Karst ani taşkınları

Yıl 2020, , 431 - 438, 27.03.2020

Muhterem Demiroğlu

https://doi.org/10.24012/dumf.658507

Öz

Doğal olan sel ve taşkın olayları, iklim değişikliğine bağlı şiddetli yağışların artması, bitki örtüsünün yok edilmesi, plansız şehirleşme, dere yataklarındaki yapılaşmadan dolayı can ve mal kaybına yol açan afetlere dönüşmektedir. Karstik akiferlerin etkisinin önemli rol oynadığı şiddetli sağanak yağışlar sonucu oluşan taşkınlar, karst ani taşkınları olarak adlandırılmaktadır. Ani taşkınların, kısa süreli, küçük alansal dağılımı, azami akış değeri ve hızı ile ağır can ve mal kaybına sebep olmaları karakteristik özellikleridir. Yeraltı suyu akışı için düşük dirençli yollar sağlayan karstik akiferlerin iletim kanalları akışı genellikle yüzey suları ile yeraltı suyundan daha fazla örtüşmektedir. Karstik arazilerde ani taşkınlara yeraltı suyu etkisi, karstik olmayan bir araziden çok büyük olmaktadır. Şiddetli yağışlarla hızla beslenimi olan karstik akiferlerde ani yeraltı suyu seviyesi yükselimi, fosil karst iletim kanallarını faaliyete geçirerek çok sayıda karstik kaynak oluşturmaktadır. Bu şekilde hesaplanamayan miktarda yeraltı suyunun yüzey suyuna ilave olması, kontrol edilemeyen büyüklükte ani taşkınlara sebep olmaktadır. İnsanı doğrudan etkileyen ve yeraltı suyu etkisi yeterince anlaşılamamış en tehlikeli afetlerden biri olan karst ani taşkınlarının kontrol edilmesi ve önlenmesi, karst akiferlerinin hidrodinamik özelliklerinin doğru anlaşılması ile mümkün olabilir. Bu çalışma ile dünyadan ve Türkiye’den örnekler verilerek karstik akiferlerin hidrodinamik özellikleri anlatılmıştır. Drenaj sistemleri, yeraltı sularının yüzey sularına olası ilave katkısı ya da şiddetli yağışlarda faaliyete geçecek çok sayıda kaynak debisi de hesaba katılarak tasarlanmalıdır

