Osmanlı Kentlerinin Topoğrafik Özelliklerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri Yoluyla Değerlendirilmesi: Beypazarı, Göynük, Sivrihisar ve Taraklı Örnekleri

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 69 - 87, 10.06.2022

Canan Koç , Ahmet Koç

https://doi.org/10.55007/dufed.1052379

Öz

Osmanlı kentlerinin yer seçiminde ticari yollara yakınlık, iklim ve topoğrafik özelikler belirleyici olmuştur. Ülkemizde iklimsel ve topoğrafik özelliklerin etkisiyle organik dokuda şekillenen ve özgün dokusunu koruyan Osmanlı kenti örneklerine rastlanmaktadır. Bu bağlamda çalışmada Beypazarı (Ankara), Göynük (Bolu), Sivrihisar (Eskişehir) ve Taraklı (Sakarya) tarihi kentleri incelenerek topoğrafya ile yerleşme düzeni arasındaki ilişki ortaya konmuştur. Bu kentlerin yükseklik, eğim ve bakı durumları analiz edilerek, geleneksel kent dokusunun topoğrafik etmenler ve çevresindeki kullanımlar ile arasındaki ilişki değerlendirilmiştir. Çalışmada, Osmanlı kentinin genel özelliklerine değinilmiş ve yerleşim yerlerinin topoğrafik özelliklerini belirlemek amacıyla Arcgis 10.2 programı kullanılarak analizleri yapılmıştır. Tarihi kent dokularının yükseltinin ve eğimin fazla olduğu yerlerde konumlandığı, bu durumun tarım alanlarının korunmasını sağlarken, bazı noktalarda yolların dik ve merdivenli olması, dar ve kıvrımlı sokak dokusunun ise ulaşım açısından sorunlara neden olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi kent, Topoğrafya, CBS, Organik sokak dokusu

The Evaluation of the Topographic Features of Ottoman Cities Through Geographical Information Systems: Cases of Beypazari, Goynuk, Sivrihisar and Tarakli

Öz

Proximity to commercial roads, climate and topographic features were decisive in the location selection of Ottoman cities. In our country, there are examples of Ottoman cities that were shaped in organic texture with the effect of climatic and topographic features and preserved their original texture. In this context, the historical cities of Beypazarı (Ankara), Göynük (Bolu), Sivrihisar (Eskişehir) and Taraklı (Sakarya) were examined and the relationship between topography and settlement order was revealed. By analyzing the elevation, slope and aspect of these cities, the relationship between the traditional urban texture and the topographical factors and the uses around it was evaluated. In the study, the general characteristics of the Ottoman city were mentioned and analyzes were made using Arcgis 10.2 program in order to determine the topographic features of the settlements. It has been determined that, the selection of historical urban textures in places with high elevation and slope ensures the protection of agricultural areas, while the steep and laddered roads at some points and the narrow and curved street texture cause problems in terms of transportation.

