THE DETERMINATION OF THE RISK AND THE MOMENT OF OCCURRENCE OF THE RISK IN LIABILITY INSURANCES UNDER TURKISH LAW

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 50, 421 - 473, 30.06.2024

Yunus Alhan

Öz

Insurance contracts are mainly regulated in the Sixth Book of the Turkish Commercial Code No. 6102 (TCC), which is subtitled “Insurance Law”, under Articles 1401 to 1520. The first chapter of the second part of this Book, which consists of two chapters, regulates “Damage Insurances” and the second chapter regulates “Life Insurances”. While the first part contains provisions on property insurances (Art. 1453-1472) and liability insurances (Art. 1473-1484), the life insurances chapter includes provisions on life insurance (Art. 1487-1506), accident insurance (Art. 1507-1510) and sickness and health insurance (Art. 1511-1520). Liability insurances, which are included by the legislator under the heading of loss insurances, are a type of insurance that aims to eliminate the burdens on the insured’s assets due to compensation claims of third parties based on liability provisions. Liability insurance is a type of insurance in which it is more difficult to determine the moment when the risk is realised when compared to other loss insurances. Pursuant to Article 1473/1 of the TCC, with liability insurance, the insurer pays compensation to the injured party up to the amount stipulated in the insurance contract, unless otherwise stipulated in the contract, due to the liability of the insured arising from an event stipulated in the contract and occurring within the insurance period, even if the damage occurs later. Pursuant to the aforementioned provision, the TCC permits the parties to the contract to determine the risk differently in accordance with the principle of freedom of contract, and stipulates a principle to be applied if the risk is not determined in the contract. When the Turkish insurance practice is examined, it is seen that the moment of the occurrence of the risk is generally determined by the General Conditions of Insurance (GTC). In this article, the theories regarding the moment of the occurrence of the risk are given and the moment of the occurrence of the risk is tried to be explained in the TCC and all GTCs.

Anahtar Kelimeler

Turkish Commercial Code, general terms and conditions of ınsurance, liability ınsurance, moment of risk, theories on moment of risk

TÜRK HUKUKUNDA SORUMLULUK SİGORTALARINDA RİZİKO VE RİZİKONUN GERÇEKLEŞME ANININ TESPİTİ

Öz

Sigorta sözleşmeleri, esas itibariyle 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) “Sigorta Hukuku” kenar başlığını taşıyan Altıncı Kitabında, m. 1401 ilâ 1520 hükümlerinde düzenlenmiştir. İki kısımdan oluşan bu Kitabın “ikinci kısmın, birinci bölümünde “Zarar Sigortaları”, ikinci bölümünde ise “Can Sigortaları” düzenlenmiştir. Birinci bölüm mal sigortalarına (m. 1453-1472) ve sorumluluk sigortalarına (m. 1473-1484) ilişkin hükümler içermekte iken; can sigortaları bölümünde, ise hayat sigortası (m. 1487-1506), kaza sigortası (m. 1507-1510) ile hastalık ve sağlık sigortasına (m. 1511-1520) ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Kanun koyucunun zarar sigortaları başlığı altında yer verdiği sorumluluk sigortaları üçüncü kişilerin sorumluluk hükümlerine dayanan tazminat talepleri sebebi ile sigorta ettirenin malvarlığında meydana gelen yükleri ortadan kaldırmaya yönelik bir sigorta türüdür. Sorumluluk sigortaları diğer zarar sigortaları ile karşılaştırıldığında rizikonun gerçekleştiği ânın belirlenmesinin daha zor olduğu bir sigorta türüdür. TTK m. 1473/1 uyarınca sigortacı sorumluluk sigortası ile sözleşmede aksine hüküm yoksa sigortalının sözleşmede öngörülen ve zarar daha sonra doğsa bile, sigorta süresi içinde gerçekleşen bir olaydan kaynaklanan sorumluluğu nedeniyle zarar görene, sigorta sözleşmesinde öngörülen miktara kadar tazminat öder. Anılan hükümde rizikonun sözleşme özgürlüğü ilkesi gereğince taraflarca belirlenmesine izin verilmiş, böyle bir düzenlemeye gidilmediği takdirde rizikonun gerçekleşme anının belirlenmesinde uygulanacak esas öngörülmüştür. Türk sigortacılık uygulamasına bakıldığında ise rizikonun gerçekleşme anının genellikle Sigorta Genel Şartları (SGŞ) ile belirlendiği görülmektedir. İş bu makalede rizikonun gerçekleşme anına ilişkin teorilere yer verilerek TTK ve genel şartları haiz tüm SGŞ’lerde rizikonun gerçekleştiği an izah edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Ticaret Kanunu, sigorta genel şartlar, sorumluluk sigortaları, rizikonun gerçekleşme anı, rizikonun gerçekleşme anına ilişkin teoriler

