Nükleer silahların caydırıcılık gücü bağlamında Rusya-Ukrayna krizinin analizi

Yıl 2024, , 200 - 209, 31.07.2024

Aziz Göksal Yılmaz , Volkan Tatar

https://doi.org/10.56723/dyad.1408023

Öz

Rusya’nın 2022 başında giriştiği, “özel askerî operasyon” olarak tanımladığı ve kısa sürede biteceği yönünde beklentisinin olduğu Ukrayna saldırısı, Ukrayna’nın gösterdiği direnç ve Batı’nın da Ukrayna’ya olan desteği sebebiyle uzamış, medyada Rusya’nın Ukrayna’nın savaşma şevkini kırmak için taktik nükleer silahlara başvurabileceği yönünde tartışmalar yaşanmıştır. Rus lider Putin’in, Rusya’nın nükleer caydırıcı güçleri “yüksek alarm durumuna geçirdiğini” duyurması örneğindeki gibi bu kaygıları tetikleyen açıklamaları tedirginlik yaratırken, tartışmalar günümüze dek sürmüştür. Saldırının başlangıcında ise Amerika Birleşik Devletleri’nin tepkisinin yetersiz olduğuna dair eleştiriler yöneltildiğinde, ABD başkanı Biden ABD’nin tutumunu savunmuş, ekonomik yaptırımların da etkili olacağını belirterek, Rusya ile bir nükleer çatışma riski yaratacak eylemlerden kaçındığı yönünde açıklamalarda bulunmuştur. Kimi araştırmacıların, Ukrayna’nın 1994 Budapeşte memorandumu ile nükleer silahlarını teslim etmeseydi Rusya’nın bu saldırgan tutumu takınmaya cesaret edemeyeceği yönünde görüşleri de eklendiğinde, Rusya-Ukrayna krizinin nükleer silahların caydırıcı gücünün gölgesinde geliştiği ve sürdüğü müşahede edilmektedir.
Bu bağlamda çalışma, Ukrayna Rusya arasındaki çatışmaya nükleer silahların krize olan etkisi üzerinden bakmakta, krizin analizi için farklı bir perspektif sunmaktadır. Elde edilen veriler, nükleer silahların Budapeşte Memorandumu’nun imzalanmasından günümüze değin Rusya Ukrayna arasındaki ilişkileri etkilediğini, Ukrayna’nın, kaybettiği caydırıcılık sebebiyle Rusya’nın konvansiyonel saldırısına ve işgaline maruz kaldığını göstermektedir. Ayrıca Rusya’nın, Ukrayna’ya silah yardımında bulunan Batı’nın konvansiyonel gücündeki üstünlüğü dengeleyebilmek için sıkıştığında taktik nükleer silahlara başvurabileceğine dair dile getirilen endişeler, Ukrayna’nın bir nükleer saldırı riskiyle de karşı karşıya olduğunu göstermektedir. Diğer taraftan Rusya ve Batı arasındaki nükleer dehşet dengesinin ise hâlen geçerli olduğu, tarafların bu noktada son derece temkinli davrandığına da müşahede edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Ukrayna, Budapeşte Memorandumu, caydırıcılık, nükleer silah

Analysis of the Russia-Ukraine crisis in the context of the deterrence power of nuclear weapons