Anahtar Kelimeler

Historical city, Topography, GIS, Organic street texture

Kaynakça

• S. S. Tekkanat, S. N. Türkmen, “Tarih boyunca kent formlarının biçimlenişi üzerine bir inceleme”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, cilt 10, sayı 4, s. 107-124, 2018.
• İ. Erdemir, “Sıcak kuru iklim bölgelerinde enerji korunumu-yerleşme dokusu-form etkileşimi: Geleneksel Diyarbakır evleri örneği”. Yüksek lisans tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. 2014.
• Ö. Y. Ercoşkun, “Geleneksel Türk kentinden sürdürülebilirlik çıkarımları”, İdealkent, cilt 7, sayı 19, s. 522-549, 2016.
• M. M. Cerası, Osmanlı Kenti, (çev. A. Ataov), İstanbul, YKY, 2001.
• A. Aliağaoğlu, A. Uğur, “Osmanlı şehri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 38, s. 203-226, 2016.
• A. Okuyan, “Şehir tarihi açısından Osmanlı şehirlerinin sosyal ve fiziki yapısı”, Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 10, s.7-32, 2019.
• İ. Kaya, A. Demir Yetiş, “Bazı tarihi yerleşimlere ait çevresel faktörlerin cbs destekli analizi; Kilikya bölgesi örneği”, Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, cilt 9, sayı 3, s. 1337-1350, 2020.
• T. Öcal, “Pınarbaşı’nın (Kayseri) tarihi-kültürel alanın turizm planlamasının coğrafi analizi”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 10, sayı 19, s. 242-267, 2020.
• A. N. Kılıç Benzer, “Bolu-göynük ve yakın çevresi doğal ve kültürel kaynaklarının ekoturizm açısından değerlendirilmesi”, Doktora tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2006.
• C. Koç, A. Koç, “Beypazarı’nda geleneksel ve modern sokak dokularının karşılaştırılması”, Mühendislik ve Mimarlık Bilimleri Teori, Güncel Araştırmalar ve Yeni Eğilimler, s. 129-143, 2020.
• Harita TR. (2021). Erişim Tarihi: 14.08.2021. [Online]. www.haritatr.com.
• C. Koç, A. Koç, “Sivrihisar (Eskişehir) geleneksel kent dokusunun koruma bağlamında değerlendirilmesi”, Ege Coğrafya Dergisi, cilt 30, sayı 1, s. 57-72, 2021.
• Paintmaps. (2021). Erişim Tarihi: 14.08.2021. [Online]. https://paintmaps.com/vector_ png/217vb.png.
• Google Earth. (2021). Erişim Tarihi: 14.08.2021. [Online]. https://earth.google.com/web.
• M. Bayartan, “Tarihi coğrafya çalışmaları açısından şehir ve Osmanlı şehri”, Coğrafya Dergisi, cilt 13, s. 85-92, 2012.
• M. S. Şahinalp, V. Günal, “Osmanlı şehircilik kültüründe çarşı sisteminin lokasyon ve çarşı içi kademelenme yönünden mekânsal analizi”, Millî Folklor, cilt 24, sayı 93, s. 149-168, 2012.
• Y. Halaçoğlu, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VII. Dizi, 1998.
• Y. Halaçoğlu, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VII. Dizi, 1997.
• M. Özer, "Balkanlar’da Osmanlı kenti ve mimarlık mirası", Restorasyon Yıllığı Dergisi, cilt 13, s. 120-133, 2016.
• Y. Koç, “Osmanlı’da kent iskânı ve demografisi (XV.-XVIII. yüzyıllar), Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt 3, sayı 6, s. 161-210, 2005.
• R. Stewig, İstanbul’da Çıkmaz Sokaklar ve Gecekondu Meselesi, (çev. R. Turfan-M. Ş. Yazman), İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Neşriyatı, 1966.
• S. Yerasimos, Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri. Dumont, P., Georgeon, F. (Ed.) İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1992.
• E. G. Yıldırım, G. Çağdaş, “Gaziantep geleneksel mimari dokusunun sosyo-kültürel bağlamda mekân dizimsel analizi”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, cilt 17, sayı 2, s. 508-532, 2018.
• S. Atak, “Beypazarı şehri’nin kuruluşu, gelişimi ve şehir içi arazi kullanımı”, Yüksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2008.
