Yozgat “Aydıncık” kalsedon-ametist oluşumlarının mineralojisi-petrografisi ve ekonomikliliğinin incelenmesi

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 1, 313 - 324, 04.04.2018

İlkay Kaydu Akbudak Zeynel Başıbüyük , Meltem Gürbüz

Öz

İnceleme sahasında bulunan yarı değerli süstaşı oluşumları Yozgat ili Aydıncık ilçesi batısı Keşlik mevkii ve Hacıilyas güneybatısı olmak üzere iki bölgede yüzeylemektedir. Her iki bölgedeki süstaşları altere andezitlerdeki fay zonunda gelişmiş breşler içerisindeki boşluk ve çatlaklarda oluşmuşlardır. Bu oluşumlar küçük boyutlara sahip olup ebatları birkaç milimetreden on santimetreye ulaşan çatlak dolgusu ya da çapı birkaç santimetreden- kırk santimetreye ulaşan gözenek dolguları şeklindedir. Süstaşları açık mavi/beyazdan-koyu mavi-kahverengimsi kızıla kadar değişen tonlarda birbirine paralel 0.1 mm- santimetre kalınlığında bantlardan oluşmaktadır. Yer yer bu bantlı yapının merkez kesimlerinde iri kristalli kuvars mineralleri içeren kalsedonlar ve ametistlerden oluşmaktadır. Kalsedon oluşumları kriptokristalli ve makrokristalli olarak böbreğimsi - bantlı yapılı ve jeod şeklinde gözlenmektedir.

Her iki bölgedeki kalsedon ve ametist oluşumlarının ev sahipliğini yapan breşik dokulu altere volkanik kayaç, altere andezitlerdir. Altere andezitler hipokristalin hipidiyomorf porfirik dokuya sahip olup, feno kristal olarak plajioklas+amfibol mineral parajenezinden oluşmaktadırlar. Kalsedon ve ametistlerden yapılan petrografik incelemelerde süstaşlarının ince-iri taneli kuvars mineralinden oluştuğu kenar zonlarda mikrokristalin merkeze doğru makrokristalin bir dokuya sahip olduğu, mikroçatlaklarda yoğun demir oksitleşmeler içerdiği belirlenmiştir. Aynı zamanda farklı renk ve kristal tane boyuna sahip kalsedon ve ametistlerden yapılan XRD çekimleri sonucuna göre de, bölgedeki süs taşlarının iri ve mikro kristalli kuvars mineralinden oluştukları gözlenmiştir.

Bölgedeki kalsedon ve ametistlerin görünür rezervleri, boyutları, kalsedonlardaki açık maviden koyu parlament mavisine kadar değişen ve yer yer kızıl kahve renkler, ametistlerde açık mordan koyu mora kadar değişen renk çeşitliliği ve iri kristtalli yapısı, bu kalsedon ve ametist oluşumlarının süstaşı olarak kullanılabilir olduklarını gösteren niteliklerdir. Bu oluşumların süstaşı olarak kullanılması, bölge ekonomisine önemli oranda katkı da sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mineraloji, Petrografi, Kalsedon, Ametist, Süstaşı, Yozgat

Kaynakça

• Adekeye J.I.And Cohen A.J., (1986). Correlation of Fe +4 Optical Anizotropy, Brazil Twinning and Channels in the Basal Plane of Amethyst Quartz, Applied Geochemistry, 1, 153-160.
• Balitsky, V. S., Machina, I. B., Mar, A. A., Shigley, J. E., Rossman, G. R., Lu, T., (2000). Industrial growth, morphology and some properties of Bi-colored amethyst–citrine quartz (ametrine), Journal of crystal growth, 212/1, 255-260.
• Barry, T.I. and Moore W.J., (1964). Amethyst, Optical Properties and Paramagnetic Resonance. Science, 144, 289-290.
• Çevik, N., (2009). Yozgat-Yerköy-Belkavak Köyü Civarı Kalsedon ve Ametist Oluşumlarının İncelenmesi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, 110s., Ankara.
• Çevik, N. ve Sayılı, İ. S., (2010). Yozgat-Yerköy-Belkavak Kalsedon– Kuvars ve Ametist Oluşumlarının Jeolojik, Mineralojik ve Jeokimyasal Özellikleri, 2. Uluslararası Katılımlı Mücevher – Takı Tasarımı ve Eğitimi Sempozyumu, 575.
• Eşme, Y., (1994). Anadolu’da Bilinen Önemli Süstaşları Jeolojik ve Ekonomik Potansiyeli (Yayınlanmamış), Bornova, İzmir.
• Flörke, O. W., Graetsch, H., Röller, K., Martin, B., Wirth, R., (1991). Nomenclature of micro-and non-crystalline silica minerals. Neues Jahrbuch für Mineralogie, Abhandlungen, 163, 19-42.
• Flörke, O. W., Graetsch, H., Mıehe, G. (1983). Crystalstructure and Microstructure of Chalcedony, Fortschritte der Mineralogie, 61/1, 62 - 63. Frondel, C., (1978). Characters of quartz fibers, American Mineralogist, 63, 17-27.
• Frondel, C., (1982). Structural hydroxyl in chalcedony (type B quartz), American Mineralogist, 67, 1248-1257.
• Gislason, S.R., Heaney, P.J., Veblen, D.R., Livi, K.J.T., (1993). The difference between the solubility of quartz and chalcedony: the cause? Chemical Geology, 107, 363-366.
• Graetsch, H., (1994). Structural characteristics of opaline and microcrystalline silica minerals, Reviews in Mineralogy and Geochemistry, 29/1, 209-232.
• Hatipoğlu, M., Babalık, H., Chamberlain, S.C., (2010). Gemstone Deposits in Turkey, Rocks & Minerals, 85/2, 124-133
• Kumbasar, I. ve Aykol, A. (1993). Mineraloji, İstanbul Teknik Üniversitesi Kütüphanesi, Sayı: 1519, İstanbul.
• MTA, 2002. 1/500.000 Türkiye Jeoloji Haritası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özsert, E., (2009). Aydıncık (Yozgat) Yöresinin Tersiyer (Lütesiyen) İstifinin Bentik Foraminiferleri. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Adana.
• Selim, H., (2014). Türkiye’nin Değerli Ve Yarı Değerli Mücevher Taşları, İstanbul, 102s.
• Üstündağ, A., İnceöz, M., (1999). Zile (Tokat) batısında Uzunköy çevresinin stratigrafisi, 42/1, 69-83.
• Vieil, M., Çavuşoğlu, İ., Celep, O., Alp, I., Yılmaz, A.O., (2004). Opal ve Genel Özellikleri, 5. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 13-14 Mayıs, İzmir.