Türkiye’de Sosyal Güvenlik Reformlarının Mali Sonuçları

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 14, 20.12.2022

Mehmet Cural , Hüseyin Memişoğlu

Öz

Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin finansman açıkları, 1990’lı yılların başından itibaren başlamış, her geçen yıl artmıştır. Neticede sosyal güvenlik sistemi mali yönden sürdürülemez bir hale gelmiş, reform ihtiyacı kaçınılmaz olmuştur. Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin finansman sorunlarını gidermek amacıyla yapılan reformlarının ilk adımı 1999 yılında İşsizlik Sigortası Kanunu’yla atılmıştır. Sosyal güvenlik reformlarının ikinci adımı 2006 ve 2008 yıllarında gerçekleşmiştir. Bu bağlamda çalışmada, sosyal güvenlik reformlarının mali sonuçları analiz edilmiştir. Çalışmanın amacı, sosyal güvenlik reformlarının mali sonuçlarından hareketle sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik öneriler sunmaktır. Çalışma bulgularına göre kayıt dışı istihdam oranının düşürülmesi, sosyal güvenlik kapsamının genişlemesi, aktif/pasif dengesinin iyileşmesi ve sosyal güvenlik sisteminin finansman açıklarının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya oranının azalması gibi yapısal konularda sağlanan olumlu gelişmelere rağmen reformlarda hedeflenen noktanın gerisinde kalmıştır. Öyleki genel yönetim bütçesinden Sosyal Güvenlik Kurumu’nun finansman açıklarının yanı sıra yapılan bütçe transferleri, yıllar içinde artmış, önemli seviyelere ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Güvenlik, Sosyal Devlet, Bütçe Transferleri, Finansman Açığı

Kaynakça

• Alper, Yusuf (1994), “Süper Emekliliğe Nokta Koyarken: Yanlışlar ve Etkileri”, Kamu-İş, Sayı 3.
• Alper, Yusuf (2011), “Sosyal Güvenlik Reformu ve Finansmanla İlgili Beklentiler”, Sosyal Güvenlik Dergisi, 2011(1), 7-47.
• Aslan, Gürdal (2019), “Türkiye’de Asgari Ücretli Çalışan Sayısı ve Ücret Sevilerinin Değişimi (2003-2017 Hanehalkı İşgücü Anketleri Veri Analizi)”, Sosyal Güvenlik Dergisi, 9(1), 141-159.
• Cural, Mehmet (2016), “Türk Sosyal Güvenlik Sisteminin Mali Yapısı ve Sisteme Yapılan Bütçe Transferlerinin Ekonomik Yansımaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 693-706.
• Çolak, Murat, Kara, Oğuz ve Kurutkan, M.Nurullah (2016), “Sosyal Güvenlik Açığının Seçilmiş Makroekonomik Değişkenler ile İlişkisi: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı”, The Journal of Academic Social Science Studies, 49, 205-224.
• DPT (2001), Sosyal Güvenlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• Egeli, Haluk (2009), Parafiskalite ve Türkiye’de Sosyal Parafiskal Kurumlar, Altın Nokta Basım Yayın Dağıtım, İzmir.
• Erdoğan, Eyüp Serdar (2018), Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Sosyal Güvenlik Harcamalarının Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Araştırma Dizisi, No:41, Ankara.
• Gökbayrak, Şenay (2010), “Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Dönüşümü”, Çalışma ve Toplum Dergisi, (2)7, 141-162.
• Gümüş, Erdal (2010), Türkiye’de Sosyal Güvenlik Sistemi: Mevcut Durum, Sorunlar ve Öneriler, Seta Analiz, Nisan.
• Güner, Zeynep (2015), “Uzun Ömürlülük Riskinin Sosyal Güvenlik Sistemi Dengesine Etkisi”, Sosyal Güvenlik Uzmanları Derneği, Sayı 7, 58-82.
• Güvercin, Cemal Hüseyin (2004), “Sosyal Güvenlik Kavramı ve Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Tarihçesi, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 57(2), 89-95.
• Kalkınma Bakanlığı (2018), On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara.
• Karaaslan, Erkan (2010), Kayıt Dışı İstihdam ve Neden Olduğu Mali Kayıpların Bütçe Üzerindeki Etkileri: Türkiye Örneği, Mali Hizmetler Derneği Yayını, Ankara.
• Koç, Muzaffer (2000), Sosyal Güvenlik Sisteminin Makro Ekonomik Büyüklüklerle İlişkisi ve Türk Sosyal Güvenlik Sistemi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Memişoğlu, Hüseyin (2021), Türkiye’de Sosyal Güvenlik Kurumuna Yapılan Bütçe Transferlerinin Mali Etkileri, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mali Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak.
• Muter, Naci Birol ve Gökbunar, Ramazan (1998), “Türkiye’de Sosyal Güvenlik Sisteminin Makro Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Halil Nadaroğlu’na Armağan, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 14(1), 651-675 .
• Okur, Ali Rıza, Güzel, Ali ve Canikoğlu, Nurşen (2018), Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Basım Yayım, İstanbul.
• Organ, İbrahim ve Yavuz, Esin (2017), “Sosyal Güvenlik Sistemi Açıklarının Analizi ve Ekonomi Üzerindeki Etkisi”, Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 2(1), 105-123.
• Özsuca, Şerife (2003), “Küreselleşme ve Sosyal Güvenlik Krizi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(2), 132-151.
• Richardson, J. Henry (1970), İktisadi ve Mali Yönüyle Sosyal Güvenlik, (Turan Yazgan Çev.), Fakülteler Matbaası, İstanbul.
• Sayıştay Başkanlığı (2020), Sosyal Güvenlik Kurumu 2020 Yılı Sayıştay Denetim Raporu, Eylül, Ankara.
• SBB (2020a), https://www.sbb.gov.tr/kamu-kesimi-genel-dengesi/ (Erişim Tarihi: 13.10. 2021).
• SBB (2020b), https://www.sbb.gov.tr/ekonomik-ve-sosyal-gostergeler/#1540022258789-43a5759e-f454. (Erişim Tarihi: 13.10. 2021).
• SGK (2021a), http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlariraporu. (Erişim Tarihi: 13.10. 2021).
• SGK (2021b), 2020 Yılı Faaliyet Raporu, Şubat
• Şakar, Müjdat (2011), Sosyal Sigortalar Uygulaması, Beta Yayınları, İstanbul.
• Talas, Cahit (1979), Sosyal Ekonomi, S. Yayınları, Ankara.
• Tuna, Orhan ve Yalçıntaş, Nevzat (1985), Sosyal Siyaset, Filiz Yayınevi, İstanbul.
• Tuncay, A. Can ve Ekmekçi, Ömer (2011), Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınevi. İstanbul.
• TÜİK (2021), İşgücü İstatistikleri, Eylül 2021.
• Uluçay, Lale Kübra (2020), Sosyal Güvenlik Sisteminin Aktüeryal Denge Analizi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Finansman Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yurdadoğ, Volkan, Akça, Haşim ve Bozatlı, Oğuzhan (2019), “Sürdürülebilir Sosyal Güvenlik Sistemi İçin Mali Kural Önerisi”, Yöneyim ve Ekonomi, 26(2), 651-675. OECD (2021), https://data.oecd.org/tax/social-security-contributions.htm, (Erişim Tarihi: 13.10. 2021).