergelerine ilişkin alt boyutları değerlendiren alt endeksler ve bu boyutların bileşiminden oluşan genel bir değerlendirme sağlayan Sağlık Endeksi hesaplanmıştır. Her bir gösterge için oluşturulan sıralamalar incelendiğinde, Doğu ve Güneydoğu bölgesinde yer alan illerin birkaç istisna dışında son sıralarda bulunması dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

sağlık, bölgesel sağlık planlaması, sağlık hizmetleri dağılımı, sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik, sağlık durumu eşitsizlikleri

Kaynakça

• World Health Organization. Promoting mental health: concepts, emerging evidence, practice. 1st ed. Geneva: World Health Organization; 2005.
• Çelebi KA, Cura S. Etkinlik göstergeleri açısından sağlık sistemleri: karşılaştırmalı bir analiz. Maliye Dergisi. 2013;(164):47-67.
• Sonğur C. Sağlık göstergelerine göre Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü Ülkelerinin kümeleme analizi. Sosyal Güvenlik Dergisi. 2016;6(1):197-224.
• Tekingündüz S, Kurtuldu A, Işık Erer T. Sağlık hizmetlerinde eşitsizlik ve etik. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2016;8(4):32-43.
• Çavmak Ş, Çavmak D. Türkiye’de sağlık hizmetlerinin tarihsel gelişimi ve sağlıkta dönüşüm programı. Sağlık Yönetimi Dergisi. 2017;1(1):48-57.
• Kasapoğlu A. Türkiye’de sağlık hizmetlerinin dönüşümü. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi. 2016;19(2):131-74.
• Sağlık Bakanlığı. Stratejik Plan 2010-2014. Ankara: Sağlık Bakanlığı; 2010.
• Korkusuz MR, Burtan Doğan B. Sağlık hakkının sosyal güvenlik sistemindeki yeri ve önemi ile gelişim sürecindeki eğilimler. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2011;1(1):65-83.
• Türkiye İstatistik Kurumu [Internet]. Hayat Tabloları, 2018. [Erişim tarihi: 23/03/2019]. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=2294.
• Türkiye İstatistik Kurumu [Internet]. Ölüm İstatistikleri, 2018. [Erişim tarihi: 23/03/2019]. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1453.
• Türkiye İstatistik Kurumu [Internet]. Ölüm İstatistikleri, 2018. [Erişim tarihi: 23/03/2019]. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1454.
• Şengül Ü, Eslemian S, Eren M. Türkiye’de istatistikî bölge birimleri sınıflamasına göre düzey 2 bölgelerinin ekonomik etkinliklerinin VZA yöntemi ile belirlenmesi ve tobit model uygulaması. Yönetim Bilimleri Dergisi. 2013;11(21):75-99.
• Retzlaff-Roberts D, Chang CF, Rubin RM. Technical efficiency in the use of health care resources: a comparison of OECD countries. Health Policy. 2004;69(1):55-72.
• Sığırlı D, Ediz B, Cangür Ş, Ercan İ, Kan İ. Türkiye ve Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin sağlık düzeyi ölçütlerinin çok boyutlu ölçekleme analizi ile incelenmesi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2006;13(2):81-5.
• Zhang N, Hu A, Zheng J. Using data envelopment analysis approach to estimate the health production efficiencies in China. Frontiers of Economics in China. 2007;2(1):1-23.
• Ng YC. The productive efficiency of the health care sector of China. Rev Reg Stud. 2008;38(3):381-93.
• Ersöz F. OECD’ye üye ülkelerin seçilmiş sağlık göstergelerinin kümeleme ve ayırma analizi ile karşılaştırılması. Turkiye Klinikleri J Med Sci. 2008;29(6):1650-9.
• Barata AN, Tokuda Y, Martins HMG. Comparing healthcare systems: considering Japan and Portugal. Rev Port Sau Pub. 2012;30(2):180-92.
• Kocaman M, Mutlu ME, Bayraktar D, Araz ÖM. OECD ülkelerinin sağlık sistemlerinin etkinlik analizi. Endüstri Mühendisliği Dergisi. 2012;23(4):14-31.
• Alptekin N. Comparison of Turkey and European Union Countries’ health indicators by using fuzzy clustering analysis. International Journal of Business and Social Research. 2014;4(10):68-74.
