TARİHİ ÇEVREDE BOŞLUKLAR ÜZERİNE TİPOMORFOLOJİK BİR OKUMA: KONURALP KENTSEL SİT ALANI ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 337 - 358, 27.12.2021

Nuray Özkaraca , Hicran Hanım Halaç

https://doi.org/10.51800/ecd.978806

Cited By: 1

Öz

Sanat, bilim, felsefe gibi birçok alanda karşımıza çıkan boşluk kavramı mimarlık disiplininde tarihi çevre açısından incelenmesi gereken önemli bir olgudur. Tarihi çevredeki boşluklar, içinde barındıkları özellikleri ile kentsel bütüne anlam katan açık alanlar olarak büyük önem taşımaktadırlar. Kentler fiziksel anlamda doluluk ve boşluklardan oluşmaktadır. Genel anlamda “boşluk”, açık alanlara “doluluk” ise yapılı çevreye karşılık gelmektedir. Yerleşim alanlarını geçmişten günümüze anlamlı kılan doluluk ve boşluk ilişkilerinin okunabildiği tarihi alanlar belge niteliği taşıması bakımından önemlidir. Ayrıca boşluklar, tarihi yerleşim alanlarına kimlik kazandıran dokunun ve siluetlerin oluşmasını sağlamaktadır. Bu gerçeklerden hareketle tarihi yerleşim alanlarındaki boşluklar ve yakın çevresi ile kurdukları dolu-boş tipolojileri önemli kimlik öğeleridir. Bu çalışma kapsamında Düzce kent merkezi sınırları içerisinde bulunan katmanlı bir tarihi yerleşim olan Konuralp Kentsel Sit Alanı çalışma alanı olarak seçilmiştir. Tarihi çevredeki boşluk ilişkilerinin incelenmesine odaklanan bu çalışmada yöntem olarak hem tipolojinin hem de morfolojinin inceleme metotlarını bir araya getiren tipomorfolojik yaklaşım kullanılmıştır. Seçilen alanda doluluk-boşluk, boşluk-boşluk ilişkilerini incelemek üzere analizler gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma tarihi bir çevrenin mevcut boşluk ilişkilerinin belgelenmesi ve envanter çalışmalarının ortaya çıkarılması açısından önem arz etmektedir. Konuralp Kentsel Sit Alanında; fraktal analiz, topolojik analiz, mekânsal analiz ve mekân dizimi yöntemlerini kapsayan karma yöntem araştırması yapılmıştır. Boşluklar üst ölçekte/mahalle ölçeğinde bütüncül bir okuma ile incelenmiş daha sonra alt ölçekte/yapı ölçeğinde detaylı analizler gerçekleştirilmiştir. Bu analizler sonucunda tarihi bir çevre olarak çalışma alanındaki boşluklar üzerine tipomorfolojik tespitlerde bulunulmuştur. Tespitler sonucunda tarihi çevrenin sürdürülebilirliğini sağlamak için alanda bulunan boşlukların potansiyelleri ortaya konularak kullanım önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Konuralp, Boşluk, Tipomorfoloji, Kentsel Sit Alanı, Tarihi Çevre

A TYPOMORPHOLOGICAL READING OF HISTORICAL ENVIRONMENT ON THE VOIDS: CASE OF KONURALP URBAN SITE AREA

Öz

In many fields of research, such as art, science, philosophy, the void is one of the important fact that must be examined from the historical environment in architecture discipline. The voids in the historical environment are of great importance as open spaces that add meaning to the urban whole with the features they shelter in. The cities are physically composed of solids and voids. In general, “void” refers to the open space and “solid” refers to the structured environment. Historical areas where solids and voids relationships can be read are important for document quality, making residential areas meaningful from the past to the present. Additionally, voids create for the formation of pattern and silhouettes that identify historic settlements. Through this perspective the voids in historic settlements and the solid-void typologies they set up with their immediate surroundings are important identity elements. In the scope of this study, Konuralp urban site, which is a layered historical settlement within the borders of Duzce city center, was selected as the study area. This study focused on examining the historic surrounding void relationships, using a typomorphological approach that combines the methods of examining both typology and morphology. Analyzes have been performed to examine the solid-void, void-void relationships in the selected area. This study is important in terms of documenting the existing void relations of a historical environment and revealing the inventory studies. A mixed method research including fractal analysis, topological analysis, spatial analysis and space syntax methods was conducted in Konuralp urban site. The voids were examined with a holistic reading at the neighborhood scale, and then detailed analyzes were made at the building scale. As a result of these analyzes, typological determinations were made on the voids in the study area as a historical environment. As a result of the determinations, the potentials of the voids in the area were revealed and usage recommendations were made in order to ensure the sustainability of the historical environment.

