TWO DIFFERENT ASPECT OF LIBERAL JUSTICE: JOHN RAWLS AND ROBERT NOZICK, FROM CRITICISM OF "JUSTICE AS FAIRNESS" TO CRITICISM OF "ENTITLEMENT THEORY OF JUSTICE"

Yıl 2007, Cilt: XI Sayı: 1-2, 181 - 217, 01.06.2007

Rabia Sağlam

Öz

LİBERAL ADALETİN İKİ FARKLI GÖRÜNÜMÜ: JOHN RAWLS VE ROBERT NOZICK “HAKKANİYET OLARAK ADALET” ELEŞTİRİSİNDEN “YETKİSEL ADALET” ELEŞTİRİSİNE

Öz

Gelir ve servetin hangi ölçütlere göre paylaştırılacağı problemi, hukuk ve siyaset felsefesinin ortak araştırma alanlarından biridir. Gelir dağılımının adalete uygunluğunun sorgulanması ve hukuksal uygulamanın hangi dağıtım ölçütüne göre belirleneceği ise hukuk felsefesinin öncelikli araştırma konusudur. Hukukun gerçekleştirmeye çalıştığı nihai amacın adaleti gerçekleştirmek olduğu varsayılırsa, “gelir dağılımının adalete uygunluğu nasıl sağlanabilir?” sorusuna bir cevap bulmak son derecede önemlidir. Hukuk “gelirleri en âdil şekilde paylaştırın” diyerek soyut ve genel bir kriter belirler. Oysa en âdil olanın ne olduğunu açıklığa kavuşturmak başlı başına bir problemdir. Adalet duygusu, insanların sahip olduğu doğal yetenek, sağlık, aile, çevresel koşullar, şans, çaba ve emek gibi birçok faktörün gelir dağılımında belli ölçüde dikkate alınmasını öğütler. Örneğin engelli/sağlıklı olan ya da yoksul/zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen veya liyakate uygun/uygun olmayan yollardan azami bir refah düzeyine erişen kişilerin gelir dağılımdan eşit pay alması adalet duygusunu zedeler. Çağdaş liberal adalet teorileri tam bu bağlamda adil olanın yanına “bireysel hak” ya da “fırsat eşitliği”ni koyarak gelir ve servet dağıtımının ölçütünü farklı bir yöne doğru çevirmiştir. Bunlardan en önemlisi Rawls'un “hakkaniyet olarak adalet” (justice as fairness) teorisi ve Nozick'in “yetkisel adalet” teorisidir. Rawls'un ve Nozick'in gelir ve servet paylaşımına ilişkin ortaya koydukları adalet ölçütlerinin açıklanması çağdaş liberal adalet kavramının da dönüşümünü görmek açısından önemlidir. Rawls'un, refah devleti politikalarının neo-liberal düşünürler tarafından eleştirilmeye başlandığı bir dönemde sosyal adaleti desteklemesi, buna karşıt olarak Nozick'in yeniden dağıtımcı politikaları bireylerin haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle reddetmesi çağdaş liberal adalet kavramının iki farklı yönünü gözler önüne serer. Bu makalede, Rawls'un A Theory of Justice kitabı referans alınarak hakkaniyet olarak adalet kavramı ile Nozick'in, Rawls'un teorisine eleştirel bir doğrultuda geliştirdiği yetkisel adalet teorisi analiz edilmiş ve her iki teoriye yönelik eleştirilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Adalet Teorisi, Dağıtıcı Adalet, Farklılık ilkesi, Doğal Eşitsizlik Teorisi

Kaynakça

• Vecdi Aral, “Hukuku Bilim Yapan Nedir?”, İnsan Özgür mü?, İst. Barosu Yay., 2004.
• Atilla Yayla, Liberalizm, Ankara: Liberte Yay., 2002.
• John Rawls, A Theory of Justice, Oxford: Oxford University Press, 1971.
• Jonathan Wolff, An Introduction to Political Philosophy, Oxford: Oxford University Press, 1996.
• Kant and Rawls: Contrasting Conceptions of Moral Theory”, Equality and Liberty, Ed.: J. Angelo Corlett, New York: St. Martin‟s Press, 1991.