• Alptekin N, Yeşilaydın G. OECD ülkelerinin sağlık göstergelerine göre bulanık kümeleme analizi ile sınıflandırılması. İşletme Araştırmaları Dergisi. 2015;7(4):137-55.
• Elola FJ, Daponte A. Health indicators and the organisation of healthcare systems in Western Europe. Am J Public Health. 1995;85(10):1397-401.
• Medeiros J, Schwierz C. Efficiency estimates of health care systems. Brussels: Directorate General Economic and Financial Affairs, European Commission; 2015.
• Boz C, Sur H, Söyük S. The similarities and differences analysis of OECD countries in terms of health system indicators. ACU Sağlık Bil Derg. 2016;76(3):154-64.
• Yeşilyurt Ö, Salamov F. Türk devletleri sağlık sistemlerinde etkinliğin ve etkinliğe etki eden faktörlerin süper etkinlik ve Tobit modelleriyle değerlendirilmesi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi. 2017;3(2):128-38.
• Keskin Hİ. Türkiye'de sağlıkta dönüşüm programı ve kamu hastanelerinin etkinliği. Akdeniz İİBF Dergisi. 2018;18(38):124-50.
• Campos-Lucena MS, Sanz-Diaz MT, Morente FV, Ovando RY. The efficiency of health services in Spain based on data envelopment analysis (DEA). The singularity of health efficiency. Int J Collab Res Intern Med Public Health. 2018;1(1):776-91.
• Karabulut K, Emsen ÖS. Doğu Anadolu Bölgesinde sağlık sektörü ve bir model önerisi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2003;4(1):19-30.
• Temür Y, Bakırcı F. Türkiye’de sağlık kurumlarının performans analizi: Bir VZA Uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2008;10(3):262-81.
• Bilen M, Öncel A. Sağlık hizmetleri ve kurumsal etkinlik analizi: Sosyal güvenlik reformu ekseninde bir değerlendirme. Sosyal Siyaset Konferansları. 2006;2006(51):101-43.
• Çelik Ş. Kümeleme analizi ile sağlık göstergelerine göre Türkiye’deki illerin sınıflandırılması. Doğuş Üniversitesi Dergisi. 2013;14(2):175-94.
• Çınaroğlu S, Avcı K. İstatistiki bölge birimlerinin seçilen sağlık göstergeleri bakımından kümelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2014;17(2):89-97.
• Çağlar A, Gülel FE. Sağlık hizmetlerinden memnuniyet: Etkinlik ve mekansal etkileşim analizi. Journal of Life Economics. 2015;2(2):29-58.
• Yılmaz A, Beylik U, Öner N, Akca N. Türkiye'de sağlık hizmeti faaliyetlerinin performansı üzerine bir değerlendirme: Şehirlerarası karşılaştırma. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2015;18(2):205-18.
• Tekin B. Temel sağlık göstergeleri açısından Türkiye’deki illerin gruplandırılması: Bir kümeleme analizi uygulaması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2015;5(2):389-416.
• Şantaş F, Şantaş G. Türkiye’nin, bölgelerin ve illerin sağlık değişkenleri açısından mevcut durumu ve sıralanması. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2018;11(3):2419-32.
• Berk E, Çerçioğlu H. Türkiye’deki sağlık hizmetleri sektörünün şehirlerin panel verilerine dayalı olarak etkinlik ve verimliliklerinin ölçümü. Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University. 2018;18(2):1-18.
• Tunca H. Türkiye’de illerin sağlık etkinliğinin belirlenmesi: Bootstrap veri zarflama analizi. Şahin ÖU, Köseoğlu N, editörler. Teoride ve uygulamada sağlık ekonomisi ve politikaları: Güncel sorunlar ve araştırmalar. 1. baskı. Çanakkale: Rating Academy Yayınları; 2018. s.239-76.
• Zhou P, Ang HW, Poh KL. A mathematical programming approach to constructing composite indicators. Ecol Econ. 2007;62(2):291-7.
• Kalkınma Bakanlığı. İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması SEGE-2011. Ankara: Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü; 2013.