Klasik antikite kültürünün Orta Çağ Anadolu Türk uygarlığının sağlık, kültür, inanç alanlarına etkisi: defne ve mersin örneği

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 75 - 83, 31.07.2023

Hüseyin Doğan , Meltem Doğan , Nermin Ersoy

https://doi.org/10.56723/dyad.1257245

Öz

Türklerin XI. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yerleşmeye başlamalarından hemen önce Bizans, Hristiyanlığın güç kazanmasına bağlı olarak çok tanrılı klasik antikite kültürü ile arasındaki bağı koparmıştı. Ancak adı geçen kültüre ait yazılı eserler önce Enûşirvân (ö. 579), ardından da Abbâsî halifelerinin teşvik ve destekleri ile sırasıyla Cündişâpûr ve Bağdat’ta Süryanice, Pehlevice ve Arapçaya tercüme edilmiş ve bu kültüre ait tıp, felsefe, astronomi, botanik, zooloji gibi disiplinlerdeki bilgi birikimi Anadolu’nun güney ve doğusundaki uygarlıklarca da bilinir olmuştu. XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’da yükselen Türk uygarlığında Türkçe eserler ortaya çıkmaya başlamış ve çeşitli disiplinlerde eserler kaleme alan Türk bilim insanları da söz konusu tercüme eserlerden yoğun biçimde faydalanmışlardır. Bu çalışmada Antik Çağ ve Orta Çağ Döneminde Anadolu’da etkili olmuş Yunan, Roma ve Türk uygarlığı yazınlarında bahsi geçen bitkilerden, kullanım çeşitliği bağlamında en zengin olanlar arasından iki takson örnek olarak belirlenmiş ve taksonların özelinde söz konusu uygarlıklar arasındaki etkileşimin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Örnek olarak seçilen taksonlar, Anadolu’da doğal olarak yayılış gösteren defne (Laurus nobilis) ve mersin (Myrtus communis) olup, bu bitkilerin ilgili uygarlıkların yazınlarında yer aldığı şekliyle sağlık, kültür ve inanç bağlamında kullanımları araştırılmıştır. Bulgularımıza göre, iki bitkinin adı geçen uygarlıklarda sağlık alanında kullanımları büyük oranda benzeşmekte iken, inanç ve kültür sahalarındaki etkileşimin sınırlı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bitkilerin kullanım yoğunluklarının uygarlıkların genel karakteristikleri ile örtüştüğü de görülmüştür. Buna göre, defne ve mersin, Antik Yunan’da ibadet ve spor müsabakalarında kullanımı ile öne çıkarken, militarist bir yapıda olan Antik Roma’da savaşla özdeşlemiş, pragmatist yönü ağır basan klasik bir Orta Çağ medeniyeti olan Anadolu Türk uygarlığında ise neredeyse tamamı ile sağlık alanında kullanımı ile özelleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

Defne, Mersin, bitki tarihi, tıp tarihi

The effect of classic antique culture on health, culture, and belief of medieval Anatolian Turkish civilization: the case of defne and mersin

Öz

Before the Turks began to settle in Anatolia in the early 11th century, Byzantium had severed its ties with the polytheistic classical antiquity culture due to the strengthening of Christianity. However, the written works belonging to the aforementioned culture were translated into Syriac, Pahlavi, and Arabic in Gondishapur University and the Grand Library of Baghdad, respectively, with the encouragement and support of Khosrow I (d. 579) and then Abbasid caliphs. In this way, his knowledge in disciplines such as medicine, philosophy, astronomy, botany, and zoology belonging to the culture of classical antiquity became known to the civilizations in the south and east of Anatolia. Turkish works began to appear in the rising Turkish civilization in Anatolia from the 13th century, and Turkish scientists who wrote works in various disciplines also benefited heavily from these translated works. In this study, among the plants mentioned in the literature of Greek, Roman, and Turkish civilizations that were influential in Turkey in Antiquity and the Middle Ages, two taxa were determined as examples among the richest in terms of usage diversity, and it was aimed to reveal the interaction between the mentioned civilizations in particular. The taxa chosen as an example are laurel (Laurus nobilis) and myrtle (Myrtus communis), which naturally spread in Anatolia, and the uses of these plants in the context of health, culture, and belief were investigated as in the literature of the relevant civilizations. According to our findings, while the use of the two plants in the field of health in the mentioned civilizations is largely similar, it has been determined that the interaction in the fields of belief and culture is limited. It has also been observed that the intensity of the use of plants coincides with the general characteristics of civilizations. Accordingly, while laurel and myrtle stood out in Ancient Greece for their use in worship and sports competitions, they were almost entirely used in the field of health in Anatolian Turkish civilization, which was a classical medieval civilization with a pragmatist aspect, identified with war in Ancient Rome, which had a militaristic structure.