Anahtar Kelimeler

Konuralp, Void, Tipomorphology, Urban Site Area, Historical Environment

Kaynakça

• Akay, S. (2019). ‘Kent Formunun Morfolojik Analizi: Denizli Örneği’, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli, Türkiye.
• Akçakaya, Y. (2017). Düzce İli Konuralp Mahallesi Geleneksel Yerleşim Dokusunun Değerlendirilmesi ve Koruma Önerileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Arabacıoğlu, P. ve Aydemir, I. (2017). “Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı”, YTÜ Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, 4/2, 204-212.
• Arslan, H., Gökçen D. ve A Tanrıverdi Kaya. (2016). Konuralp Antik Tiyatro 1. Derece Arkeolojik Sit Alanının Mekânsal Analizi. Düzce'de Tarih Kültür ve Sanat, 214-219.
• Atak, Ö. 2009. Mekansal Dizim ve Görünür Alan Bağlamında Geleneksel Kayseri Evleri. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Baç, S. (2012). Tarihsel Bir Kentin Morfolojisi: Bergama Kent Örgütlenmesi. Ege Coğrafya Dergisi, 21(1), 23-37.
• Baki, B. ve Gökçek, T. (2012). Karma Yöntem Araştırmalarına Genel Bir Bakış, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 42/11, 1-21.
• Balcı, S. (2017). Kentsel Çevredeki Tarihi Boşlukların ve Divanyolu Örneğinin Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Balkan, F. N. (2018). Kentsel Koruma Alanlarında Kamusal Açık Mekanların ve Kentsel Boşlukların Değerlendirilmesi Beşiktaş Köyiçi Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Beyhan Ş. ve Özdemir, H. (2016). “Türkiye Şehir planlama pratiğinin kentsel morfoloji ve tipoloji üzerindeki etkileri, Siverek kenti için bir değerlendirme”, İDEALKENT Dergisi, c. 7, s. 18, ss. 80-115.
• Cömert, N.Z. (2013). ‘Testing an Integrated Methodology for Urban Typo-morphological Analysis on Famagusta and Ludlow’, PhD thesis, Eastern Mediterranean University Institute of Graduate Studies and Research, Gazimağusa, North Cyprus.
• Cömert, Z.N., & Hoşkara, Ş. (2018). Tipo-morfolojik analiz yöntemi: CMC endüstri bölgesi örneklem çalışması, Kuzey Kıbrıs. “DeğişKent” Değişen kent, mekân ve biçim, kentsel morfoloji sempozyumu Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. (ss. 257-270). İstanbul, Turkey.
• Çil, E. (2006). Bir Kent Okuma Aracı Olarak Mekân Dizim Analizinin Kuramsal ve Yöntemsel Tartışması. Megaron, 1(4): 218-233.
• Demirel, T. (2008). Kent Meydanları Yer Seçimine Metodolojik Bir Yaklaşım: Adana Kenti Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Düzce Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Düzce İli 2015 Yılı Çevre Durum Raporu, 2016.
• Erdönmez, E. (2014). Kamusal Alan ve Toplum. İstanbul: Esenler Belediyesi Şehir Düşünce Merkezi Şehir Yayınları.
• Erman, O. (2017). Mekânsal Komşuluk Kavramı Üzerinden Mimari Mekânın Analizi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 32 (1), 165-176.
• Feng, Q. (2014). ‘A Typo-morphological Enquiry into the Evolution of Urban and Architectural Forms in the Huangpu District of Shanghai, China’, MSc thesis, Concordia University, Canada.
• Gökce, D. ve Tanrıverdi Kaya, A. (2020). Examining the Culture-Place Relations in Traditional Rural Housing Typologies through Space Syntax Method: A Case of Duzce. Tasarım Kuram. 16(31): 36-56
