The Evaluation of Financial Performances of BIST XKMYA Companies by Multi-Criteria Decision Making Methods and Comparison of Methods

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 63 - 80, 01.02.2018

Serhat Karaoglan , Serap Şahin

Öz

Accuracy of financial performance analysis of a company has great importance in the purpose of future decisions. Multiple factors are taken into consideration while analysing financial performance of companies. For this reason, MultiCriteria Decision Making (MCDM) methods are appropriate for financial performance analysis.In this study, performances of BIST Chemical Petroleum Plastic Index (XKMYA) which includes 24 companies were evaluated and put in order. Determinated criteria were evaluated by Analytic Hierarchy Process (AHP) method for obtaining criteria weights. Then, performances of companies were evaluated by VIKOR, TOPSIS, GRA and MOORA methods by means of year 2015 annual financial statements. As a result of this study, 4 different MCDM methods were compared

Anahtar Kelimeler

Multi-Criteria Decision Making, Financial Performance, Analytic Hierarchy Process, VIKOR, TOPSIS, Grey Relational Analysis, MOORA.

BİST XKMYA İşletmelerinin Finansal Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Ölçümü ve Yöntemlerin Karşılaştırılması

Öz

Bir işletmenin finansal performansının doğru analiz edilmesi gelecekte verilecek kararları belirlemek adına önem taşımaktadır. Çok sayıda faktör göz önüne alındığından dolayı Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemleri finansal performans analizi için uygun birer araç olarak görülmektedir.Bu çalışmada, BİST Kimya, Petrol, Plastik Endeksi’nde (XKMYA) yer alan işletmelerin finansal performansları analiz edilmiş olup, endekste yer alan 24 işletme sıralanmıştır. Belirlenen kriterler Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemi ile değerlendirilerek kriter ağırlıkları elde edilmiştir. Ardından, işletmelerin performansları, 2015 yılı bilançolarından elde edilen verilere göre, VIKOR, TOPSIS, GRA ve MOORA yöntemleri ile incelenmiş olup sıralanmıştır. Çalışmanın sonucunda 4 farklı ÇKKV yönteminin sonuçları karşılaştırılmıştır

Anahtar Kelimeler

Çok Kriterli Karar Verme, Finansal Performans, Analitik Hiyerarşi Süreci, VIKOR, TOPSIS, Gri İlişkisel Analiz, MOORA.