Anahtar Kelimeler

Laurus nobilis, Myrtus Communis, history of plants, history of medicine

Kaynakça

• [1] Royal Botanic Gardens. “Plants of the World Online” https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:465049-1 (05.01.2023).
• [2] Royal Botanic Gardens. “Plants of the World Online” https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:599719-1 (05.01.2023).
• [3] İnan A. Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul, Türkiye, Milli Eğitim Basımevi, 4-185, 1976.
• [4] Vergil. Aeneid. Çev: Theodore C. Williams. Boston, Houghton Mifflin Co., (5:104)- (1:657), 1910.
• [5] Plinius. Natural History, V, Libri XVII-XIX. Çev: H. Rackham. Cambridge, Harvard University Press, 1970.
• [6] Plinius. Natural History, IV, Libri XII-XVI. Çev: H. Rackham. Cambridge, Harvard University Press, 1945.
• [7] Strabo. The Geography of Strabo I. Çev: H. C. Hamilton. London, George Bell & Sons, (15-1), 1903.
• [8] Schmitz L. “Artemis”. A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1/375-376. Ed. William Smith. Boston, Little Brown and Company, 1870.
• [9] Hyginus. Mythographi Latini. Çev: Munckerus T.. Amstelodami, Someren, 203, 1681.
• [10] Berens EM. The Myths and Legends of Ancient Greece and Rome. Amsterdam, MetaLibri, 62, 2009.
• [11] Schmitz L. “Murcia”. A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1/111-112. Ed. William Smith. Boston, Little Brown and Company, 1870.
• [12] D’Andrea J. Ancient Herbs. California, J. Paul Getty Museum, 4-60, 1989.
• [13] Schmitz L. “Libertas”. A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 2/778. Ed. William Smith. Boston: Little Brown and Company, 1870.
• [14] Schmitz L. “Fides”. A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 2/150. Ed. William Smith. Boston, Little Brown and Company, 1870.
• [15] Aristophanes. The Complete Greek Drama, vol. 2. Çev: Eugene O'Neill. New York, Random House, (1) 630-1039, 1938.
• [16] Pindar. Odes. Çev: Diane Arnson Svarlien. Boston, Trustees of Tufts University, 8, 1990.
• [17] Diogenes L. Lives of Eminent Philosophers. Çev: R.D. Hicks. Cambridge, Harvard University Press, 4-7, 1925.
• [18] Plautus. The Comedies. Çev: Henry Thomas Riley. London, G. Bell and Sons, 4-1, 1912.
• [19] Ovid. Metamorphoses. Çev: Brookes More. Boston, Cornhill Publishing Co., 1922.
• [20] Appian. The Civil Wars. Çev: Horace White. London, Macmillan and Co., 2:16, 1899a.
• [21] Pausanias. Description of Greece. Çev: W.H.S. Jones ve H.A. Ormerod. Cambridge, Harvard University Press, 1918.
• [22] Euripides. The Complete Greek Drama, Ed. Whitney J. Oates ve Eugene O'Neill, Çev: Robert Potter. New York, Random House, 82, 401, 1938.
• [23] Aeschylus. Aeschylus. Çev: Herbert Weir Smyth. Cambridge: MA. Harvard University Press, 704, 1926.
• [24] Livy. History of Rome. Çev: Canon Roberts. New York, E. P. Dutton and Co., 1912.
• [25] Sophocles. Oedipus. Ed. Sir Richard Jebb. Cambridge, Cambridge University Press, 1-32, 1889.
• [26] Tacitus. A Dialogue on Oratory. Çev: Alfred John Church ve William Jackson Brodribb. London, Macmillan, 13, 1911.
