KENT FORMUNUN MORFOLOJİK ANALİZİ: DENİZLİ ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 141 - 160, 29.12.2020

Koray Özcan , Seçil Akay

Öz

Bu araştırmanın amacı; tarihsel gelişim süreci ve planlama deneyimlerine ilişkin bilgi birikimi bağlamında kent formlarının mekânsal ve işlevsel bileşenleri üzerine araştırmalar irdelenirse, kent formunun biçimlenmesinde mekânsal büyüklük, arazi kullanım, ulaşım sistemi, yerleşme deseni/dokular, yoğunluk gibi bileşenlerin ideal birlikteliğine vurgu yapıldığı görülür. Dolayısıyla, kent formunun tarihsel süreçte değişim–dönüşüm sürecinin çözümlenmesi ve etkinliği–verimliliğinin belirlenmesinde, sınırlar, arazi kullanım biçimi, ulaşım sistemi ve yoğunluk verilerinin tarihsel arka plan ve planlama deneyimleri bağlamında temel göstergeler olarak kullanılabileceği düşünülmektedir. Bu çerçevede, tez çalışmasının amacı; tarihsel gelişim süreci ve planlama deneyimlerine ilişkin bilgi birikimi bağlamında sınırlar (doğal ve yapay eşikler), arazi kullanım biçimleri, ulaşım sistemi ve yoğunluk (nüfus dağılımı) göstergeleri eşliğinde Denizli kent formunun değişim–dönüşüm sürecinin irdelenerek, kent formunun etkinliği–verimliliğinin sürdürülebilir kent formu tartışmaları açısından değerlendirilmesidir Tez çalışmasında 4 (dört) aşamadan oluşan bir yöntem kurgusu izlenmiştir. Birinci aşama: tespit–gözlem ve fotoğraflama çalışmaları yoluyla gelişme potansiyel ve dinamikleri bağlamında Denizli kent formunun mekânsal–işlevsel sınırlarının tespit edilmesidir. İkinci aşama; kavramsal–kuramsal arka plan bağlamında kent formunun bileşenleri ile kent formunun verimlilik–etkinliğinin çözümlenmesinde kullanılacak göstergelerin tespit edilmesidir. Üçüncü aşama: tarihsel gelişim süreci ve planlama deneyimleri bağlamında üretilen analitik haritalar eşliğinde Denizli kent formunun değerlendirilmesidir. Dördüncü aşama: Denizli kent formunun mekânsal ve işlevsel gelişiminin morfolojik göstergeler eşliğinde ayrıntıda incelenerek, kent formunun etkinlik–verimliliğinin sürdürülebilir kent formlarına yönelik tartışmalar bağlamında değerlendirilmesidir Tez çalışmasının kavramsal–kuramsal arka plana dayalı bilgi birikimi esas alınarak ortaya konan göstergeler ile analitik haritalar eşliğinde çözümlemelere dayanan yöntem kurgusu bakımından özgün değer taşıdığı değerlendirilmektedir. Bu yönüyle; Denizli kenti örneğinde gerçekleştirilen tez çalışmasının gerek kent formunun etkinlik analizi üzerine odaklanan akademik–bilimsel çalışmalara gerekse planlama–uygulama çalışmaları bağlamında yerel yönetimlere katkı sağlayacağı beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

kent formu, morfolojik analiz, Denizli

Morphological analysis of urban form: A case study for Denizli

Öz

The studies on the spatial and functional components of urban forms highlight that urban forms are shaped by spatial size, land use, transportation system, pattern or textures and also density. Thresholds, land use patterns, transportation system, density data as well as can be used as the main indicators together with historical background and planning experiences in order to analyse the change– transformation process of urban forms and determine its efficiency–effectiveness. The aim of this paper is to examine change–transformation process of urban form of Denizli and to evaluate its efficiency by using indicators of thresholds, land use patterns, transportation system and density in the context of sustainable urban development. The methodological framework of this paper is composed of 4 (four) stages. In the first stage; it is defined the spatial and functional boundaries of the urban form in the context of the development potential and dynamics of Denizli city through field survey and observation works. In the second stage, in the context of conceptual–theoretical background, it is stated the indicators which can be used the determination of the components of urban form and analysing of the efficiency of its. In third stages, it is determined the spatial and functional dynamics of urban form of Denizli by using the analytical maps in the context of historical development process and planning experiences. In the fourth stage, it is examined urban form of Denizli in detailed by using morphological indicators, and evaluate the efficiency or urban form in the context of sustainable urban form debates. In the result of this study, it is stated that the spatial and functional development of urban form of Denizli is shaped by the decisions relating with thresholds, urban land use, transportation system and population density in the context of the historical background and planning experiences. It is considered that this paper has original value in terms of methodological framework that it includes the indicators depending on the collection of conceptual– contextual information and preparation of the analytical maps. In this respect, it is expected that this paper focused on urban form of Denizli contributes to the academic–scientific studies about the efficiency analysis of urban forms and also the urban planning and implementation works in the context of local governments.