Kaynakça

• ARSEVEN, Haydar, Sigorta Hukuku, Ana Prensipler, Genel Hükümler Yenilenmiş 2. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 1987.
• ATABEK, Reşat, Sigorta Hukuku, Duygu Matbaası, İstanbul 1950.
• BAHTİYAR, Mehmet: Sigorta Poliçesi Özel Koşulları, Genel Koşullardan Ayırdedilmesi ve Bazı Sorunlar, Prof. Dr. Ali Bozer’e Armağan, Ankara 1998.
• BOZER, Ali, Mal Sigortasında Akdin Yürürlük Tarihini ve Sigortacının Mes’uliyetinin Başlangıcını Tayin Eden Sigorta Mukavelesi Hükümleri, BATİDER, Cilt:1 Sayı:1, Yıl: 1961.
• BOZER, Ali, Sigorta Hukuku Genel Hükümler Bazı Sigorta Türleri, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2004.
• CAN, Mertol, Sigorta Sözleşmesinin Tabi Olduğu Hukuki Esaslar, İmaj Yayınevi, Ankara 2012.
• CAN, Mertol, Türk Özel Sigorta Hukuku, İmaj Yayınevi Ankara, 2018.
• CEBE, Mehmet Sinan, Uygulamalı Sigorta Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara 2018.
• CİCİM, Uluğ İlknur/ALHAN, Yunus, Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukukunda Uzmanlar Grubunun Final Raporu, Bölüm V: Mali Sorumluluk Sigortası, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, Yıl: 2016.
• CLARKE, Malcolm, Alistair, The Law of Insurance Contracts, 6th edition, Informa Law from Routledge, United Kingdom, 2009.
• DİNÇ, Deniz İnan, Ürün Sorumluluk Sigortasında Rizikonun Konusu ve Teminatın Kapsamı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2017.
• DOBBYN, John, F., Insurance Law ın a Nutshell, Third Edition, West Publishnig Co, 1986.
• DUNT, John, International Cargo Insurance, lnforma, United Kingdom 2012.
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler 23. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2019.
• KANER, İnci, Zarar Sigortalarında Sigorta Ettirenin Tehlike ile İlgili Görevleri, İHFM, Cilt: LIV, Yıl: 1994.
• KARAMAN, Davut: Sigortacılık, Sigorta ve Risk Kavramları, Beta Yayınları, İstanbul, 2010.
• KARAYALÇIN, Yaşar, Mesuliyet ve Sigorta Hukuku Bakımından Başlıca İşletme Kazaları, Güzel İstanbul Matbaası, İstanbul 1960.
• KARAYALÇIN, Yaşar, Sorumluluk Sigortaları, SHD, Cilt: II, Sayı: 1-2, Yıl: 1984.
• KARAYALÇIN, Yaşar, Taşıma Sigortalarında “All Risks” (Bütün Riskler) Klozu, Sorumluluk ve Sigorta Hukuku Bakımından Eşya Taşımacılığı Sempozyumu, Bildiriler-Tartışmalar, 26-27 Ocak Ankara 1984.
• KAYIHAN, Şaban, Sigorta Sözleşmesinde Prim Ödeme Borcu 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2004.
• KENDER, Rayegan Sigorta Mukavelesinin Akdedilmesi ve Şartları, I. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu Bildiriler-Tartışmalar, Ankara, 6-7 Ocak 1984.
• KENDER, Rayegan, Hususi Sigorta Hukuku, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2021.
• KENDER, RAYEGAN, Mesuliyet Sigortasının Mahiyeti ve Türleri, Teori ve Uygulama Açısından Mesuliyet Sigortaları, III. Sigorta Semineri, Ankara 1977.
• KENDER, Rayegan, Sigorta Hukuku, Sigortacılık Seminerleri, Türk Sigorta Enstitüsü Yayınları No:1, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1975.
• KONFİDAN, Melisa, Deniz Araçları Mali Sorumluluk Sigortası Sözleşmesi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2023.
• KUBİLAY, Huriye, Özel Sigorta Hukuku, Barış Yayınları, İzmir 2003.
• LANGHEİD Theo/WANDT Manfred, Münchener Kommentar zum VVG 2 Auflage, Verlag C.H. Beck München, München 2017.
• LANGHEİD, Theo/RİXECKER, Roland/GAL, Jens/GROTE, Joachim/MUSCHNER Jens, Versicherungsvertragsgesetz, 6.Auflage, C.H. Beck OHG, München 2019.
• MEMİŞ, Tekin, Sigorta Sözleşmelerinde Kullanılan Genel Şartların Yargısal Denetimi, Türkiye’de Sigorta Hukukunun Sorunları ve Geleceği (Sempozyum), 19-20 Kasım 2004.
• MEMİŞ, Tekin, Yangın Sigortasında Riziko, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2008.
• MOWBRAY, Albert, H./BLANCHARD, Ralph, H., Insurance Its Theory and Practice in the United States, Fifth Edition, Mc-Graw Hill Book Company, New York 1961.
