Diyarbakır il merkezi ve çevresinin depremselliği ve zemin özellikleri

Yıl 2019, , 697 - 707, 20.06.2019

Mehmet Şefik İmamoğlu

https://doi.org/10.24012/dumf.579553

Öz

Bu çalışmada Diyarbakır il merkezi ve çevresinin depremselliği ve zemin özelliklerinin incelenerek açığa kavuşturulması amaçlanmıştır. Diyarbakır kent merkezi ve yakın yöresi Arabistan Levhası üzerinde yer almaktadır. Afrika Plakası ve 10 milyon yıldan fazla bir süreden beri Kızıldeniz boyunca açılan ıraksayan karakterdeki levha sınırı nedeniyle ondan ayrılan Arabistan Levhasının kuzeye doğru hareketi sonucu Güneydoğu Anadolu Bölgesinin kuzeyini sınırlayan bir zon boyunca, Arabistan ve Avrasya Plakaları çarpışmaktadır. Bu çarpışmayla ilişkili olarak bölgede ortaya çıkan yaklaşık kuzey-güney doğrultulu sıkışma sonucu Diyarbakır’ın içinde bulunduğu alan ve yakın kuzeyinde doğu-batı eksenli kıvrımlar ve kuzeyden bindirmeli fayların etkin olduğu Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı gelişirken, daha kuzeyde ise makaslama kırıkları şeklinde Kuzey Anadolu Fay Sistemi ve Doğu Anadolu Fay Sistemi oluşmuştur. Günümüzde hareketliliği devam eden bu aktif faylar boyunca son birkaç yüz yıl içinde magnitüdü 7’yi aşan ve büyük can ve mal kayıplarına neden olan pek çok deprem meydana gelmiştir.

Bu depremlerin en yıkıcı olanları, 1513 Pazarcık depremi, 1822 Kahramanmaraş depremi, 1866 Karlıova depremi, 1866 Kulp depremi, 1872 Antakya depremi, 1874 Gezin depremi, 1875 Sivrice depremi, 1893 Çelikhan depremi, 1905 Pötürge depremi, 1971 Bingöl depremi, 1975 Lice Depremi, 1977 Palu depremi, Haziran-Temmuz 1986 Sürgü depremleri, 2003 Bingöl depremi, 2005 Karlıova depremi ve 2010 Elazığ-Kovancılar depremleridir. Bunlardan yakın olanlar Diyarbakır ve yöresini ciddi bir biçimde etkilemiştir.

Diyarbakır il merkezi ve yakın yöresinde Alt Miyosen yaşlı Fırat Formasyonuna ait kireçtaşları ve Lice Formasyonuna ait kiltaşları, Üst Pliyosen- Pleistosen yaşlı ikinci evreye ait Karacadağ Grubu bazaltları, Üst Pleistosen yaşlı 3. Evreye ait Ovabağ Grubu Bazaltları ve bu bazaltlar üzerinde meydana gelen jeoteknik açıdan kil karakterli toprak örtü, bazaltların üzerine aktığı akarsu ortamında meydana gelen kum ve çakıltaşı mercekleri içeren çamurtaşı-silttaşı ardalanması (Yeniköy Formasyonu), gevşek çimentolu çakıltaşı (Gölpınar Formasyonu) ve Kiltaşı silttaşı ardalanması (Gediktepe Formasyonu) gibi birimler değişik alanlarda yüzeylenmektedirler. Bunlardan taşıma gücü yüksek olduğu için deprem etkisini azaltma açısından en iyi olan birimler kireçtaşları ve bazaltlardır. Özelliklerinin yanal olarak sıkça değişmesinden dolayı bazaltların taşıma güçleri yersel olarak değişmektedir.

Diyarbakır il merkezinin içinde bu birimler üzerinde yapılan mikrotremör çalışmalarında genç alüvyonlar ve konsolide olmuş birimler 0.7- 0.8 frekans değerinde deprem dalgası büyütme etkisi gösterirken, şehrin batı yakasında ise, belirgin bir büyütme değeri göze çarpmamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır depremselliği, Diyarbakır zemin durumu, mikrotremör

