İzmir Kenti ve Yakın Çevresinde Endüstriyel Miras Rotası Önerisi

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 1, 89 - 113, 30.06.2023

Gamze Parlapan Sibel Ecemiş Kılıç , Mercan Efe Güney

https://doi.org/10.51800/ecd.1256253

Cited By: 1

Öz

Endüstriyel Miras Alanları oluşturuldukları dönemlerin sanayi ve kalkınma açısından üretim alanları iken, bugünün ise oluşturuldukları dönemleri simgeleyen izleridir. Ancak bu yapılar dünyadaki bakış açısı kapsamında kimliğin yeniden üretim alanları olarak görülmektedir. Bir başka deyişle geçmişten bugüne kalan üretim yapıları ve alanları yeni bir üretim alanı olarak planlanmaktadır. Bu üretim, endüstriyel miras yapılarının korunarak sürdürülmesi bağlamında hem işlevlendirilmesi hem de bir rota önerisi ile farklı kullanıcıların ziyaret edebileceği alanlar haline dönüştürülmesidir. Böylece kent kimliğinin korunması ve sürdürülmesinin yanı sıra turizm aktiviteleri aracılığıyla kente ekonomik katkı da sağlanacaktır. Çünkü rotalar kültürler arası deneyimlemeyi artırmanın yanı sıra kimlik, kültür, özgünlük, farkındalık, bölgesel kalkınma ve sürdürülebilir kalkınma gibi kavramlarla coğrafyayı ilişkilendiren önemli unsurlardır.
Bu çalışma İzmir Alsancak Liman Arkası Bölgesi için endüstriyel miras rota önerisi geliştirmek amacıyla bölgenin endüstriyel miras kapsamında ilişkili olduğu alanlarla birlikte incelenmesi ile üç aşamalı olarak kurgulanmıştır. İlk aşamada İzmir ili endüstri miras alanları sayı ve konumları ile incelenerek, alt bölgeler tanımlanmış bu alt bölgeler merkezleriyle birlikte düşünülerek İzmir il bütünü için bir endüstriyel miras rotası önerilmiştir. İkinci aşamada İzmir ili kent merkezi içindeki iki etaplı rota planlanmıştır. Bu alt bölgelerde oluşturulan rota önerileri rotayı oluşturan temel unsurların bir anlamda alanda işaretlenmesidir. Bir başka değişle rotayı oluşturan miras alanları başka detaylı çalışmalarda kullanılmak ve Alsancak Liman Arkası Bölgesi ile ilişkilerini değerlendirmek üzere belirlenmiştir. Üçüncü aşamada ise Alsancak Liman Arkası Bölgesine ilişkin ayrıntılı endüstriyel miras rotası önerisi geliştirilmiştir. Öneri endüstriyel miras rotası yapı ve alanların büyüklükleri ile mevcut ve öneri işlevlerle birlikte planlanmıştır.
Bu çalışma kent kimliğinin korunması ve sürdürülmesi ve turizm faaliyetlerinin kültür ile ilişkilendirilmesi konularıyla birlikte ele alarak ilgili literatüre katkı sağlamaktadır. Ayrıca çalışma alanının sahip olduğu kültürel miras değerleri ile öne çıkarılması, kentin sosyal ve kültürel etkinlik alanları ile bütünleştirilmesi ve böylece bölgenin dönüşüm sürecinin zenginleşmesi açısından da değer taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Endüstriyel miras, endüstriyel miras rotası, kent kimliği, İzmir, Alsancak Liman Arkası

Industrial Heritage Route Proposal in İzmir City and Its Neighborhood

Öz

Industrial Heritage Sites are traces that symbolize the periods in which they were created. Today, traditional production structures and areas are both functionalized and transformed into areas that different users can visit with a route proposal, thus ensuring the protection of industrial heritage areas. Therefore, an economic contribution will be provided to the city through tourism activities. Because routes are important elements that connect geography with concepts such as identity, culture, originality, awareness, regional development and sustainable development, as well as increasing intercultural experience.
In this study, a three-stage industrial heritage route proposal has been developed for the İzmir Alsancak Harbor Behind Area. In the first stage, industrial heritage sites in İzmir were examined in terms of their number and location, sub-regions were defined, and an industrial heritage route was proposed for the whole of İzmir by considering these sub-regions together with their centers. In the second stage, a two-stage route within the city center of İzmir was planned. In this way, the heritage areas that make up the route have been determined to be used in other detailed studies and to evaluate their relations with the Alsancak Harbor Behind Area. In the third stage, a detailed industrial heritage route proposal was developed for the Alsancak Harbor Behind Area. The proposed industrial heritage route has been planned together with the size of the buildings and areas and the existing and proposed functions.
The study contributes to the relevant literature on protecting and maintaining urban identity and associating tourism activities with culture. It is also valuable in terms of highlighting the study area with its cultural heritage values, integrating it with the social and cultural activity areas of the city, and thus enriching the transformation process of the region.

