12 Eylül Darbesi'nde Televizyon Yayınlarında Propaganda Faaliyetleri Üzerine İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 1, 85 - 116, 25.06.2020

Sadık Çalışkan

Öz

12 Eylül Askeri Müdahalesi, Türkiye'de huzur ve güvenliği sağlamak iddiasıyla Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren'in başkanlığındaki Milli Güvenlik Konseyi (MGK) tarafından 12 Eylül 1980 tarihinde gerçekleştirilmiştir. MGK, müdahalenin gerçekleştiği ilk günden itibaren, müdahalenin meşrulaştırılması için yoğun bir propaganda faaliyeti yürütmüştür. Bu süreçte, MGK'nın denetimi altına giren Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), müdahalenin meşrulaştırmasında önemli bir rol oynamıştır. Çalışma kapsamında MGK tarafından 12 Eylül Askeri Müdahalesi'ni meşrulaştırmak amacıyla hazırlanan ve 1980 yılında TRT'de yayınlanan "12 Eylül 1980 Müdahalesi'ni Hazırlayan Nedenler" başlıklı propaganda filmi, nitel araştırma yöntemleri içerisinde yer alan göstergebilimsel analize tabi tutularak incelenmiştir. Elde edilen bulgularda, propaganda filminde 12 Eylül 1980 tarihinden önce Türkiye'nin büyük bir kaosa sürüklendiği, buna karşı mevcut yönetimlerin bu kaosu durdurabilecek güce sahip olamadıkları ve MGK'nın halkın huzuru ve refahı için müdahaleyi gerçekleştirdiği şeklinde propagandanın yapıldığı ortaya çıkarılmıştır. Böylece müdahale karşıtı tüm söylemlerin marjinalleştirilerek, ortadan kaldırılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