Öz

Russia's attack on Ukraine in early 2022, which it described as a "special military operation" and expected to end in a short time, was prolonged due to Ukraine's resistance and the West's support for Ukraine, and there were discussions in the media that Russia might resort to tactical nuclear weapons to discourage Ukraine's fighting spirit. Russian leader Putin's statements that triggered these concerns, such as his announcement that Russia had put its nuclear deterrent forces on "high alert", caused unease, and the debates continued until today. At the beginning of the attack, when criticisms were made that the US response was inadequate, US President Biden defended the US position, stating that economic sanctions would also be effective and that the US avoided actions that would create the risk of a nuclear conflict with Russia. Adding the views of some researchers that Russia would not have dared to take this aggressive stance if Ukraine had not surrendered its nuclear weapons with the 1994 Budapest Memorandum, it is observed that the Russia-Ukraine crisis has developed and continued under the shadow of the deterrent power of nuclear weapons.
In this context, the study looks at the conflict between Ukraine and Russia through the impact of nuclear weapons on the crisis and offers a different perspective for the analysis of the crisis. The data obtained shows that nuclear weapons have affected the relations between Russia and Ukraine since the signing of the Budapest Memorandum and that Ukraine has been exposed to Russia's conventional attack and occupation due to the loss of deterrence. Moreover, concerns that Russia might resort to tactical nuclear weapons in a pinch to counterbalance the conventional superiority of the West, which is providing weapons aid to Ukraine, indicate that Ukraine also faces the risk of a nuclear attack. On the other hand, it is observed that the balance of nuclear terror between Russia and the West is still valid and that the parties are extremely cautious at this point.