Kaynakça

• Ağaç, G., Baki, B., Peker, İ. Ve Ar, İ. M. (2015) “Çok Kriterli Karar Verme Tekniklerini Kullanarak Serbest Bölge Yer Seçimi: Doğu Anadolu Bölgesi Örneği” Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF Dergisi, 30(1): 79-113.
• Aksoy, D. (2011) Türkiye’deki Mevduat Bankalarının Finansal Performanslarının Ölçümü Üzerine Bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2011.
• Akyüz, Y., Bozdoğan, T. ve Hantekin, E. (2011) “TOPSIS Yöntemiyle Finansal Performansın Değerlendirilmesi ve Bir Uygulama” Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, 13(1): 73-92.
• Alonso, J. A. ve Lamata, M. T. (2006) “Consistency in the Analytic Hierarchy Process: A New Approach” International Journal of Uncertainty, Fuzziness and Knowledge-Based Systems, 14(4): 445-459.
• Antucheviciene, J., Zakarevicius, A. ve Zavadskas, E. K. (2011) “Measuring Congruence of Ranking Results Applying Particular MCDM Methods” Informatıca, 22(3): 319-338.
• Athawale, V. M. ve Chakraborty, S. (2011) “A Comparative Study on The Ranking Performance of Some MultiCriteria Decision-Making Methods for Industrial Robot Selection” International Journal of Industrial Engineering Computations, 2: 831-850.
• Aytekin, S. ve Sakarya, Ş. (2013) “BİST’de İşlem Gören Gıda İşletmelerinin TOPSIS Yöntemi ile Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi” Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Sayı 21: 30-47.
• Bakırcı, F., Shiraz, S. E. ve Sattary, A. (2014) “BIST’da Demir, Çelik Metal Ana Sanayii Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin Finansal Performans Analizi: VZA Serhat KARAOĞLAN, Serap ŞAHİN 78
• Süper Etkinlik ve TOPSIS Uygulaması”, Ege Akademik Bakış, 14(1): 9-19.
• Baležentis, A., Baležentis, T. ve Misiūnas, A. (2012) “An Integrated Assessment of Lithuanian Economic Sectors Based on Financial Ratios and Fuzzy MCDM Methods” Technological and Economic Development of Economy, 18(1): 34-53.
• Bayrakdaroglu, A. ve Yalçın, N. (2012) “Strategic Financial Performance Evaluation of the Turkish Companies Traded on ISE” Ege Akademik Bakış, 12(4): 529-539.
• Behzadian, M., Otaghsara, S. K., Yazdani, M. ve Ignatius, J. (2012) “A State-of the-Art Survey of TOPSIS Applications” Expert Systems with Applications, 39: 13051-13069.
• Bektaş, H. ve Tuna, K. (2013) “Borsa İstanbul Gelişen İşletmeler Piyasası’nda İşlem Gören Firmaların Gri İlişkisel Analiz ile Performans Ölçümü” Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2): 185-198.
• Brauers, W. K. M. ve Zavadskas, E. K. (2006) “The MOORA Method and Its Application to Privatization in a Transition Economy” Control and Cybernetics, 35(2): 445-469.
• Bülbül, S. ve KÖSE, A. (2011) “Türk Gıda Şirketlerinin Finansal Performansının Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi”Atatürk Ü. İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı: 71-97.
• Chan, J. W. K. ve Tong, T. K. L. (2007) “Multi-Criteria Material Selections and End-of-Life Product Strategy: Grey Relational Analysis Approach”, Materials and Design, 28: 1539-1546.
• Chang, C-L., Tsai, C-H. ve Chen, L. (2003) “Applying Grey Relational Analysis to the Decathlon Evaluation Model” International Journal of The Computer, The Internet and Management, 11(3): 54-62.
• Chen, C-T. (2000) “Extensions of the TOPSIS for Group Decision-Making Under Fuzzy Environment” Fuzzy Sets and Systems, 114: 1-9.
• Çalışkan H., Kurşuncu B., Kurbanoğlu C. ve Güven Ş.Y. (2012) “TOPSIS Metodu Kullanılarak Kesici Takım Malzemesi Seçimi” Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi, 9: 35-42.
• Çelen, A. (2014) “Comparative Analysis of Normalization Procedures in TOPSIS Method: With an Application to Turkish Deposit Banking Market” INFORMATICA, 25(2): 185-208.