• Gökçen, D. ve Arslan A. (2017). Kentsel Mekânda Yaşam Kültürünün İzleri: Tarihi Üskübü (Konuralp) Meydanı Örneği. Düzce'de Tarih Kültür ve Sanat, 246-252.
• Gülmez, G. (1996). ‘Boşluk Kavramı ve Mimari Tasarımdaki Yeri’, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Gündoğdu, M. (2014). Mekân Dizimi Analiz Yöntemi ve Araştırma Konuları (Space Syntax and Researching Issues). Art-Sanat Dergisi, 0(2), 251-274.
• Gürer, T. K. (2016). Tipomorfoloji: Kentsel Mekânın Yapısını Anlamak. İdealkent, 7(18), 8-21.
• Hamelin, C. (2016). ‘The potential of lost space: a new model for identifying, classifying and transforming urban void space’, Master’s thesis, The University of Guelph, Canada.
• Hillier B. (2007). Space is the Machine, Space Syntax, UCL, London, UK.
• Hillier, B. (1999). The Hidden Geometry of Deformed Grids; or Why Space Syntax Works, When It Looks as though It Shouldn’t, Environment and Planning B: Planning and Design, 26, 169-191.
• Hillier, B., Hanson, J., & Graham, H. (1987). Ideas are in Things: An Application of the Space Syntax Method to Discovering House Genotypes. Environment and Planning B: Planning and Design, 14, 363 - 385.
• İlhan C. (2019). ‘Sayısal Analiz Yöntemleriyle Mimari Dokuyu Okumak: Bursa - Hisar Bölgesi’, Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa, Türkiye.
• Jiang, B., & Claramunt, C. (1999). A Comparison Study on Space Syntax as a Computer Model of Space. Proceedings, Second International Symposium on Space Syntax, Universidade de Brasilia, Brasilia.
• Karadeniz, B. (2020). ‘Şehir Planlamada Bir Yöntem Olarak Kent Morfolojisi: Görele’, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, Türkiye.
• Karip, B. (2014). Algıdaki Boşluk ve Mimari. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Kaya H. S. (2003). Kentsel Mekân Zenginliğinin Kaos Teorisi ve Fraktal Geometri Kullanılarak Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, S. H. 2010. Kentsel Dokunun Dinamik Yapısının Analizine Yönelik Sayısal Yöntem Önerisi. Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlaması Anabilim Dalı, İstanbul.
• Kılıç, Ş. (2009). Uzam mı, uzay mı? Peki, mekân ne? Cogito :Turist: Modern Çağın Seyyahı?, 59 (1), 48-60.
• Koç, A. ve Kubat, A. S. (2018). Kent Biçimi Araştırmalarında Karşılaştırmalı Analiz Yöntemleri: İstanbul Tarihi Yarımadası Örneği, “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 243-254.
• Kropf, K. (2011). Morphological investigations: cutting into the substance of urban form. Built Environment, 37(4), 393-408.
• Kropf, K. 2014. Ambiguity in the definiton of built form. Urban Morphology, 18(1), 41-57.
• Kuban, D. (1992). Mimarlık Kavramları: Tarihsel Perspektif İçinde Mimarlığın Kuramsal Sözlüğüne Giriş. İstanbul: Yem.
• Kubat, A. S. and Hazar, D. 2018. ‘Istanbul’un Ceper Kusak Gelisim Sureci’ [Fringe Belt Development Process of Istanbul], TNUM Second Urban Morphology Symposium: ‘Degiskent’ Changing City, Space and Shape, Istanbul.
• Kubat, A. S., & Dökmeci, V. (1994). Anadolu Kale Şehirlerinin Morfolojik analizleri; Ankara, Antalya, Bursa,
• Diyarbakır, Erzurum, İznik, Niğde, Trabzon, Urfa, Kale Şehirlerinden Örnekleme. İTÜ Araştırma Fonu, İstanbul.