Anahtar Kelimeler

Russia, Ukraine, Budapest Memorandum, deterrence, nuclear weapons

Kaynakça

• [1] Sönmezoğlu F. Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi. İstanbul, Türkiye Der Yayınları, 2019.
• [2] Sagan SD, Waltz KN. The Spread of Nuclear Weapons: A Debate Renewed. New York, USA, W. W. Norton & Company, 2002.
• [3] Budapeşte Memorandumu. “Memorandum on security assurances in connection with Ukraine’s accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons”. https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%203007/Part/volume-3007-I-52241.pdf (27.03.2023)
• [4] Norris RS. “The Soviet Nuclear Archipelago”. Arms Control Today, 22(1), 24-31, 1992.
• [5] Broad WJ. “Ukraine Gave Up a Giant Nuclear Arsenal 30 Years Ago. Today There Are Regrets”. https://www.nytimes.com/2022/02/05/science/ukraine-nuclear-weapons.html (27.03.2023).
• [6] Budjeryn M, Bunn M. “Budapest Memorandum at 25: Between Past and Future”. https://www.belfercenter.org/sites/default/files/2020-03/budapest/BM25.pdf (27.09.2023).
• [7] Haines JR. “Ukraine And The Misunderstood Budapest Memorandum. Foreign Policy Research Institute”. https://www.fpri.org/docs/Haines_-_Ukraine_and_Budapest_Memorandum.pdf (10.10.2023).
• [8] Mearsheimer JJ. “The Case for a Ukrainian Nuclear Deterrent”. Foreign Affairs. 72(3), 50-66, 1993.
• [9] Tolubko V. “Nuclear Weapons, Space, Navy: Decısıons Cannot Be Delayed”. https://nsarchive2.gwu.edu/Nuclear-Weapons-and-Ukraine/Doc-45-Ukraine-General-Tolubko-report-to-Kravchuk-1993-07-01.pdf (18.03.2023).
• [10] Karabulut B. Anahtar Kavramlar Serisi -1. Strateji - Jeostrateji – Jeopolitik. Ankara, Türkiye, Platin Yayınları, 2005.
• [11] Güçlü N. “Stratejik Yönetim”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 61-85, 2003.
• [12] Karaosmanoğlu AL. “Nükleer Stratejinin İlk On Yılı”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51(1-4), 323-346, 1996.
• [13] Heywood A. Global Politics. Hampshire: Mcmillan Publishers Limited, 2011.
• [14] Erendil M. İkinci Dünya Harbi'nden Sonra Oluşan Silâh Sistemlerinin Taktik ve Stratejiye Etkileri. Ankara, Türkiye, Genel Kurmay Basınevi, 1994.
• [15] U.S. Army Weapons Command. “Project Management of the Davy Crockett Weapons System”. https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a470429.pdf (17.09.2023).
• [16] Ratsiborynska V, Petraitis D, Akimenko V. Russia’s Strategic Exercises: Messages And Implications. Riga, Latvia, NATO Stratcom, 2020.
• [17] Norris RS, Kristense HM. “US Tactical Nuclear Weapons in Europe, 2011”. The Bulletin of Atomic Scientists, 67(1), 64-73, 2010.
• [18] Kristensen, HM. “Capabilities of B61-12 Nuclear Bomb Increase Further”. https://fas.org/publication/b61-12 (19.10.2023).
• [19] NATO. “Definitions of Nuclear Forces”. https://www.nato.int/docu/glossary/eng-nuclear/eng-app3.pdf (03.10.2023).
• [20] Podvig P, Serrat J. “Lock Them Up: Zero-Deployed Non-Strategic Nuclear Weapons in Europe”. https://unidir.org/publication/lock-them-up-zero-deployed-non-strategic-nuclear-weapons-in-europe (21.09.2023).
• [21] Reuters. “Russia says U.S. lowering 'nuclear threshold' with newer bombs in Europe”. https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-us-lowers-nuclear-threshold-by-deploying-new-nuclear-bombs-europe-2022-10-29/ (10.09.2023).
• [22] U.S. Department of Defense. “Department of Defense Releases its 2022 Strategic Reviews – National Defense Strategy, Nuclear Posture Review, and Missile Defense Review”. https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/3201683/department-of-defense-releases-its-2022-strategic-reviews-national-defense-stra/ (04.10.2023).
• [23] Hobsbawm EJ. Kısa 20. Yüzyıl 1914-1991 Aşırılıklar Çağı. Çeviri: Alogan Y. İstanbul, Türkiye, Everest Yayınları, 2006.
• [24] Kıllıoğlu ME. “1956 Süveyş Krizi ve Ortadoğu’ya Etkisi”. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 6(2), 726-757, 2021.
• [25] Alexander B, Millar A. Tactical Nuclear Weapons. Washington, D.C, USA, Brassey’s, Inc, 2003.
• [26] Davidson CN. “Tactical Nuclear Defense The West German View”. https://apps.dtic.mil/sti/tr/pdf/ADA510953.pdf (12.09.2023).
• [27] Huntington S. Medeniyetler Çatışması. 14. baskı. Çeviri: Turhan M, Soydemir YZC. İstanbul, Türkiye Okuyan Us Yayıncılık, 2020.
• [28] Defense Atomic Support Agency. “Semiannual Historical Report”. https://www.osti.gov/opennet/servlets/purl/16004670.pdf (02.10.2023).
• [29] Wiebes C, Burr W. “US Nuclear Weapons in the Netherlands: A First Appraisal”. https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/nuclear-vault/2021-01-15/us-nuclear-weapons-netherlands-first-appraisal (04.10.2023).
