The Place of the Records of Foreigners in the 19th Century Population Registers as an Historical Source in Migration Researches: Example of Isparta and Adjacent Townships

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 247 - 263, 27.12.2021

İlker Yiğit , Mustafa Yakar

https://doi.org/10.51800/ecd.959738

Cited By: 1

Öz

The population’s familiarity with the place they live and the social structure with its varying characteristics are closely connected. In terms of abandoning the places they live as a part of these changes, although this is related more to necessity among the traditional agricultural communities, it is not limited to this alone. In fact, according to information obtained from the Yabanciyân records in the 19th century Population defters it is clear that various motives including trade, receiving an education, becoming a civil servant or working as a laborer were among the reasons for both short or long-term population movements. At this point, this study aims to explain the profile and patterns of the population movement of the past among the agricultural communities of the 19th century based on the Yabanciyân records in some of Hamid sanjak examples of townships. In addition to explaining the place and importance of Yabanciyân records in the research of migration, this study also aims to opens debates as to whether or not the data provided here should be evaluated as migration. In addition, an attempt was made in this study to identify the characteristics of the population movements of the past to the reflections of the present with surmises. As a result, it was determined that the data provided in the Yabanciyân records, both with their scope and limitations, contributed significantly not only in terms of the special place of migration in history, but also the patterns of migration that have continued from the past to the present, and the history of immigrant networks.

Anahtar Kelimeler

Historical geography, Historical migration, Yabanciyân defters, Ottoman Empire, Isparta., Historical geography, Historical migration, Yabanciyân defters, Ottoman Empire, Isparta.

TARİHİ BİR KAYNAK OLARAK XIX. YÜZYIL NÜFUS DEFTERLERİNDEKİ YABANCİYÂN KAYITLARININ GÖÇ ARAŞTIRMALARINDAKİ YERİ: ISPARTA VE ÇEVRE KAZALAR ÖRNEĞİ

Öz

Nüfusun yaşadığı yerle ilişkisi toplumsal yapının farklı tipleriyle yakından ilişkilidir. Değişen süreleri kapsayan yaşadığı yerden ayrılma ise, geleneksel tarım toplumunda daha çok zorunluluklarla ilgili olsa da sadece bunlarla sınırlı değildir. Nitekim XIX. yüzyıl Nüfus defterlerindeki Yabanciyân kayıtlarından edinilen bilgilere göre ticaret yapmak, eğitim almak, kamu görevlisi olmak, birisinin hizmetinde çalışmak gibi çeşitli nedenlerin kısa veya uzun süreli olarak nüfus hareketlerine neden olduğu anlaşılmaktadır. Tam da bu noktada araştırma, XIX. yüzyılın ortalarında tarım toplumundaki nüfus hareketliliğinin dünkü profilini ve örüntülerini Hamid sancağının bazı kazaları örneğinde Yabanciyân kayıtları üzerinden açıklamaya çalışmaktadır. Çalışma, Yabanciyân kayıtlarının göç araştırmalarındaki yerini ve önemini açıklamanın yanı sıra burada yer alan verilerin göç olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğine dair bir tartışmayı da yapmayı amaçlamaktadır. Ayrıca çalışmada, nüfus hareketlerinin dünkü karakteristiklerinin bugüne yansımalarına dair çıkarımlarla ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Sonuçta, Yabanciyân kayıtlarındaki verilerin kapsam ve sınırlılıklarıyla birlikte göçün tarihine dair özgün yeri kadar dünden bugüne devam edegelen göç örüntüleri ve göçmen ağlarının geçmişine dair kayda değer katkılarının olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi coğrafya, Tarihi göç, Yabanciyân defteri, Osmanlı İmparatorluğu, Isparta.