TRT, 12 Eylül, Darbe, Propaganda, Göstergebilim

Kaynakça

• Akarcalı, S. (2003). İkinci Dünya Savaşı'nda İletişim ve Propaganda, Ankara: İmaj Yayınevi.
• Akın, R. (2009). Gazi'den Günümüze Cumhurbaşkanlığı 1923-2007, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Akpınar, H. (2005). Kurtların Kardeşliği, CKMP'den MHP'ye (1965-2005). 5. Baskı. İstanbul: Birharf Yayınları.
• Arcayürek, C. (2007). Çankaya Gelenler Gidenler, 2. Baskı, İstanbul: Detay Yayıncılık.
• Aziz, A. (2007). Siyasal İletişim. 2. Baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Barthes, R. (2014). Çağdaş Söylenler. T. Yücel. (Çev.). 4. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları.
• Barthes, R. (2015). Bir Deneme Bir Ders: Eiffel Kulesi Ve Açılış Dersi. M. Rifat, S. Rifat (Çev.). 2. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Barthes, R. (2016). Göstergebilimsel Serüven. M. Rifat, S. Rifat. (Çev.). 8. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bölükbaşı, D. (2008). Türk Siyaseti'nde Anadolu Fırtınası, 3. Baskı. İstanbul: Doğan Kitap.
• Çakı, C. (2018). Roland Barthes'ın Göstergebilimsel Çözümlemesi ile Nazi Propagandasında Engelliler. SDÜ İFADE, 1(2), 66-91.
• Çankaya, E. (2008). İktidar Bu Kapağın Altındadır. Gösteri Demokrasisinde Siyasal Reklamcılık. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Çetin, M., & Eşiyok, E. (2015). Sosyal Temsil Kuramı Bağlamında Kurumsal Reklamlar: Türk Hava Yolları Örneği. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 1(39), 191-207.
• Domenach, J. M. (2003). Politika ve Propaganda,T. Yücel (Çev.). 2. Basım. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Durna, T., & İnal, A. (2010). 12 Eylül, Medya ve Demokratikleşme Sorunu / 12th September, Media and The Problem of Democratization. Mülkiye Dergisi, 34(268), 123-145.
• Dündar, L. (2016). 12 Eylül 1980 Darbesinin Basına Etkileri. Tarihin Peşinde, 16, 125-154.
• Erdem, N. S. (2005). 12 Eylül'ün Yasama Organı Haki Meclisi, Ankara: Piramit Yayıncılık.
• Erdoğan, A. (2006). Umut Adam Ecevit, 2. Baskı, İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Fiske, J. (2017). İletişim Çalışmalarına Giriş. S. İrvan (Çev.). 5. Basım. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Gazi, M. A., Çakı, C., & Gülada, M. O. (2018). İspanya 2000 Partisi'nin Göçmen Karşıtı Propaganda Faaliyetleri Üzerine İnceleme. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 11-22.
• Gülada, M. O., & Gazi, M. A., Çakı, C. (2019). Nazi Propagandasının Ulusal Seferberlikte İdealize Ettiği Alman Genç Kızları: “Das Deutsche Mädel” Dergisi Üzerine İnceleme. Erciyes İletişim Dergisi, 6(2), 1079-1100.
• Güngör, N. (2013). İletişim Kuramlar ve Yaklaşımlar, 2. Baskı, İstanbul: Siyasal Kitapevi.
• Jowett, S. G.& O'donnell, V. (2014). Propaganda & Persuasion. USA: Sage.
• Kalkan Kocabay, H. (2008). Tiyatroda Göstergebilim. İstanbul: E Yayınları.
• Karaburun Doğan, D., & Çakı, C. (2019). Kıbrıs Barış Harekâtı’nda Müziğin Milliyetçilik İnşasında Propaganda Amaçlı Kullanılması: Girne'den Yol Bağladık Anadolu'ya Şarkısı Üzerine İnceleme. Eurasian Journal of Music And Dance, (14), 214-229.
• Kuruoğlu, H. (2006). Propaganda ve Özgürlük Aracı Olarak Radyo. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Öcal, B. (2009). 12 Eylül’den 28 Şubat’a Darbe Söylemlerindeki Değişimin Analizi. ETHOS, 1(1/4), 4, 1-62.
• Öymen, O. (2014). Bir Propaganda Silahı Olarak Basın. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Özdemir, H. (2018). 12 Eylül 1980 Askeri Darbe Döneminde Cumhuriyet, Hürriyet ve Tercüman Gazetelerindeki Sansür / Oto-Sansür Uygulamaları, Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Rifat, M. (2013). Açıklamalı Göstergebilim Sözlüğü: Kavramlar, Yöntemler, Kuramcılar, Okullar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Saussure, D. F. (2014). Genel Dilbilim Yazıları. S. Kılıç. (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Sevgilier, Ü. Ö. (1998). 1980 Askeri Müdahalesi Sırasında Televizyon Yoluyla Propaganda, Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sığırcı, İ. (2016). Göstergebilim Uygulamaları, Metinleri, Görselleri ve Olayları Okuma. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Tanyeri Mazıcı, E., & Çakı, C. (2018). Adolf Hitler’in Korku Çekiciliği Bağlamında Kamu Spotu Reklamlarında Kullanımı. Erciyes İletişim Dergisi, 5(3), 290-306.
• Tarhan, N. (2010). Psikolojik Savaş, Gri Propaganda.13.Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• TRT Arşiv, (1980). TRT. 21.09.2018 Tarihinde Https://www. Trtarsiv. Com/İzle/ 101435/12- Eylul-1980- Darbesi- Ni-Hazirlayan -Nedenler, Adresinden Edinilmiştir.
• TRT Arşiv, (2002). TRT. 21.09.2018 Tarihinde Https://www. Trtarsiv. Com/İzle /120402/ 12-Eylul- 1980-Darbesi -Ve-Trt-Ye- Etkileri Adresinden Edinilmiştir.
• Tural, E. (2017). 12 Eylül 1980 Askeri Darbesinin Karikatür Üzerinden Analizi: Gırgır Dergisi Örneği, TESAM Akademi Dergisi, 4 (1), 35-66.
• Yücel, M. S. (2006). Türkiye'nin Siyasal Partileri, İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Yaylagül, L. (2017). Kitle İletişim Kuramları. Egemen ve Eleştirel Yaklaşımlar. 8. Baskı. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yılmaz, G. (2003). 1980 Askeri Müdahalesi'nin Basında Meşrulaştırılması: Hürriyet ve Cumhuriyet Gazeteleri Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.