• [30] United States General Accounting Office. “Nuclear Nonproliferation and Safety”. https://www.gao.gov/assets/rced-98-46.pdf (18.09.2023).
• [31] BBC. “Ukraine war: Could Russia Use Tactical Nuclear Weapons?”. https://www.bbc.com/news/world-60664169 (29.09.2023).
• [32] TASS. “Russia’s Tornado-S, Malka weapons help wipe out foreign armaments in Ukraine”. https://tass.com/defense/1543797 (06.10.2023).
• [33] Mearsheimer JJ. “Conventional Deterrence:An Interview with John J. Mearsheimer”. https://www.mearsheimer.com/wp-content/uploads/2019/03/Convential_Deterence.pdf (16.09.2023).
• [34] BBC. “On the 8th Day - Nuclear Winter Documentary”i https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=WCTKcd2Ko98 (11.09.2023).
• [35] Chomsky N, Polk L. Nükleer Savaş ve Çevre Felaketi. Çeviri: Keskin ME. İstanbul, Türkiye, İnkilap Yayınları, 2013.
• [36] Scher R. “U.S. Nuclear Employment Strategy”. https://2009-2017.state.gov/documents/organization/263730.pdf (16.10.2023).
• [37] Brzezinski Z. Büyük Satranç Tahtası-Amerika’nın Küresel Üstünlüğü ve Bunun Jeostratejik Gereklilikleri. Çeviri: Türedi Y. Ankara, Türkiye, İnkılap Kitabevi, 2005.
• [38] Turan İ. “Avrupa Enerji Güvenliği Açısından Hazar Havzasının Artan Önemi: Rusya-Ukrayna Savaşı Bağlamında Bir Değerlendirme”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 179-202, 2022.
• [39] AA. “Biden: Rusya'ya karşı elimizdeki seçenekler Üçüncü Dünya Savaşı ya da yaptırımlar”. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/biden-rusyaya-karsi-elimizdeki-secenekler-ucuncu-dunya-savasi-ya-da-yaptirimlar/2516330 (13.10.2023).
• [40] TRT Haber. “ABD'den 4 Rus bankasına daha yaptırım: Füzeler kadar etkili olacak”. https://www.trthaber.com/haber/dunya/abdden-4-rus-bankasina-daha-yaptirim-fuzeler-kadar-etkili-olacak-658229.html (13.10.2023).
• [41] BBC. “Biden: Nükleer savaş riski 1962'den beri ilk kez bu kadar yüksek”. https://www.bbc.com/turkce/articles/c6pjdrg89n3o (13.10.2023).
• [42] NBC. “Putin puts nuclear deterrent forces on 'high alert' amid spiraling tensions over Ukraine”. https://www.nbcnews.com/news/world/putin-orders-nuclear-deterrent-forces-high-alert-tensions-build-ukrain-rcna17853 (23.10.2023).
• [43] Independent. “Putin takes ‘nuclear football’ to funeral of Russian politician”. https://www.independent.co.uk/news/world/europe/putin-nuclear-football-funeral-b2054647.html (30.09.2023).
• [44] BBC. “Rusya nükleer silah tehdidinde ciddi mi?”. https://www.bbc.com/turkce/articles/ce76erzp0plo (09.10.2023).
• [45] Putin V. “Address by the President of the Russian Federation”. http://en.kremlin.ru/events/president/news/67843 (22.03.2023).
• [46] AA. “Finlandiya resmen NATO'nun 31'inci üyesi oldu”. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/finlandiya-resmen-natonun-31inci-uyesi-oldu/2863311 (25.10.2023).
• [47] Euronews. “Rusya, nükleer silah kullanmasına yol açacak dört olası durumu açıkladı”. https://tr.euronews.com/2022/03/29/rusya-nukleer-silah-kullanmas-na-yol-acacak-dort-olas-durumu-ac-klad (25.10.2023).
• [48] Rosenberg S. “Ukraine invasion: Would Putin press the nuclear button?”. https://www.bbc.com/news/world-europe-60551140 (22.09.2023).
• [49] Hamilton I. “Calling Putin ‘mad’ only makes him more dangerous”. https://www.independent.co.uk/voices/putin-mad-dangerous-stigmatising-mental-health-b2115148.html (11.09.2023).
• [50] The Guardian. “Putin has gone mad from power’: Kremlin critic Ilya Yashin speaks out from Russian prison”. https://www.theguardian.com/world/2023/mar/04/ilya-yashin-kremlin-critic-speaks-out-from-russian-prison-putin-ukraine (11.09.2023).
• [51] The Guardians. “Petraeus: US would destroy Russia’s troops if Putin uses nuclear weapons in Ukraine”. https://www.theguardian.com/world/2022/oct/02/us-russia-putin-ukraine-war-david-petraeus (18.10.2023).
• [52] BBC. “Ukraine war: Putin not bluffing about nuclear weapons, EU says”. https://www.bbc.com/news/world-europe-63016675 (18.10.2023).
• [53] Reuters. “Exclusive: NATO chief calls Putin's nuclear threat a 'dangerous' escalation”. https://www.reuters.com/world/europe/exclusive-nato-chief-says-putins-ukraine-escalation-dangerous-reckless-2022-09-21/ (18.10.2023).
• [54] VOA. “ABD Başkanlarının Nükleer Silah Yetkisi Tartışılıyor”. https://www.voaturkce.com/a/abd-amerika-baskan-nukleer-silah-kullanma-karar-tek-imza-yetki-demokrat-tartisma/5794098.html (02.10.2023).
• [55] Reuters. “Russia says it rehearsed delivering a massive retaliatory nuclear strike”. https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-rehearsed-delivering-massive-retaliatory-nuclear-strike-2023-10-25/ (25.10.2023).