• [27] Plato. Twelve Volumes, vols. 10 & 11. Çev: R.G. Bury. Cambridge, Harvard University Press, s. 14:947a, 1968.
• [28] Apollodorus. The Library. Çev: J. G. Frazer. Hastings: Delphi Classics, 2016.
• [29] Aeschines. Aeschines. Çev: Charles Darwin Adams. Cambridge, Harvard University Press, 1-19, 1919.
• [30] Plato. The Republic. Çev: P. Shorey. Loeb Classical Library. Cambridge, Harvard University Press., 2-12, 1937.
• [31] Phaedrus. The Fables. Çev: C. Smart. London: J. Dodsley, 3:17, 1765.
• [32] Euripides. Euripides. Çev: David Kovacs. Cambridge, Harvard University Press, 170, 1994.
• [33] Sarıkaya B. Rükneddin Ahmed’in Acâibü'l-Mahlûkat Tercümesi (Giriş – Metin – Sözlük). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitütüsü, İstanbul, Türkiye, 202, 2010.
• [34] Gedizli M. ‘Acâibül’l-Mahlûkât, Giriş, Transkripsiyonlu Metin, Dil-Yazım Özellikleri, Dizin, Sözlük. Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Kocaeli, Türkiye, 106, 2011.
• [35] Kayal Ö. Kısas-ı Enbiyâ. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Ankara, Türkiye, 1992.
• [36] Vursun P. Ahmed-i Dâ‘î Tercüme-i Tefsîr-i Ebu’l-Leys-i Semerkandî [142/188b-195b] [143/01a-50a] Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2008.
• [37] Ahmad ibn Muhammad al-Ghâfiqî. The Book of Simple Drugs I. Ed. M. Meyerhof ve G. P. Sobhy Bey. Cairo, Government Press, 75, 1932.
• [38] Bekmez H. Kitâb-ı Tıbb-ı Latîf (72b-151b) (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, Türkiye, 2009.
• [39] Türüt A. Cevâmi’t-Tabirî Fi’r Rüyâ Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2019.
• [40] Büyükşekerci A. Şeyh Ali’ye Ait Bir Tabirname. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2019.
• [41] Ahmed-i Dâ’î. Tercüme-i Kitâbü’t-Tabîr. Haz. İhsan Sabri Çebi. İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• [42] Açık SS. Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bir Tabirname (İnceleme – Metin – Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, Türkiye, 2009.
• [43] Folkard R. Plant Lore, Legends, and Lyrics Embracing the Myths, Traditions, Superstitions, and Folk-Lore of the Plant Kingdom. London, Sampson Company, 404-409, 1892.
• [44] Kadiroğulları U. Falnâme-i Ca’fer Sâdık (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, Türkiye, 2016.
• [45] Vitruvius. The Ten Books on Architecture. Çev: Morris Hicky Morgan. Cambridg, Harvard University Press, (2:8), 1914.
• [46] Tatlock JM. Greek and Roman Mythology. New York, The Century Co., 62, 1917.
• [47] Cicero MT. The Orations of Marcus Tullius Cicero. Çev: C. D. Yonge London, Henry G. Bohn, 3,41,14, 1856.
• [48] Horace. The Odes and Carmen Saeculare of Horace. Çev: John Conington. London, George Bell and Sons, 1882.
• [49] Suetonius. The Lives of the Twelve Caesars. Ed. Alexander Thomson. Philadelphia, Gebbie & Co., 22-69, 1889.
• [50] Appian. The Civil Wars. Çev: Horace White. London, Macmillan and Co., 10, 1899a.
• [51] Appian. The Foreign Wars. Çev: Horace White. New York: Macmillan and Co., 9-11, 1899b.
• [52] C. Julius Caesar. The Commentaries of Caesar. Çev: William Duncan. St. Louis, Edwards and Bushnell, 1856.