• T. Özelçi Eceral, C. Altınkaya Özmen, “Beypazarı’nda turizm gelişimi ve yerel ekonomik kalkınma”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt 5, sayı 2, s. 46-74, 2009.
• S. Türk, “Beypazarı kent kimliğinin bilişsel haritalama yöntemi ile değerlendirilmesi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 9, sayı 19, s. 483-499, 2017.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2021). Erişim Tarihi: 27.09.2021. [Online]. https://corinecbs.tarimorman.gov.tr.
• Yuki Tour. (2021). Erişim Tarihi: 27.09.2021. [Online]. https://yukitours.com/wp-content/uploads/2017/02/3078559-beypazari-ankara.jpg.
• Ç. Dikmen, F. Toruk, “Geleneksel Göynük evlerinin mekânsal yapısı ve koruma önerileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 17, sayı 1, s. 99-128, 2016.
• E. Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Ankara, Tübitak Yayınları, 1998.
• W. Ramsey, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Çev: M. Pektaş), İstanbul, 1960.
• İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1944.
• A. Yücel, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar (Çobanoğulları ve Candaroğulları Beyliği Mesalikü’l Ebsar’a Göre Anadolu Beylikleri), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• A. A. Yasa, “Kültürel zenginlikleri ile Göynük, Göynük El Sanatları Paneli ve Çalıştayı Bildirileri, (Ed. A. Aktaş Yasa - A. Soysaldı), Ankara, Göynük Belediyesi Yayını No: 2, 2013.
• Türkay Polat Photographer, (2021). Erişim Tarihi: 27.09.2021. [Online]. https://i.pinimg.com/originals/08/a8/a1/08a8a17f52af24653fde56b49d191194.jpg.
• Twimg. (2021). Erişim Tarihi: 27.09.2021. [Online]. https://pbs.twimg.com/media/DPPfV IAWsAEMky0.jpg
• Göynük Belediyesi. (2021). Erişim Tarihi: 27.09.2021. [Online]. https://goynuk.bel.tr/goynuk-foto-galeri/#prettyphoto[group]/32.
• İmg Piri. (2021). Erişim Tarihi: 27.09.2021. [Online]. https://img.piri.net/resim/imagecrop /2017/04/02/08/36/resized_16119-c59e59c1goynuk4.jpg.
• G. K. Toprak, “Türkiye’de kentsel sit alanlarında yeni yapı tasarımlarına yönelik bir yöntem önerisi: Göynük, Sivrihisar, Sille”, Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2020.
• Şenol Öz Arşivi. (2021). Erişim Tarihi: 14.08.2021 [Online]. https://za.pinterest.com/pin /344595808961418321/visual-search/?x=10&y=10&w=544&h=403&cropSource=6
• O. Çolak, O. Batman, “Turizmin sosyo-kültürel etkileri: Taraklı’da bir araştırma”. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi. cilt 5, sayı 1, s. 149-174, 2021.
• T. Turgay, P. Erkuş Buyruk, “Geleneksel Taraklı evleri ve yapılarda bozulma nedenleri”, İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi, cilt 6, sayı 2, s. 35-46, 2017.
• H. Kan, “Taraklı yerleşimindeki tarihi dokunun sürdürülebilirliği bağlamında kentsel koruma ve geliştirme stratejileri”, Yüksek lisans tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın Üniversitesi, Bartın, 2009.
• Bp Blogspot. (2021). Erişim Tarihi: 14.08.2021 [Online]. http://1.bp.blogspot.com/-Ip2UHxmCs7s/T5apMPYnOII/AAAAAAAAAko/0uMMR21iBuM/s1600/DSC_0477b.jpg
• Bp Blogspot. (2021). Erişim Tarihi: 14.08.2021 [Online]. http://1.bp.blogspot.com/-clSc3F1NCNs/TxnNUfgf6PI/AAAAAAAAAmQ/CL51KqEYSFQ/s1600/tarakl%25C4%25B1+evleri+%252882%2529.JPG.
• Bp Blogspot. (2021). Erişim Tarihi: 14.08.2021 [Online]. https://3.bp.blogspot.com/-6ct6E6NKZH4/XNasM3rmvHI/AAAAAAAAB4Q/fbhDWFLSfjofZBqQXO95KLZCRUjD8GzgwCLcBGAs/s1600/_DSC7115_00030.jpg.
• S. S. Özkan, “Taraklı’nın fiziksel ve tarihsel dokusu, sivil ve anıtsal mimarlık örnekleri Hacı Rıfatlar Konağı restorasyonu” Yüksek lisans tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2008.
• Taraklı Belediyesi. (2021). Erişim Tarihi: 28.09.2021 [Online]. http://www.tarakli.bel.tr/ manzara_resimleri.asp.