• Kubat, A. S., & Topçu, M. (2009). Antakya ve Konya tarihi kent dokularının morfolojik açıdan karşılaştırılması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 334-347.
• Küçük, E., & Kubat, A. S. (2017). Bir kent araştırması dalı olarak kentsel morfoloji Prof. Micheal Conzen ile söyleşi. Şehir & Toplum, 6-17.
• Kürkçüoğlu, İ. E. (2015). Kentsel Dokuda Yaya Hareketlerinin Mekânsal ve Psikolojik Etki Değerlendirmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Marshall, S. (2005). Streets & Patterns, Spon Press, New York.
• Mıhçıoğlu Bilgi, E. (2010). The Physical Evolution of the Historic City of Ankara Between 1839 and 1944: A Morphological Analysis. Doktora Tezi. METU, Ankara.
• Morfoloji Sempozyumu bildiriler kitabı içinde. (ss. 60-71). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Moudon, A.V. (1994). Getting to Know the Built Landscape: Typomorphology. New York: Van Nostrand Reinhold.
• Naldan, F. (2019). Geleneksel Düzce-Konuralp Evlerinin Yapı Elemanları. Sanat Tarihi Dergisi, 28 (1), 139-163. DOI: 10.29135/std.50591
• Özalp, M. & Arslan, H. (2020). Kentsel planlamadaki değişim ve dönüşümün kent formunun gelişimine etkisinin incelenmesi: Düzce örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(3), 2229-2244.
• Özlü, Z. (2009). Batı Karadeniz’de Antik Bir Osmanlı Kenti: Prusias Ad Hypium, Üskübü (Konuralp), Düzce Üniversitesi Araştırma Yayınları.
• Saygın, N. Y., Kiper, N. ve Güçer, E. (2004). Bir Stüdyo Çalışması, İYTE: Alaçatı Tarihi Yerleşim Alanı Koruma Projesi. PLANLAMA, 2004/4, 34-47.
• Sima, Y., & Zhang, D. (2009). Comparative precedents on the study of urban morphology. In Proceedings of the 7th International Space Syntax Symposium, Stockholm: KTH (Vol. 103), 1-8.
• Tanrıverdi Kaya, A. (2017). Kent Kimliği Oluşumunda Kültürel Peyzajın Rolü: Konuralp Örneği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Düzce.
• Tuna, A. (2014). Sürdürülebilir Antik Kentler Kapsamında Arkeolojik Parklar: Düzce-Konuralp Örneği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tuncel, M., (1977), “Türkiye’de Yer Değiştiren Şehirler Hakkında Bir İlk Not”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20-21, s. 119-128.
• Tzu, Lao (2018). Tao Te Ching. (K. Çalışkan, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi. (Orijinal çalışma basım tarihi: 1988). URL-1 “Özlü: 100. Yıl Etkinliklerini Burada Yapacağız” <https://www.oncurtv.com/duzce/ozlu-100-yil-etkinliklerini-burada-yapacagiz-h150823.html>, Erişim Tarihi: 04.01.2021.
• Ünlü, T. (2018). Mekânın Biçimlendirilmesi ve Kentsel Morfoloji. A.S. Kubat(Ed.), İkinci Kentsel Morfoloji Sempozyumu bildiriler kitabı içinde. (ss. 60-71). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Ünlü, T. (2019). Kentsel değişimi yönetmek: Planlama için morfolojik bir bakış açısı. ICONARP Uluslararası Mimarlık ve Planlama Dergisi , 7 , 55–72.
• Ünlü, T., Baş, Y. (2015). Mersin’de Morfolojik Süreçlerin Değerlendirilmesi. Y. Baş, S. Burat (Ed.), Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu: Temel yaklaşımlar ve teknikler bildiriler kitabı içinde (ss. 14-30). Mersin: Mersin Üniversitesi.