• Çonkar, K., Elitaş, C. ve Atar, G. (2011) “İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi'ndeki (XKURY) Firmaların Finansal Performanslarının TOPSIS Yöntemi İle Ölçümü Ve Kurumsal Yönetim Notu İle Analizi” İktisat Fakültesi Mecmuası, 61(1): 81-115.
• Demireli, E. (2010) “TOPSIS Çok Kriterli Karar Verme Sistemi: Türkiye’deki Kamu Bankaları Üzerine Bir Uygulama” Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 5(1): 101- 112.
• Deng, J. (1989) “Introduction to Grey System Theory” The Journal of Grey System, 1: 1-24.
• Dolan, J. G. (2008) “Shared Decision-Making – Transferring Research into Practice: The Analytic Hierarchy Process (AHP)” Patient Education and Counseling, 73: 418-425.
• Dumanoğlu, S. (2010) “İMKB’de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Mali Performansının TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi” Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 29(2): 323-339.
• Dumanoğlu, S. ve Ergül, N. (2010) “İMKB’de İşlem Gören Teknoloji Şirketlerinin Mali Performans Ölçümü” MUFAD Journal, 48: 101-111.
• Ergül, N. (2014) “BİST- Turizm Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performans Analizi” Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1): 325-340.
• Ertuğrul, İ. ve Karakaşoğlu, N. (2009) “Performance Evaluation of Turkish Cement Firms with Fuzzy Analytic Hierarchy Process and TOPSIS Methods” Expert Systems with Applications, 36: (702-715).
• Ertuğrul, M. (2009) “Finansal Performans Ölçümünde Dönüşümlerin Türkiye Açısından Değerlendirilmesi” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1): 19-46.
• Esbouei, S. K., Ghadikolaei, A. S. ve Antucheviciene, J. (2014) “Using FANP and Fuzzy VIKOR for Ranking Manufacturing Companies Based On Their Financial Performance” Economic Computation & Economic Cybernetics Studies & Research, 48(3): 141-162.
• Feng, C-M. Ve Wang, R-T. (2001) “Considering the financial ratios on the performance evaluation of highway bus industry” Transport Reviews, 21(4): 449- 467.
• Feng, C-M. ve Wang, R-T. (2000) “Performance Evaluation for Airlines Including the Consideration of Financial Ratios” Journal of Air Transport Management, 6: 133-142.
• Fung, C-P. (2003) “Manufacturing Process Optimization for Wear Property of Fiber-Reinforced Polybutylene Terephthalate Composites with Grey Relational Analysis” Wear, 254: 298-306.
• Ghadikolaei, A. S., Esbouei, S. K. ve Antucheviciene, J. (2014) “Applying Fuzzy MCDM for Financial Performance Evaluation of Iranian Companies” Technological and Economic Development of Economy, 20(2): 274-291. BİST XKMYA İşletmelerinin Finansal Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Ölçümü ve Yöntemlerin Karşılaştırılması 79
• Görener, A. (2011) “Bütünleşik ANP-VIKOR Yaklaşımı İle ERP Yazılımı Seçimi” Havacılık ve Uzay Teknolojileri Dergisi, 5(1): 97-110.
• Ho, W. (2008) “Integrated Analytic Hierarchy Process and Its Applications - A Literature Review” European Journal of Operational Research, 186: 211-228.
• Hsu, L-C. (2015) “Using a Decision-Making Process to Evaluate Efficiency and Operating Performance for Listed Semiconductor Companies” Technological And Economic Development of Economy, 21(2): 301-331.
• Ishizaka, A. ve Nemery, P. (2013) Multi-Criteria Decision Analysis Methods and Software, Wiley.
• İç, Y. T., Tekin, M., Pamukoğlu, F. Z. ve Yıldırım, S. E. (2015) “Kurumsal Firmalar İçin Bir Finansal Performans Karşılaştırma Modelinin Geliştirilmesi” Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der., 30(1): 71-85.
• Jahanshahloo, G.R., Lotfi, F. H. ve Izadikhah, M. (2006) “An Algorithmic Method to Extend TOPSIS for Decision-Making Problems with Interval Data” Applied Mathematics and Computation, 175: 1375-1384.
• Kuo, Y., Yang, T. ve Huang, G-W. (2008) “The Use of Grey Relational Analysis in Solving Multiple Attribute Decision-Making Problems” Computers & Industrial Engineering, 55: 80-93.