Anahtar Kelimeler

Urban form, , morphological analysis, Denizli

Kaynakça

• Acar, M,. 1997. Denizli’nin kentsel gelişimi. 21. Yüzyıla Doğru Denizli Sanayii Sempozyumu (17–19 Ekim 1997), 236–240, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Denizli.
• Acar, Ü. ve Baykan, N. O., 1997. Denizli’de nüfus hareketleri. 21. Yüzyıla Doğru Denizli Sanayii Sempozyumu (17–19 Ekim 1997), 246–256, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Denizli.
• Adıgüzel, F., 2014. Kentsel gelişme ile ulaşım etkileşimi: Adana örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Kahramanmaraş.
• Aksoy, E., 2005. “Kentsel gelişme ile ulaşım etkileşimi–Sivrihisar örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Ankara.
• Aktan, A. E. Ö., 2006. Kent biçimi–ulaşım etkileşimine ilişkin (tarihsel ve güncel) yaklaşımlar ve İstanbul örneği. Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı Şehir Planlama Programı, İstanbul.
• Anonim, 1967. Denizli kent bütünü nazım imar planı analitik etüt raporu. Basılmamış Rapor, İller Bankası Arşivi, Ankara.
• Anonim, 1983. Denizli kenti imar planları, Denizli maddesi. Yurt Ansiklopedisi, Cilt:3, 2177–2178, Yurt Yayınları, İstanbul.
• Anonim, 2007. Denizli 1/25.000 ölçekli çevre düzeni planı plan açıklama raporu. Basılmamış Rapor, Denizli Belediyesi, Denizli.
• Aysu, E., 1990. Şehir planlamasında yoğunluk. Yıldız Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Başkan, F., 2014. Kent formunun dönüşümünde ulaşımın rolü; Pendik örneği. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Batty, M., 2008. The size, scale, and shape of cities. Science 319, 769–771.
• Bektaş, C., 1977. Denizli depremi. Mimarlık Dergisi 153 (15/4), 52–55.
• Churchman, A., 1999. Disentangling the concept of density. Journal of Planning Literature 13(4), 389–411.
• CIAM, 1949. The Charter of Athens. Marg 3 (4), 10–17.
• Conrads, U., 1970. Programs and Manifestoes on 20th Century Architecture. (Translated: Michael Bullock), MIT Press, Cambridge.
• Dempsey N, Brown C, Raman S, Porta S, Jenks M, Jones C, Bramley G., 2010. Elements of urban form. In: Dimensions of the sustainable cities, 21–51, Springer Press, London.
• Erarı, F., 1999. Göç ve kentleşme sürecinde Denizli. Denizli’de Sanayileşme ve Kentleşme Sempozyumu (15–17 Ekim 1999), 307–314, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayını, Denizli.
• Gönüllü, H., 2016. Denizli kentinin büyük ameliyatı. Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli.
• İnceoğlu, N., 1999. Tarihsel süreç içinde Denizli kentindeki yapısal değişiklikler–kentleşmede sürdürülebilirlik politikalar. Denizli’de Sanayileşme ve Kentleşme Sempozyumu (15–17 Ekim 1999), 103–106, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Denizli.
• Jacobs, J.M., 1961. The Death and Life of Great American Cities, Vintage, New York.
• Kara H., 2010. Denizli şehrinde gecekondulaşmanın önlenmesi ve toplu konutlar. Doğu Coğrafya Dergisi 15 (23), 103–118.
• Keleş, R., 1998. Kentbilim terimleri sözlüğü. İmge Yayınları, Ankara.
• Keskin, A., 1975. Ulaşım ve Şehirsel Yerleşme İlişkileri Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Le Corbusier, 1973. The Athens Charter. Grossman Publishers, New York.
• Lynch, K. ve Rodwin, L., 1959. A theory of urban form. Ekistics 7 (44), 479–486.
• Lynch, K., 1954. The form of cities. Scientific America 190 (4), 54–63.
• Lynch, K., 2016. Kent imgesi. (Çev: İrem Başaran), Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
• Mumford, E., 2000. The CIAM Discourse on Urbanism, 1928–1960, MIT Press, Massachusetts.
• Mutlu, İ., 2017. Arazi kullanımı–ulaşım etkileşiminin irdelenmesi: Sultangazi örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• Özkan, H.T., 2010. Denizli kentinin planlama deneyimi üzerine bir süreç değerlendirmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Konya.
• Özpınar, Y. ve Gökgöz, A., 1999. Denizli ve yakın dolayının doğal afetler açısından incelenmesi. Denizli’de Sanayileşme ve Kentleşme Sempozyumu (15–17 Ekim 1999), 251–266, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayını, Denizli.
• Pilevne, T.B., 1999. Sanayileşme ve kentleşme surecindeki Denizli’de çevre sorunları. Denizli’de Sanayileşme ve Kentleşme Sempozyumu (15–17 Ekim 1999), 1–16, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayını, Denizli.
• Somer, K., 2007. The Functional City: CIAM and the Legacy of Cornelis Van Eesteren. Nail Publishers, Rotterdam.
• Uysal, M.A., 1999. Cumhuriyet döneminde Denizli kazası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Eğitimi Anabilim Dalı, Afyon.
• Yavuzçehre, P.S., 2010. Kentsel mekânda değişim: Denizli. Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli.