Yükseköğretimin Metalaşmasına İlişkin Vakıf Yükseköğretim Kurumlarındaki Öğretim Elemanlarının Görüşleri

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 89, 3 - 38, 11.04.2025

Deniz Fırat , Hasan Hüseyin Aksoy

Öz

Kamusal hizmet alanlarına yönelik politikalar sonucunda eğitim alanı ücretlendirilmekte ve piyasalaşmaktadır. Bu politikaların en görünür olduğu eğitim kademesi ise yükseköğretimdir. Yükseköğretimin yarı kamusal bir hizmet alanı olarak sunulması yükseköğretim politikalarını etkilemektedir. Yükseköğretime yönelik kamusal sorumluluğun azalması bu alanda kâr amacı taşıyan vakıf yükseköğretim kurumlarının önünü açmıştır. Eğitimde yaşanan eşitsizlikler vakıf yükseköğretim kurumları ile daha görünür hale geldiği gibi derinleşmektedir de. Yükseköğretimin metalaşması eğitimin hak olma durumunu zayıflattığı gibi bireysel, toplumsal ve ekonomik birçok soruna neden olmaktadır.
Bu araştırmada yükseköğretimin metalaşmasının bireysel, toplumsal ve ekonomik sonuçları vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışan öğretim elemanlarının görüşleri yolu ile incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

yükseköğretim, meta, vakıf yükseköğretim kurumu, öğretim elemanı

Kaynakça

• Aksoy, H.H. ve Kurt, İ. (2009). Eğitimde Maliyet: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi’nde Sürdürülen Eğitimin Maliyeti Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42 (2), 1-26.
• Aksoy, N. (2011). Türkiye Kamu Eğitiminde Gizli Ticarileşme: Kurumsal Sosyal Sorumluluğun İşleyiş Biçimleri ve Eğitimi Ticarileştirme İşlevleri. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 9 (35), 8-27.
• Akyüz, Y. (1999). Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Alpman, P. (2016). Esmer Yakalılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altunay, E. (2010). Profile of Students and The Reasons Why They Prefer Private Unıversities In Turkey (Published master’s thesis). Boğaziçi University, İstanbul, Türkiye.
• Ataünal, A. (1998). Türkiye’de Yükseköğretim, (1923-1998): Yasal Düzenlemeler ve Değerlendirmeler. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Barış, A. ve Barlas, E. (2017). Kamu Maliyesi Teorisinde Küresel Kamusal Mallar. Sosyal Bilimler Araştırmalar Dergisi, 12 (1), 129-152.
• Batı, M. (2020). Yasal Düzenleme Üniversite Öğretim Elemanları Arasındaki Maaş Farkını Ortadan Kaldırabildi mi? YÖK’ün Yorumu Kime Yaradı? Erişim adresi: https://t24.com.tr/haber/yasal-duzenleme-universiteogretim-elemanlari-arasindaki maas-farkini-ortadan-kaldirabildi-mi-yokun- yorumu-kime-yaradi,898709
• Bora, T. (2010). Tekel Direnişinde Ara Son - Sınıf Mücadelesi: ‘Hep’ Olan ve ‘Yeni’ Olan. Erişim adresi: https://www.birikimdergisi.com/birikimyazi/6407/tekel-direnisinde-ara-son-sinif-mucadelesi-hep-olan-ve-yeniolan#.XTgukI4zaM8
• Bourdieu, P. (2009). Sınırsız Sömürü Ütopyası: Neoliberalizmin Özü. G. Akalın ve U. S. Akalın (Editörler), Neoliberal İktisadın Marksist Eleştirisi. (ss. 23-32). İstanbul: Kalkedon Yayınevi.
• Bowles, S., & Gintis, H. (2011). Schooling in Capitalist America. Chicago: Haymarket Books.
• Canaz, A. K. (2021). “Doktora Sonrası Araştırma Uygulamalarına İlişkin Deneyimlere ve Yansımalarına Dayalı Bir Model Önerisi” (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni. (M. Bütün, Çev.). Ankara: Eğiten Kitap. (2010).
• Demir, O. Ö. (2011). Nitel Araştırma Yöntemleri. K. Böke, (Editör), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. (Kaan, Böke, Ed.) Nitel Araştırma Yöntemleri (ss. 275-304). İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Durak, Y. (2012). Emeğin Tevekkülü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ekinci, C. E. (2009). Türkiye’de Yükseköğretimde Öğrenci Harcama ve Maliyetleri. Eğitim ve Bilim, 34 (154), 119-133.
• Erguvan, D. (2010). “Vakıf Üniversitelerinin Türkiye Yükseköğretim Sistemine Etkilerinin İncelenmesi” (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
• Friedman, M. (2002). Capitalism and Freedom. Chicago: University of Chicago Press.
• Gürüz, K. (2003). Dünyada ve Türkiye’de Yükseköğretim Tarihçe ve Bugünkü Sevk ve İdare Sistemleri. Ankara: ÖSYM.
• Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin Kısa Tarihi. (A. Onacak, Çev.). İstanbul: Sel Yayınları. (2005).
• Hesapçıoğlu, Muhsin. (1994). İnsan Kaynakları Yönetimi ve Ekonomisi. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Karakütük, K. (2001). Yükseköğretimde Finansman Darboğazı ve Vakıf Yükseköğretim Kurumlarına Yapılan Parasal Devlet Yardımları. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3-4, 74-82.
• Karakütük, K. (2006). Yükseköğretimin Finansmanı. Milli Eğitim Dergisi, 171, 219-242.
• Karaosmanoğlu, Z. ve Deniz, L. (2021). Vakıf Üniversitesinde Akademisyen Olmak: Bir Metafor Analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (123), 420-441
• Keskin Demirer, D. (2012). Eğitimde Piyasalaşma ve Öğretmen Emeğinde Dönüşüm. Çalışma ve Toplum, 32, 167-186.
• Kısabacak, G. (2011). Private Universities As A Working Place Through The Eyes Of Academıcs (Unpublished master’s thesis). Boğaziçi University, İstanbul, Turkey.
• Kıvanç, K. (2016). “Vakıf Üniversitelerinde Halkla İlişkiler Faaliyetlerinin Öğrencilerin Üniversite Tercihleri Üzerindeki Etkisi Üzerine Bir Araştırma” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nişantaşı Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Kurt, A. İ. (2015). “Türkiye’de Yükseköğretimin Finansmanındaki Dönüşümün Zamansal ve Politik Analizi” (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Kurul, N. (2012). Eğitim Finansmanı. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Kuş, E. (2003). Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kümbetoğlu, B. (2005). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Marx, K. (1975). Kapital I. ( A. Bilgi, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2005). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı. (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber (Çeviri Editörü: S. Turan, Çev.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