• [53] Aristophanes. The Comedies of Aristophanes. Çev: William James Hickie. London, Bohn, 1353, 1853.
• [54] Sophocles. Philoctetes. Çev: Robert Torrance. Boston, Houghton Mifflin, 180, 1966.
• [55] Tacitus. Complete Works of Tacitus. Çev: Alfred John Church ve William Jackson Brodribb. New York, Random House Inc., 1942.
• [56] Farmer V. Roman Farm Management (The Treatises of Cato and Varro). London, Hodder and Stoughton, 31, 1913.
• [57] Aristoteles. On Marvellous Things Heard. Çev: W. S. Hett. Cambridge, Harvard University Press, 51, 1955.
• [58] Ibn al-Baithar. Grosse Zusammenstellung über die Kräfte der bekannten einfachen Heil- und Nahrungsmittel II. Çev: Joseph von Sontheimer. Stuttgart: Hallberger'sche Verlagshandlung 228, 1842.
• [59] Buçukcu Z. Mahmud bin Kadı-i Manyas'ın 'Acebü'l-Üccab Adlı Eserinin Transkripsiyon ve Dizini. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye, 2017.
• [60] Dioscorides Pedanius of Anazarbus. De Materia Medica. Çev: Lily Y. Beck. New York, Georg Olms Verlag, 2005.
• [61] Celsus. De Medicina. Çev: W. G. Spencer. Cambridge, Harvard University Press, 5:12, 1935.
• [62] Plinius. Natural History, VI, Libri XX-XXIII. Çev: W. H. S. Jones. Cambridge, Harvard University Press, 1951.
• [63] Hippocrates. The Genuine Works of Hippocrates. Çev: Charles Darwin Adams. New York, Dover, 8-11, 1868.
• [64] Plinius. Natural History, VII, Libri XXIV-XXVII. Çev: W. H. S. Jones. Cambridge, Harvard University Press, 25:110, 1966.
• [65] Aretaeus. The Extant Works of Aretaeus. Çev: F. Adams. London, Sydenham Society, 1-4, 1856.
• [66] Şenel Ü. Amasyalı Hekim Sabuncuoğlu Şerefeddin’in Eseri Mücerrebnâme (İnceleme – Metin – Transkripsiyon – İndeks). Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, Türkiye, 1988.
• [67] Okumuş N. Muhammed bin Mahmûd Şirvânî’nin (XV. yy) Göz Hastalıklarına Ait “Mürşîd” Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks). Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, Türkiye, 1998.
• [68] Tabîb İbn-i Şerîf. Yâdigâr. Haz. Komisyon. İstanbul, Türkiye, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 123-277, 2017.
• [69] İshâk bin Murâd. Edviye-i Müfrede. Haz. Mustafa Canpolat ve Zafer Önler. Ankara, Türkiye, Türk Dil Kurumu Yayınları, 30-50, 2016.
• [70] İbn Baytâr. Tercüme-i Câmi‘u Müfredâti’l-Edviye ve’l-Eğziye. Haz. Kevser Topkar, vd. İstanbul, Türkiye, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Yayınları, 40-314, 2017.
• [71] Hekim Bereket. Hulasa. Metin – Sözlük. Haz. Binnur Erdağı Doğuer. Ankara, Türkiye, Ürün Yayınları, 81-143, 2016.
• [72] Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa). Müntahab-ı Şifâ I. Haz. Zafer Önler. Ankara, Türkiye, Türk Dil Kurumu Yayınları, 42-153, 1990.
• [73] Erarslan A. Kitâb-ı Mücerrebât. Yüksek Lisans Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, 2018.
• [74] Gümüşatam G. Hazâ Kitâb u Hükemâ-yı Tertîb-i Mu’âlece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi (İnceleme-Metin-Dizin-Terimler Sözlüğü). Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, 2009.
• [75] Anonim. Cerrâh-Nâme İnceleme – Metin – Dizin – Tıpkıbasım. Haz. Serdar Yavuz. İstanbul, Türkiye, Kesit, 103-130, 2013.