Kaynakça

• Akbaş, Ö. (1999) 27 Haziran 1998 Adana-Ceyhan Depremi fay mekanizması, Deprem Araştırma Bülteni, 80, 5-108.
• Arpat, E. ve Şaroğlu, F. (1972) Doğu Anadolu Fayı ile ilgili bazı gözlemler, MTA dergisi, 78, 44-50.
• Arpat, E. ve Şaroğlu, F. (1975) Türkiye’deki bazı önemli genç tektonik olaylar, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 18, 1, 91-101.
• Eyidoğan, H. (1983). Bitlis-Zagros kıtasal çarpışma kuşağı boyunca etkin sığ deformasyonlar ve depremler arasındaki ilişkiler, Deprem Araştırma Bülteni, 43, 63-99.
• Herece, E. ve Akay, E. (1992) Karlıova-Çelikhan arasında Doğu Anadolu Fayı, Türkiye 9.Petrol Kongresi, 361-372.
• Hempton, M.R. (1983). Earthquake-Induced deformational structures in young lacustrine sediments, East Anatolian Fault, southeast Turkey. Tectonophysics, 98, T7-T14.
• İmamoğlu, M. Ş. (1993). “Gölbaşı (Adıyaman)-Pazarcık-Narlı(K.Maraş) Arasındaki Sahada Doğu Anadolu Fayı’nın Neotektonik İncelemesi.”Yayımlanmamış doktora tezi”, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• İmamoğlu, M.Ş. 1996. Doğu Anadolu Fay Zonu Gölbaşı Kesimi Neotektonik Özellikleri ve Gölbaşı-Saray Fay Kaması Havzası, Türkiye Jeoloji Kurultay Bülteni, 11, 176-184.
• İmamoğlu, M.Ş. (2006) Diyarbakır Lice’de aktif faylanma, ATAG 10,s 41.
• İmamoğlu, M.Ş., Çetin, E. 2007. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Yakın Yöresinin Depremselliği, D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 9, 93-103.
• İmamoğlu, M.Ş. ve Kavak, O.2007 Türkiye’nin Deprem Riski Yüksek Jeo-Stratejik -Ancak Tektonik Rejimleri Farklı-Bölgelerinde Deprem Davranışının Çok Disiplinli Yaklaşımlarla Araştırılması Projesi Dicle Üniversitesi 2007 yılı nihai raporu (Yayınlanmamış)
• İmamoğlu, M.Ş. ve Kavak, O.2008 Türkiye’nin Deprem Riski Yüksek Jeo-Stratejik -Ancak Tektonik Rejimleri Farklı-Bölgelerinde Deprem Davranışının Çok Disiplinli Yaklaşımlarla Araştırılması Projesi Dicle Üniversitesi 2008 yılı nihai raporu (Yayınlanmamış)
• Mc Kenzie, D. P. (1972). Active tectonics of the Mediterrannean Region. Geophysics J. R. Asr.Soc., 30, 109-185.
• Mc Kenzie, D. P. (1976). The East Anatolian Fault, a major structure in Eastern Turkey. Earth and Planetory Sciences, 29, 189-193.
• Nalbant, S., McCloskey, J., Steacy, S. & Barka A. (2002). Stree accumulation and increased seismic risk in eastern Turkey. Earth and Planetary Science Letters, 195, 291-298.
• Nazlı Anadolu, N. ve Kalyoncuoğlu, Ü., (2014). Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Depremselliği ve Deprem Tehlike Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi , Cilt 14 Sayı 1, s.84-94
• Özmen, (1999) Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Katalogunun Bölgesel Düzenlemesi,Deprem Araştırma Bülteni, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Sayı 82, 5-83.
• Perinçek, D., Günay, Y. ve Kozlu, H. (1987) Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki yanal atımlı faylar ile ilgili yeni gözlemler, Türkiye 7. Petrol Kongresi, 89-103.
• Seymen , İ. ve Aydın, A. (1972) Bingöl deprem fayı ve bunun Kuzey Anadolu Fayı ile ilişkisi, MTA Dergisi, 79, 1-8.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Boray, A. (1987) Türkiye’nin diri fayları ve depremsellikleri, MTA Derleme No:8174, 394.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Kuşçu, İ. (1992a) Türkiye Diri Fay Haritası, MTA yayını, Ankara.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Kuşçu, İ. (1992b). The East Anatolian Fault Zone of Turkey. Annal.Tecn., 6, 99-125.
• Şengör, A. M. C. (1980) Türkiye’nin neotektoniğinin esasları, Türkiye Jeoloji Kurumu, 40, Ankara.
• Şengör, A. M. C. (1980) Türkiye’nin neotektoniğinin esasları, Türkiye Jeoloji Kurumu, 40, Ankara.
• Şengör, A. M. C. ve Yılmaz, Y. (1981) Tethyan evolution of Turkey a plate tectonic approach. Tectonophysics, 75, 181-241.
• Taymaz, T. Eyidogan, H. & Jackson, J.A. (1991). Source Parameters of large earthquakes in the East Anatolian Fault Zone (Turkey). Geophysical Journal International-Oxford, 106, 537-550.