• NOMER, Cahit/YUNAK, Hüseyin, Sigortanın Genel Prensipleri 1.Baskı, Ceyma Matbaacılık, İstanbul 2000.
• OĞUZMAN, Kemal/ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler C.II, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2012.
• OMAĞ, Melih Kemal, Riziko Kavramı Açısından Kıdem Tazminatlarının İşverenlerce Sigorta Edilmesi Sorunu, Özel Sigorta Hukukuna Hâkim İlke ve Kurumlar (1975-2016) Makaleler ve Tebliğler, On İki Levha Yayınları, 1. Bası, Ağustos 2019.
• OMAĞ, Merih Kemal, Türk Sigorta Hukukunda Rizikonun Ağırlaşması Sorunu, Sigorta Hukuku Türk Derneği, , İstanbul 1985.
• ÖĞÜZ, ŞEKER, Zehra, Deniz Yoluyla Yük Taşınmasında Sigorta Himayesinin Kapsamı, Beta Basım Yayın, İstanbul 2001.
• ÖZDAMAR, Mehmet, Sigortacının Sözleşme Öncesi Aydınlatma Yükümlülüğü, Yetkin Yayınları, Ankara 2009.
• ÖZDAMAR, Mehmet, Sigortacının Sözleşmenin Kurulmasından Sonraki Aydınlatma Yükümlülüğü, Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, Cilt: II, Yıl: 2010.
• PRÖLSS, Jürgen/MARTİN, Anton, Versicherungsvertragsgesetz 31 Überarbeite Auflage, C.H. Beck, München 2021.
• RÜFFER, Wilfried/HALBACH, Dirk/SCHİMİKOWSKİ, Peter, Münchener Kommentar Zum VVG (Versicherungsvertragsgesetz) 4. Auflage, C.H. Beck OHG, München 2020.
• SCHMİDT, Ottto, Principles of European Insurance Contract Law (PEICL), Verlag Dr. Otto Schmidt, 2009.
• SCHREİRER, Vincent, German National Report: World Congress of the International Law Association (AIDA) 2018, “Pollution Insurance—Methods, Coverage and Beneficiaries Under German Policies “, Springer-Verlag GmbH Germany, Part of Springer Nature, 2020.
• SİEG, Karl, Allgemeines Versicherungsvertragsrecht, Springer Gabler, Hamburg 1984.
• SOPACI ÖZTUNA, Birgül, Yönetici Sorumluluk Sigortası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2015.
• SWİSHER, Emeric/NASH, Peter, Principles of Insurance Law Second Edititon, Matthew Bender, San Francisco 2000.
• ŞENOCAK, Kemal, Geçici Sigorta Himayesi, BATİDER, Cilt: XXII, S:1, Yıl: 2003.
• ŞENOCAK, Kemal, Mesleki Sorumluluk Sigortası, Turhan Kitabevi, Ankara 2000.
• TAŞDELEN, Nihat, Mali Mesuliyet Sigortalarında Rizikonun Gerçekleşmesi Halinde İhbar Yükümlülüğü, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’ye Armağan SBArD, Sayı:6 Yıl:2015.
• ULAŞ, Işıl: Uygulamalı Zarar Sigortaları Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2012.
• ÜLGENER, Fehmi, Deniz Sigortalarında Nedensellik ve Causa Proxima Kuralı, Der Yayınları, İstanbul 1994.
• ÜNAN, Samim, İsteğe Bağlı Genel Sorumluluk Sigortasında Riziko, Beta Yayınları, İstanbul 1998.
• ÜNAN, Samim, Sorumluluk Sigortalarına İlişkin Bazı Sorunlar, Prof. Dr. Merih Kemal Omağ’a Saygı Günü olarak yapılan Sorumluluk Sigortaları: İlkeler ve Sorunlar Sempozyumu’na Sunulan Bildiri, Sigorta Hukuku Türk Derneği Yayınları, İstanbul 2013.
• ÜNAN, Samim, Türk Sigorta Hukuku Bakımından Sorumluluk Sigortalarının Değerlendirilmesi, Sorumluluk Sigortaları Seminer, 07.04.2006, Y. Temel Enderoğlu (der.), İktisadî Araştırmalar Vakfı, 2006/185, İstanbul 2006.
• ÜNAN, Samim, Türk Ticaret Kanunu Taslağı’nın Sigorta Hukuku Başlıklı Altıncı Kitabı Hakkında Düşünceler, Sigorta Hukuku Dergisi, Sayı: Özel Sayı, Türk Ticaret Kanunu Taslağı, Yıl: 2005.
• ÜNAN, Samim/ATAMER, Kerim, Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkeleri, Sigorta Hukuku Türk Derneği İstanbul 2011.
• WİDİS, Alan, I., Insurance Materials on Fundamentals Prıcıples, Legal Doctrines and Regulatory Acts, West Group, Minnesota 2001.
• YAZICIOĞLU, Emine, Sorumluluk Sigortalarında Riziko, Sigorta Hukuku Sempozyumları, Samim Ünan/Emine Yazıcıoğlu (Ed.), On İki Levha Yayınları, İstanbul 2018.
• YAZICIOĞLU, Emine, Tekne Sigortası Sözleşmesi, Beta Yayınları, İstanbul 2003.
• YAZICIOĞLU, Emine/ŞEKER ÖĞÜZ, Zehra: Sigorta Hukuku, Gözden Geçirilmiş 4. Bası, Filiz Kitapevi, İstanbul 2021.
• YONGALIK, Aynur, Çevre Sorumluluk Sigortası, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1998.