• OECD. (2018). Education at a Glance. Paris: Organisation for Economic Cooperation and Development Publishing. Retrieved from https://www.oecdilibrary. org/docserver/eag-2018-en.pdfexpires=1554755231&id=id&accname=guest&checksum=F9A10A7C0D24DA8BBEA76B001BC5430D
• Önen, S. (2015). Vakıf Üniversitelerinde Çalışan Akademisyenlerin Çalışma Koşulları: İstanbul Örneği. S. M. Değirmencioğlu ve K. İnal (Editörler), Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler (ss. 193-214). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Özgüven, N. (2011). Vakıf Üniversitesi Tercihinin Analitik Hiyerarşi Süreci ile Belirlenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 279-290.
• Özsoy, S. (2002). Yükseköğretimde Hakkaniyet ve Eşitlik Sorunsalı: Türkiye’deki Finansal Yapıyla İlgili Bir Çözümleme (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Özsoy. S. (2011). Bilginin Metalaşma Süreci: “Eğitimdeki Yapısal Dönüşüm”e İlişkin Bazı Çıkarımlar. F. Ercan ve S. K. Kurt (Editörler), Metalaşma ve İktidarın Baskısındaki Üniversite (ss. 121-142). İstanbul: SAV Yayını.
• Öztürk, S. (2004). “Türkiye’de Üniversite Özerkliğinin Mali, Akademik ve Yönetsel Boyutlarıyla Devlet ve Vakıf Üniversiteleri İçin Betimlenmesi” (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Punch, K. F. (2005). Sosyal Araştırmalara Giriş Nicel ve Nitel Yaklaşımlar. (D. Bayrak, H. B. Arslan ve Z. Akyüz, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Samuelson, P. A. (1954). The Pure Theory of Public Expenditure. The Review of Economics and Statistics. Retrieved from https://www.ses.unam.mx/docencia/2007II/Lecturas/Mod3_Samuelson.pdf
• Schultz, T. W. (1966), Beşeri Sermayeye Yapılan Yatırım. (F. Gürkan, Çev.).
• M. Berk, F. Görün ve S. İlkin (Editörler.), İktisadi Kalkınma Seçme Yazılar. (ss.406-424). Ankara: ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Yayını. (1961). Sever, D. Ç. (2016). Bir Kamu Kurumu Olarak Vakıf Üniversiteleri ve Bu Üniversitelerde Çalışan Akademisyenlerin Hukuki Statüsü. Legal Hukuk Dergisi, 14 (159), 1175-1216.
• Standing, G. (2022). Prekarya-Yeni Tehlikeli Sınıf. (E. Bulut, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Tuzgül Dost, M. ve Cenkseven F. (2007). Devlet ve Vakıf Üniversitelerinde Çalışan Öğretim Elemanlarının Mesleki Sorunları. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (2), 203-218.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023). Hanehalkı Tüketim Harcaması, 2021. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Egitim- Harcamalari-Istatistikleri-2021-45553
• Ulutürk, S. ve Dane, K. (2008). Üniversite: Dönüşüm ve Müdahale. Erişim adresi: https://www.academia.edu/5254681/FORUM_%C3%9CN%C4%B0VERS%C4%B0TE_D%C3%96N%C3%9C%C5%9E%C3%9CM_VE_M%C3%9CDAHALE_29_30_Mart_2008_%C4%B0ZM%C4%B0R_D%C3%BCzenleyenler_E%C4%9Fitim_Sen_%C4%B0zmir_3_N o l u _ % C 5 % 9 E u b e _ E % C 4 % 9 F i t i m _ S e n _ A n k a r a _ 5 _Nolu_%C5%9Eube_E%C4%9Fitim_Sen_%C4%B0stanbul_6_Nolu_%C5%9Eube
• Ünal, L. I. (2011). Yükseköğretim Finansmanı: Neoliberal “Çözüm” ve Tehditler. F. Ercan ve S. K. Kurt (Editörler), Metalaşma ve İktidarın Baskısındaki Üniversite. (ss. 93-120). İstanbul: SAV Yayını.
• Ünal, L. I. (2019). Kapitalist Küreselleşme Sürecinde Yükseköğretim. Erişim adresi: https://www.academia.edu/3462588/Kapitalist_K%C3%BCreselle%C5%9Fme_S%C3%BCrecinde_Y%C3%BCksek%C3%B6%C4%9Fretim
• Vatansever, A. ve Gezici Yalçın M. (2015). Ne Ders Olsa Veririz. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wallerstein, I. (2011). Dünya-Sistemleri Analizi. (E. Abadoğdu ve N. Ersoy, Çev.). İstanbul: bgst Yayınları. ( 2004 ).
• Yaşar, B. (2007). Türkiye ve Bazı Ülkelerdeki Özel Yükseköğretime Genel Bir Bakış. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 581-590.
• Yeldan, E. (2002). Neoliberal Küreselleşme İdeolojisinin Kalkınma İdeolojisi Üzerine Değerlendirmeler. Praksis, 7, 19-34.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yırtıcı, H. (2020). Akademik Kıyım ve Akademisyenin Açmazları. Erişim adresi: https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2020/07/15/yok-esitucret-dedi-akademik-kiyim-basladi
• Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2021). Üniversite Vakıf Yükseköğretim Kurumları 2018. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2024). Üniversite İzleme ve Değerlendirme Genel Raporu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.