Anahtar Kelimeler

Karst, Karst ani taşkını, Şiddetli yağış

Kaynakça

• Aksoy H., (2016), Interactive comment on “Classification of Karst Springs For Flash Flood-Prone Areas in Western Turkey” by M. Demiroglu, Nat. Hazards Earth Syst. Sci. Discuss., doi:10.5194/nhess-2016-6-SC1, 2016
• Çelik S., Görgeç H., Deniz A., (2011), Meteorological analysis of the flood disaster that occurred in the western Marmara region at 7 - 9 September 2009. 5th Atmospheric Science Symposium Proceedings, İstanbul, p.451-460
• Bakalowicz, M., (2015), Karst and karst groundwater resources in the Mediterranean, Environ Earth Sci., 74:5-14.
• Bonacci, O (1987), Karst hydrology with special reference to Dinaric karst, Springer Verlag, Berlin.
• Bonacci, O., (1995).Ground water behaviour in karst: example of the Ombla Spring (Croatia), J. Hydrol., 165, 113–134,
• Bonacci, O., (2001), Analyses of the maximum discharge of karst springs, Hydrogeol. J., 9, 4, 328–338.
• Bonacci O., (2001), Monthly and annual effective infiltration coefficient in Dinaric karst: example of the Gradole karst spring catchment. Hydrological Sciences Journal, 46(2), 287–300.
• Bonacci, O., Ljubenkov, I. and Roje-Bonacci, T., (2006), Karst flash floods: an example from Dinaric karst (Croatia). Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 6, 195–203
• CCSP (2008), The Effects of Climate Change on Agriculture, Land Resources, Water Resources, and Biodiversity in the United States. A Report by the U.S. Climate Change Science Program and the Subcommittee on Global Change Research. Backlund, P., A. Janetos, D. Schimel, J. Hatfield, K. Boote, P. Fay, L. Hahn, C. Izaurralde, B.A. Kimball, T. Mader, J. Morgan, D. Ort, W. Polley, A. Thomson, D. Wolfe, M. Ryan, S. Archer, R. Birdsey, C. Dahm, L. Heath, J. Hicke, D. Hollinger, T. Huxman, G. Okin, R. Oren, J. Randerson, W. Schlesinger, D. Lettenmaier, D. Major, L. Poff, S. Running, L. Hansen, D. Inouye, B.P. Kelly, L Meyerson, B. Peterson, and R. Shaw. U.S. Environmental Protection Agency, Washington, DC, USA.
• De Vries, JJ., and Simmers I., (2002), Grounwater recharge: an overview of processes and challenges, Hydrogeology Journal vol. 10 p. 5-17
• Ekemen T., Kaçaroğlu, F., (2001) Tacer Dağı (Sivas-Ulaş) kaynaklarının hidrojeolojisi, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik FakültesiDergisi, Seri A, .2, p. 87-102.
• Eris E & Wittenberg H., (2015), Estimation of baseflow and water transfer in karst catchments in Mediterranean Turkey by nonlinear recession analysis, Journal of Hydrology, 530, 500-507.
• Fiorillo F., Pagnozzi M., Ventafridda G., (2015a), A model to simulate a recharge processes in karst massifs - Hydrol. Process. 29, 2301–2314.
• Fiorillo F., Petitta M, Preziosi E, Rusi S, Esposito L, Tallin M. (2015b), Long-term trend and fluctuations of karst spring discharge in a Mediterranean area (central-southern Italy), Environ Earth Sci., 74:153-172.
• Fleury, P., Maréchal, J.C. and Ladouche, B., (2013), Karst flash-flood forecasting in the city of Nîmes (southern France), Engineering Geology 164: 26-35.
• Hüyüktepe P. B., (2015), Taşkın riski ön değerlenmdirilmesinde yerbilimsel veri/bilgilerin kullanımı, uzmanlık tezi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 118 s.
• Karagüzel R., Akıncı Ö.T., (1998), Influence between geological environment and the settlement area; Isparta case, Kentleşme ve Jeoloji sempozyumu, p. 61-75, 19-20 November, Istanbul
• Kirmencioğlu, B., (2015) Türkiye’de dere yataklarına müdahelelerin taşkınlar üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi. Uzmanlık tezi, 146 s. http://suyonetimi.ormansu.gov.tr/Libraries/su/
• Kömüşcü A. Ü., Çelik S., Ceylan A., (2011), 8-12 Eylül 2009 Tarihlerinde Marmara Bölgesi’nde Meydana Gelen Sel Olayının Yağış Analizi, Coğrafi Bilimler Dergisi, CBD 9 (2), 209-220
• Malard, A., Sinreich, M., and Jeannin, P. Y., ( 2016), A novel approach for estimating karst groundwater recharge in mountainous regions and its application in Switzerland, Hydrol. Process, doi:10.1002/hyp.10765, in press, Milanoviç, P.T.,(1981), Karst hydrogeology, Water Resources Publication, Littleton,Colorado, USA, p. 434.
• MTA, Kars ve Mağara araştırmaları Son erişim, 3/12/2019 http://www.mta.gov.tr/v3.0/arastirmalar/karst-magara-nedir
• SPM, Summary for Policymakers (2013) http://www.climatechange2013.org/images/report /WG1AR5SPMFINAL.pdf, UNESCO, (2009), Climate change impacts on water systems in Turkey, www.oecd.org/env/resources/waterandclimatechange.htm.
• MCT, (2009) Ministry of Culture and Tourism Archaeological Site of Sagalassos, http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5409 Son erişim; 4/12/2019
• SYGM, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, (2017), Taşkın Yönetimi www.taskinyonetimi.ormansu.gov.tr› _engine › file › Taskın_Yonetimi, Son erişim; 4/12/2019
• USGCRP (2009) Global Climate Change Impacts in the United States . Karl, T.R. J.M. Melillo, and T.C. Peterson (eds.). United States Global Change Research Program. Cambridge University Press, New York, NY, USA.
• Williams N., H., and Lee M., (2007) Ireland at risk – Possible implications for groundwater resources of climate change, Groundwater Section, Geological Survey of Ireland http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.583.61&rep=rep1&type=pdf. Son erişim; 4/12/2019