Geçmişten günümüze Diyarbakır’da su yapılarının gelişimi

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 2, 983 - 998, 25.09.2018

Canan Koç , D. Türkan Kejanlı

Öz

Geçmişte yerleşmelerin yer seçiminde rol oynayan suyun, günümüzde kullanım amacı değişmiştir. Canlılar için yaşamsal öneme sahip su, işlevsel ve estetik amaçlarla kullanılır hale gelmiştir. İhtiyaçlara göre şekillenen suyun kullanımı farklı mimari eserlerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

Köklü tarihi geçmişe sahip Diyarbakır’da da suyun kullanımına bağlı olarak su yapılarında değişim gözlenmektedir. Avlulardaki su kullanımı, köprüler, sokak çeşmeleri gibi su yapıları yıllarca topluma hizmet etmiştir. Nüfus artışı karşısında toplumsal yapı ve gereksinimlerin değişimi su yapılarını değiştirmiştir. Sokak başlarında bulunan çeşmeler, suyun evlere girmesiyle eski önemini kaybetmiştir. Aynı şekilde, suyun serinletici etkisi nedeniyle avlularda tercih edilen su öğesi yerini parklardaki kullanıma bırakmıştır. Çalışmada, Diyarbakır kentinde geçmişten günümüze kadar olan süreçte suyun kullanım amacına bağlı olarak su yapılarının yapı, çevresi ve kentsel ölçekteki gelişimi ele alınarak irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Su Öğesi, Su Yapıları, Tarihi Köprüler, Havuz, Gölet

Kaynakça

• Altun, A. ve Ermiş M., (2011). Diyarbakır İçkale Artuklu sarayı, medeniyetler mirası Diyarbakır mimarisi, Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları, 123-139, Diyarbakır.
• Arslan, R. (1999). Diyarbakır kentinin tarihi ve bugünkü konumu, Diyarbakır müze şehir, Yapı kredi yayınları-1271, 80-107, İstanbul.
• Aslanapa, O., (1962), Diyarbakır sarayı kazısından ilk rapor, Türk Arkeoloji Dergisi, XI-2 (1961),10-18.
• Baran, M ve Yılmaz, A., (2010), Geleneksel Diyarbakır evlerinde avlu ve su öğesi, Diyarbakır’da doğal hayat, su, iklim, enerji ve maden, Cilt III,190-198.
• Beysanoğlu, Ş. (1961) Diyarbakır coğrafyası, İstanbul.
• Beysanoğlu, Ş., (1997). Hamravat suyunun şehre getirilmesi, anıtları ve kitabeleri ile diyarbakır tarihi Akkoyunlulardan Cumhuriyete kadar, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları, 540-543, Diyarbakır.
• Beysanoğlu, Ş., (1998). Anıtları ve kitabeleri ile Diyarbakır tarihi, Cilt:1, Ankara.
• Cendere, A., (1998). Su elemanlarının kentsel mekanlarda ve yeşil alanlarda kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çiftçi, P., (2011). Diyarbakır’da köşk yapıları medeniyetler mirası Diyarbakır mimarisi, Diyarbakır Valiliği Kültür Ve Sanat Yayınları, 463-478, Diyarbakır.
• Dalkılıç, N, ve Bekleyen, A., (2011). Geçmişin günümüze yansıyan fiziksel izleri: geleneksel Diyarbakır evleri, medeniyetler mirası Diyarbakır mimarisi, Diyarbakır Valiliği Kültür Ve Sanat Yayınları, 417-462. Diyarbakır.
• Doygun, H., (1995). Kentsel mekanlarda suyun peyzaj mimarlığı yönünden kullanımı üzerine bir araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Garden R. J. Çev.Tuncer, H.C. (1999). Diyarbakır, Diyarbakır müze şehir, Yapı kredi yayınları-1271, 138-145, İstanbul.
• Gençtürk, Z. İ., (2006). Meydanlarda su ögesi tasarımı: Sultanahmet ve Beyazıt Meydanları incelemesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Güldoğan, V., (2013). Diyarbakır karpuzu bostanlar ve hülle eğlenceleri, Diyarbakır yer üstü kaynakları tarım & hayvancılık, 108-121 Halifeoğlu, F. M., Toprak, Z. F., Kavak, O., (2011). Tarihi Diyarbakır köprülerinin mimari, hidrolojik ve jeolojik açıdan değerlendirilmesi, Su Yapıları Sempozyumu, 25 -42, Diyarbakır.
• Harris, C. W. and Dines, N. T., (1998). Timesaver standarts for landscape architecture, McGraw-Hill Company, U.S.A. İbnü’l- Ezrak; Tarihi Meyyafarikin ve amid, British Museum NR 5803, Yazma.
• İlhan, M. (1999). Diyarbakır şehrinin suları ve çeşmeleri, Diyarbakır müze şehir, Yapı kredi yayınları-1271, 246-251, İstanbul. İslam Ansiklopedisi, Diyarbakır, s.623.
• Karadoğan, S., Alökmen, M., Buluş, K. 2015. Diyarbakır eski kent yerleşmesinde tarihi dönemler boyunca suyun temini ve kaynakları, taşınması, dağıtımı ve kullanımına ilişkin yapılar, kent içi ve kent civarı (hevsel bahçeleri) kullanım sistemine ait tespitler. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı, Alan Yönetimi Başkanlığı Yayınları: 4, 167-182, Diyarbakır.
• Konyar, B., (1936), Diyarbekir yıllığı III, Ankara.
• Korkusuz, M. Ş., (2003). Seyahatnamelerde Diyarbekir, İstanbul.
• Sözen, M., (1971). Diyarbakır’da Türk mimarisi, İstanbul.
• Toprak, M. F. (1999). Arap kaynaklarında Diyarbakır, Diyarbakır müze şehir, Yapı kredi yayınları-1271, 130-137, İstanbul.
• Tuncer, O. C., (1999). Diyarbakır evleri, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür Ve Sanat Yayınları, Diyarbakır.
• Tütenk M. A. (1960). Amid içme suları, kara amid, 2-4, İstanbul.
• Uygur, E. D. (1999). Diyarbakır halk kültüründe cigaret, nevruz, Hızır İlyas ve Murat gelenek ve şenlikleri, Diyarbakır müze şehir, Yapı kredi yayınları-1271, 462-469, İstanbul.
• Yeşilbaş, E., (2011). Diyarbakır’da su yapıları. medeniyetler mirası Diyarbakır mimarisi, Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları-3, 465-508, Diyarbakır.
• Yılmaz, A. ve Baran, M., (2010a). Diyarbakır’ın tarihi suları ve çeşmeleri, Diyarbakır’da doğal hayat, su, iklim, enerji ve maden, Cilt III, s. 179-188.
• Zorlu, D., (1992). Tarihsel Süreç içerisinde su öğesinin peyzaj planlamada kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• www.diyarbakirkulturturizm.org/Yapit/Details/IC-KALE/20/Aslanli-Cesme/195 Erişim tarihi Ekim, 08, 2017
• www.diyarinsesi.org/foto-galeri/dicle-vadisi-hayaldi-gercege-donusuyor-13193-p10.htm Erişim tarihi Ağustos, 03, 2018
• www.parklarimiz.com, Erişim tarihi Nisan, 29, 2017