Arap Dil Yapısı ve Dış Çevrenin Kelime Türetmede Rolü

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 8 - 26, 30.06.2022

Abdullah Kuşçuoğlu

Öz

Öz: Ses; akciğere gelen havanın ses yolunda meydana getirdiği titreşimlerdir. İnsanoğlu çevresel faktörlerin ve ruhsal yapısının etkileriyle durum, olay ve hissiyatının tercümanı olan sesleri sembolize eden harfleri icat etmiş, meramını muhatabına ulaştırmıştır. Ses, harf ve kelimeleri yapı ve anlam açısından uyumlu hale getirme çabası insanoğlu tarihi kadar eskidir ve cümlelerde bu çabanın bir neticesidir.
Arap kelimeleri iştikak denilen yöntem ile türetilirler ve bu canlı ve devamlı yöntem günlük hayatın hissî ve manevî izlerini gelecek kuşaklara aktarır. Kelime yapılarının birbirleri arası ilişkileri ve her bir yapının genel ve özel manaları kavrandığı ölçüde Arap kelâmı da o ölçüde kavranmış olur. Kelimeler asıllarına döndürüldüğünde belirgin ortak sesler ve manalar topluluğunda birleşmektedirler.
Mütekaddim Arap dilcilerinden olan el-Halîl b. Ahmed, es-Sibeveyh, İbn Cinnî v.b. dil alimleri iki harfi müşterek olan lafızlar arası bağı ve hatta tek harfi bir olan başka lafızların mana benzerlikleri yanında sıfat ve mahreçleri arası benzerliklerini de araştırarak ses, harf ve kelime ilişkisinin önemini vurgulamışlardır.
Biz bu makalemizde Arap seslerinin özelliklerine ve bu seslerin harflere bürünme şekillerine, ortak manalarına değinip lafzın asıl binası üzerine inşa edilen yeni kelimelerin oluşum safhalarına değineceğiz.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, çevre, yapı, kelime, ses

Kaynakça

• Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfî, (Dâru’l-Meârif, yy. ts).
• Aksan Doğan, Her yönüyle dil-ana çizgileriyle dilbilim, (Ankara: Tür Dil Kurumu Yayınları, 2003).
• Abduttevvâb, Ramadân, el-Medhalu ilâ ilmi’l-lugati ve menâhici’l-bahsi’l-lugavî, (Kâhire: Mektebetu’l-Hancı, yy.)
• Bessâm Burke, İlmu’l-esvati’l-âmm, ( Lübnân: Merkezu’l-İnmâ el-Kavmî, 1988)
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed Beyhakî, es-Sunenu's-Sağîr li'l Beyhakî, thk. Abdulmu't'î Emîn Kal'acî, ( Pakistan: Câmiatu't-Dirâsatu'l-İslâmiyye, 1989).
• Buzeyd Sâsî Hâdif, ed-Dilâletu’s-savtiyye inde ibn cinnî mi’n-hilâlî kitâbihi’l-hasâis, Câmiatu Kalem, by. 2009).
• Corcî Zeydân, el-Felsefetu’l-lugaviyye va’l-elfâzu’l-arabiyye, ( Beyrût: Dâru’l-Hadâse li’t-Tibâati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1987).
• el-Alâyîlî Abdullâh, Mukaddimetu li’d-dersi lugati’l-arab, (Mısır: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2003).
• el-Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Beyân ve't-teyyîn, (Lübnân: Dâru ve Mektebetu'l-Hilâl, 2002)