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu, A., Aksoyak, İ. H. ve Duru, N. F. 1998. Kastamonu Jurnal Defteri I (1252/1253), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayını.
• Aksoyak, İ. H. 2006. Kastamonu Jurnal Defteri II (1254-1255 / 1838-1839), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayını.
• Aktepe, M. 1958. XVIII. Asrın İlk Yarısında İstanbul’un Nüfus Meselesine Dair Bazı Vesikalar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, IX/13, 1-30.
• Aydın, M. 1990. Sultan II. Mahmud Devrinde Yapılan Nüfus Tahrirleri. Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, 28-30 Haziran 1989, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, s. 81-106.
• Barkan, Ö. L. 1941. XV. Ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları: Kanunlar. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Barkan, Ö. L. 1950. Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 11 (1–4), 524-569.
• Bartram, D., vd. 2017. Göç Meselesinde Temel Kavramlar. Ankara: Hece Yayınları.
• Behar, C. 2014. Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008- Osmanlı İstanbul’unda Kasap İlyas Mahallesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cohen, J.H., ve Sirkeci, İ. (2011) Cultures of Migration. Austin: University of Texas Press.
• Çadırcı, M. 1993. Tanzimat Döneminde Çıkarılan Men’-i Müruru ve Pasaport Nizamnameleri. Türk Tarih Kurumu Belgeler Dergisi, (15) 19, 169-183.
• Çağatay, N. 1947. Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5 (5), 483–511.
• Demir, A. 2009. 16. Yüzyılın İlk yarısında Diyarbakır Şehir Demografisine Göçlerin Etkisi. Bilig, 50, 15-28.
• Demir, A. 2011. XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Dış Göçler: Şarkiyan. Karadeniz Araştırmaları, 28, 51-66.
• Demirtaş, M. 2017. XIX. Yüzyılda İstanbul’a Göçü Önlemek İçin Alınan Tedbirler: Men-i Mürûr Uygulaması ve Karşılaşılan Güçlükler. Belleten, Cilt: LXXIII-Sayı: 268, s. 739-754.
• Erdoğan Özünlü, E. ve Gümüşçü, O. 2016. Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Göç Aktörleri Olarak Çift-Bozanlar. Amme İdaresi Dergisi, 49 (1), 29–56.
• Ergün, A. ve Terzi, M. A. 2016. Osmanlı Nüfus Defterinde Isparta 1831. İstanbul: Isparta Belediyesi Yayını.
• Faroqhi, S. 1993. Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Faroqhi, S. 1998. Migration into Eighteenth-Century Greater İstanbul as Reflected in the Kadi Registers of Eyüp. Turcica, 30, 163-183.
• Faroghi, S. 2016. Osmanlı İmparatorluğu’nda Yollara Düşenler Zanaatkarlar, Köylüler, Tacirler, Sığınmacılar, Elçiler 16.-18. Yüzyıllar. (Çev. Z. Kılıç), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Genç, M. 2007. Osmanlılar/İktisadi ve Ticari Yapı. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 33, s. 525-332.
• Gökmen, E. 2012. Manisa Medreseleri Nüfus Yoklama Defteri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 27 (2) , 381-401.
• Güler, İ. 2000. XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Nüfus Hareketleri Olarak İç Göçler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (1995-2000 Prof. Dr. Fikret Işıltan Hatıra Sayısı), 36, 155-211.
• Gümüşçü, O. 2004. Internal Migrations in Sixteenth Century Anatolia. Journal of Historical Geography, 30 (2), 231-248.
• İpek, N. 2014. Kaynakların Dilinde Göç Kavramı. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 9 (17), 9-20.
• Karal, E. Z. 1997. Osmanlı İmparatorluğu’ndan İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Karpat, K. H. 2010a. Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. 2010b. Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler. (Çev. B. Tırnakçı) İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. 2010. Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus Ve Toplum Yapısı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. 2012. Tezkire. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 41, 73-74.
• Mete, Z. 2011. Sur Dışı İstanbul’unda İskânın Tarihi Seyri (XV-XVIII. Yüzyıllar). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2), 57–84.
• Özkaya, Y. 1981-1982. Osmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. Yüzyılda Göç Sorunu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 14 (25), 171-211.
• Quataert, D. 2002. Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saat, Ş. 2014. 1830 ve 1840 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Yalvaç Kazasının Nüfus Yapısı. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sinav, S. 2007. 1844-1845 (H. 1260-1261) Tarihli Temettuat Defteri’ne Göre Uluborlu Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sirkeci, İ., Cohen, J. H. (2015). Hareketlilik, Göç ve Güvensizlik, İdealkent Dergisi, 15, 8-21.
• Tekeli, İ. 1990. Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskân Sorunu. Toplum ve Bilim Dergisi, 50, 49-71.
• Tekeli, İ. 2008. Göç ve Ötesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Temurçin, K. 2007. Hamidâbât Kazasında Nüfus (1831-1917). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 45-68.
• Turna, N. 2013. 19. YY.den 20.YY.’ye Osmanlı Topraklarında Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Yiğit, İ. 2018. Tarihi Göç Çalışmalarında Osmanlı Dönemi İstatistiki Kaynakları. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 641-650.
• Yiğit, İ. 2019. Anadolu Kırsalında Göçün Dünkü (XVI-XX. Yüzyıl) Yapısı: Manisa ve Konya Çevresi Üzerinden Bir Göç Okuma Denemesi. ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (76), 205-244.
• Yiğit, İ. 2020a. Burdur ve Çevre Kazalarda Nüfus (1834). Doğu Coğrafya Dergisi, 44, 13-30.
• Yiğit, İ. 2020b. 1925 yılında Isparta Vilayetinde Konar-Göçerlerin İskânı. Türk Coğrafya Dergisi, 75, 33-40.
• Arşiv vesikası: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): Nüfus Defteri No: 3272.