• Liu, S., Forrest, J. ve Yang, Y. (2012) “A Brief Introduction to Grey Systems Theory” Grey Systems: Theory and Application, 2(2): 89-104.
• Omoniwa, B. (2014) “A Solution to Multi Criteria Robot Selection Problems Using Grey Relational Analysis” International Journal of Computer and Information Technology, 03(2): 328-332.
• Opricovic, S. ve Tzeng, G-H. (2004) “Compromise Solution by MCDM Methods: A Comparative Analysis of VIKOR and TOPSIS” European Journal of Operational Research, 156: 445-455.
• Opricovic, S. ve Tzeng, G-H. (2007) “Extended VIKOR Method in Comparison with Other Outranking Methods” European Journal of Operational Research, 178: 514-529.
• Ömürbek, N. ve Özcan, A. (2016) “BIST’de İşlem Gören Sigorta Şirketlerinin MULTIMOORA Yöntemiyle Performans Ölçümü” Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi, 1(2): 64–75.
• Özdağoğlu, A. (2014) “Normalizasyon Yöntemlerinin Çok Ölçütlü Karar Verme Sürecine Etkisi–Moora Yöntemi İncelemesi” Ege Akademik Bakış, 14(2): 283-294.
• Özdemir, A. İ. ve Deste, M. (2009) “Gri İlişkisel Analiz İle Çok Kriterli Tedarikçi Seçimi: Otomotiv Sektöründe Bir Uygulama” İstanbul Üni. İşletme Fakültesi Dergisi, 38(2): 147-156.
• Özer, M. A. (2009) “Performans Yönetimi Uygulamalarında Performansın Ölçümü ve Değerlendirilmesi” Sayıştay Dergisi, 73: 3-29.
• Özden, Ü. H., Başar, Ö. D. ve Kalkan, S. B. (2012) “İMKB’de İşlem Gören Çimento Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performanslarının VIKOR Yöntemi ile Sıralanması” Ekonometri ve İstatistik, 17: 23-44.
• Peker, İ. ve Baki, B. (2011) “Gri İlişkisel Analiz Yöntemiyle Türk Sigortacılık Sektöründe Performans Ölçümü” Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 7: 1-18.
• Perçin, S. ve Karakaya, A. (2012) “Bulanık Karar Verme Yöntemleriyle Türkiye’de Bilişim Teknolojisi Firmalarının Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi” Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi, 33(2): 241-266.
• Poklepović, T. ve Babić, Z. (2014) “Stock selection using a hybrid MCDM approach” Croatian Operational Research Review, 5: 273–290.
• Saaty, T. L. (1977) “A Scaling Method for Priorities in Hierarchical Structures” Journal of Mathematical Psychology, 15: 234-–281.
• Saaty, T. L. (1986) “Axiomatic Foundation of the Analytic Hierarchy Process” Management Science, 32(7): 841-855.
• Saaty, T. L. (1980) The Analytical Hierarchical Process, Wiley, New York.
• Saldanlı, A. ve Sırma, İ. (2014) “TOPSIS Yönteminin Finansal Performans Göstergesi Olarak Kullanılabilirliği” Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 41: 185-202.
• Seçme, N. Y., Bayrakdaroğlu, A. ve Kahraman, C. (2009) “Fuzzy Performance Evaluation in Turkish Banking Sector Using Analytic Hierarchy Process and TOPSIS” Expert Systems with Applications, 36: 11699-11709.
• Sekreter, M. S., Akyüz, G. ve Çetin, E. İ. (2004) “Şirketlerin Derecelendirilmesine İlişkin Bir Model Önerisi: Gıda Sektörüne Yönelik Bir Uygulama” Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 8: 139-155.
• Shaverdi, M., Heshmati, M. R. ve Ramezani, I. (2014) “Application of Fuzzy AHP Approach for Financial Performance Evaluation of Iranian Petrochemical Sector” Procedia Computer Science, 31: 995-1004.
• Shen, K-Y. ve Tzeng, G-H. (2015) “A Decision RuleBased Soft Computing Model for Supporting Financial Performance Improvement of The Banking Industry” Soft Comput, 19: 859-874.
• Shih, H-S., Shyur, H-J. ve Lee, E. S. (2007) “An Extension of TOPSIS for Group Decision Making” Mathematical and Computer Modelling, 45: 801-813.
• Soba, M., Akcanlı, F. ve Erem, I. (2012) “İMKB’ye Kayıtlı Seçilmiş İşletmelere Yönelik Etkinlik Ölçümü ve Performans Değerlendirmesi: Veri Zarflama Analizi ve Serhat KARAOĞLAN, Serap ŞAHİN 80