• [76] Özdemir G. Hekim Beşir Çelebi, Mecmû’atü’l-Fevâyid (Giriş – İnceleme – Çeviri Yazılı Metin – Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimleri Türkiye, Sivas, Türkiye, 2018.
• [77] Uçar İ. Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, Türkiye, 2009.
• [78] Kaya E. Muyîddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Konya, Türkiye, 2008.
• [79] Küçük E. Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesinde Bulunan ve Aristo’ya Atfedilen Anonimleşmiş Baytarnâmeler: Kitabu Baytarnâme II (vr. 42b-94b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2014.
• [80] Aktürk E. Maddetü’l Hayât (İnceleme – Metin – Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, Türkiye, 2012.
• [81] Aktaş, EG. Abdulvehhāb bin Yusuf’un Müntehab Adlı Tıp Kitabı (İnceleme-Metin-Dizinli Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, Türkiye, 2010.
• [82] Eşref bin Muhammed. Hazâ’inü’s-Saâ’dât. Haz. Bedi N. Şehsuvaroğlu. Ankara, Türkiye, Türk Tarih Kurumu, 19, 1961.
• [83] Demir H. Mü’min bin Mukbil Sinobî: Zahîre-i Murâdiyye [İnceleme - Metin (1-80. Varaklar Arası) – Dizin]. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye, 2002.
• [84] Doğan AT. Kitâb-ı Tıbb-ı Hikmet (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, Türkiye, 2015.
• [85] Şerefeddin Sabuncuoğlu. Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye. Haz. İlter Uzel. Ankara, Türkiye, Türk Tarih Kurumu, 159-199, 2020.
• [86] Anonim. XV. Yüzyılda Yazılmış Bir Tıp Eseri: Kitâbü’l-Mühimmât. Haz. Sadettin Özçelik. Ankara, Türkiye, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 126, 2001.
• [87] Aydın Ç. Ahî Çelebi Tercemetü’l-Mûcez Fi’t-Tıbb (Giriş-İnceleme [Söz Dizimi] -Metin [1b-70a Varakları Arası] -Dizinler). Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu, Türkiye, 2016.
• [88] Şirvani Mahmud. Kemâliyye. Haz. Ali Haydar Bayat. İstanbul, Türkiye, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 16, 2007.
• [89] Kurban F. Şirvani Mahmud, Sultâniye (Giriş – Metin – Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 1990.
• [90] Özer O. Ahmedî: Tervîhü’l-Ervâh (Giriş – İnceleme – Metin). Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, Türkiye, 1995.
• [91] Karaman Mİ. Osmanlı Tıbbında İlk Bahname Örneği: Musa b. Mesud’un Bahname Tercümesi ve Modern Üroloji Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2019.
• [92] Malçok E. Aristo’ya Atfedilen Anonim Baytarnāme (vr. 48b-105b) (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2015.
• [93] Yıldız E. Ahî Çelebi Tercemetü’l-Mûcez Fi’t-Tıbb (Giriş-İnceleme [Ses ve Şekil Bilgisi] -Metin [70b-141a Varakları Arası] -Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu, Türkiye, 2016.
• [94] Şengün M. ‘Alî bin İshâk Müfredât-ı Mükellef (Giriş, Söz Varlığı Üzerine Bir İnceleme, Metin, Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Bolu, Türkiye, 2017.
• [95] Doğan Ş. Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, Türkiye, 2009.
• [96] Büyükokutan A. “Muğla Yöresi Alevî Türkmenlerinde Ölümle İlgili İnanç ve Pratikler”. Türklük Bilimi Araştırmaları, (21), 0-86, 2007.