• TOPSIS Uygulaması”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27: 229-243.
• Stanujkic, D., Magdalinovic, N., Stojanovic, S. ve Jovanovic, R. (2012) “Extension of Ratio System Part of MOORA Method for Solving Decision-Making Problems with Interval Data”, Informatica, 23(1): 141-154.
• Tayyar, N., Akcanlı, F., Genç, E. ve Erem, I. (2014) “BİST’e Kayıtlı Bilişim ve Teknoloji Alanında Faaliyet Gösteren İşletmelerin Finansal Performanslarının Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve Gri İlişkisel Analiz (GİA) Yöntemiyle Değerlendirilmesi” MUFAD Journal, 61: 19-40.
• Tsai, C-H., Chang, C-L. ve Chen, L. “Applying Grey Relational Analysis to the Vendor Evaluation Model” International Journal of The Computer, The Internet and Management, 11(3): 45-53.
• Türkmen, S. Y. ve Çağıl, G. (2012) “İMKB’ye Kote Bilişim Sektörü Şirketlerinin Finansal Performanslarının TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi” Maliye Finans Yazıları, 95: 59-78.
• Uygurturk, H. ve Korkmaz, T. (2012) “Finansal Performansın TOPSIS Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi İle Belirlenmesi: Ana Metal Sanayi İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(2): 95-115.
• Uygurtürk, H. (2015) “Bankaların İnternet Şubelerinin Bulanık MOORA Yöntemi ile Değerlendirilmesi” Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 25: 115- 128.
• Vaidya, O. S. Ve Kumar, S. (2006) “Analytic Hierarchy Process: An Overview of Applications” European Journal of Operational Research, 169: 1-29.
• Wang, Y-J. (2008) “Applying FMCDM to Evaluate Financial Performance of Domestic Airlines in Taiwan” Expert Systems with Applications, 34: 1837-1845.
• Wang, Y-J. (2009) “Combining Grey Relation Analysis with FMCGDM to Evaluate Financial Performance of Taiwan Container Lines” Expert Systems with Applications, 36: 2424-2432.
• Wang, Y-J. ve Lee, H-S. (2010) “Evaluating Financial Performance of Taiwan Container Shipping Companies by Strength and Weakness Indices” International Journal of Computer Mathematics, 87(1): 38-52.
• Wu, H-H. (2002) “A Comparative Study of Using Grey Relational Analysis in Multiple Attribute Decision Making Problems” Quality Engineering, 15(2): 209-217.
• Yalçın, N., Bayrakdaroğlu, A. ve Kahraman, C. (2012) “Application of Fuzzy Multi-Criteria Decision Making Methods for Financial Performance Evaluation of Turkish Manufacturing Industries” Expert Systems with Applications, 39: 350-364.
• Yayar, R. ve Baykara, H. V. (2012) “TOPSIS Yöntemi ile Katılım Bankalarının Etkinliği ve Verimliliği Üzerine Bir Uygulama” Business and Economics Research Journal, 3(4): 21-42.
• Yıldırım, B. F. (2014) “Gri İlişkisel Analiz” Yıldırım, B. F. ve ÖNDER, E. (eds.), Operasyonel, Yönetsel ve Stratejik Problemlerin Çözümünde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri, Bursa, Dora Yayıncılık, 229-244.
• Yıldız, A. ve Deveci, M. (2013) “Bulanık VIKOR Yöntemine Dayalı Personel Seçim Süreci” Ege Akademik Bakış, 13(4): 427-436.
• Yurdakul, M. ve İç, Y. T. (2003) “Türk Otomotiv Firmalarının Performans Ölçümü ve Analizine Yönelik TOPSIS Yöntemini Kullanan Bir Örnek Çalışma” Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der., 18(1): 1-18.
• Zahedi, F. (1986) “The Analytic Hierarchy Process — A Survey of the Method and its Applications” Interfaces, 16(4): 96-108.
• Zhai, L-Y., Khoo, L-P. ve Zhong, Z-W. (2009) “Design Concept Evaluation in Product Development Using Rough Sets and Grey Relation Analysis” Expert Systems with Applications, 36: 7072-7079.
• Zanakis, S. H., Solomon, A., Wishart, N. ve Dublish, S. (1998) “Multi-Attribute Decision Making: A Simulation Comparison of Select Methods” European Journal of Operational Research, 107: 507-529.
• Zionts, S. (1979) “MCDM: “If Not a Roman Numeral, then What?” Interfaces, 9(4): 94-101.