Anahtar Kelimeler

Industrial heritage, industrial heritage route, urban identity, İzmir, Alsancak Harbor Behind

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1996). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. Yem Yayın, İstanbul.
• Aktin, S. (2020). Toplumsal bellek ve endüstriyel mekân: Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası örneği. Sosyoloji Notları, 4(2), ss. 2-21.
• Araz, M. (1995). Impacts of Political Decisions in the Formation of Railroads and Railroad Archtecture in Turkey Between 1856 and 1950. (Yüksek Lisans Tezi). O.D.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Arıtan, Ö. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir’deki Demiryolu Ulaşım Mekanlarının Modernleşme, Sanayileşme, Hareket ve Kamusallık İlişkisi Üzerinden Okunması, İzmir Aydın Demiryolu Hattı ve Alsancak Garı Üzerinden Bir İrdeleme. Kent Mimarlık ve Kamusallık, Yalın Yayıncılık İstanbul.
• Asiliskender, B. (2002). Cumhuriyet’in ilk yıllarında mimaride ‘modern’ kimlik arayışı; Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası örneği. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Asiliskender, B. (2008). Modernleşme ve konut; Cumhuriyet’in sanayi yatırımları ile Kayseri’de mekansal ve toplumsal değişim. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Asiliskender, B. (2009). Cumhuriyet sonrası kalkınma hareketi olarak sanayileşme ve mekansal değişim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (13), ss. 153-170.
• Atay, Ç. (2014). İzmir Bindokuzyüz. Esiad, İzmir.
• Atilla, A. N. (2002). İzmir Demiryolları, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. Kent Kitaplığı Dizisi, 36.
• Avrupa Komisyonu (1998). On the Cultural Routes of the Council of Europe, Avrupa Komisyonu, Strasbourg.
• Avsan, D., Pulat Gökmen, G. ve Uçman Altınışık, İ. (2020). Endüstriyel mekân ve kentsel hafıza; Sümerbank Denizli İplik Fabrikası üzerinden bir değerlendirme. İdealkent, 11 (Kentleşme ve Ekonomi Özel Sayısı), ss. 997-1022.
• Aydemir, Ş. S. (1976). İkinci Adam (1884-1938), Cilt I. Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Aydın, E. Ö., Tepe, E., & Balcan, C. (2022). Identification of determinants during the registration process of industrial heritage using a regression analysis. Journal of Cultural Heritage, 58, 23-32.
• Başar, M. E., & Erdoğan, H. A. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Tren Garları. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bilim Ve Teknoloji Dergisi, 24(3), 29-44.
• Bangstad, T. R. (2011). Routes of industrial heritage: on the animation of sedentary objects, Culture Unbound, 3, 279–294.
• Başer, N. E. (2011). I. Sanayi Devriminde Teknolojik Gelişmelerin Rolü (Yayın No. 298144) (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı.
• Barthel, D. (1996). Getting in touch with history: The role of historic preservation in shaping collective memories. Qualitative Sociology, 19(3), ss. 345–364.
• Beyru, R. (2011). 19. Yüzyılda İzmir Kenti. Literatür Yayınları, İstanbul.
• Bozdemir, M. (2011). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Endüstriyel Mirasımız. İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
• Büyükarslan, B. ve Güney, E. (2015). Endüstriyel miras yapılarının yeniden işlevlendirilme süreci ve İstanbul Tuz Ambarı örneği. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 6(2), ss. 31-57.
• Can, M. V., Manisa, K., & Arabacıoğlu, B. C. Ruhr Bölgesi’nde Yer Alan Kömür İşletme Tesislerinin Dönüşümündeki Kıstasların Zonguldak Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesi İçin Değerlendirilmesi. (TÜBA-KED) Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (26), 185-216.
• Cengizkan, N. M. (2006). Endüstri yapılarında yeniden işlevlendirme: “iş”i biten endüstri yapıları ne “iş”e yarar?. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Dosya 3, Bülten 45, ss. 9-13.
• Clark, G. (2006). City Marketing and Economic Development, International City Marketing Summit, Madrid.
• Ćopić, S., ĐorđevićA, J., Lukić, T., Stojanović, V., Đukičin, S., Besermenji, S., Stamenković, I. & Tumarić, A. (2014). Transformation of industrial heritage: An example of tourism industry development in the Ruhr area (Germany). Geographica Pannonica, 18(2), 43-50.
• Crinson, M. (2005). Urban memory: history and amnesia in the modern city. London and New York: Routlage.
• CulturelRotes (bt). Avrupa Endüstriyel Miras Rotası. https://culture.goturkiye.com/tr/avrupa-endustriyel-miras-rotasi, Erişim Tarihi: 15.10.2021.
• Çakırcıoğlu, R. O. (2007). Levanten kavramı ve Levantenler üzerine bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 337-356.
• Çatalbaş, F. ve Kılıç, S. E. (2022). Planlama perspektifinde uluslararası sözleşmelerde kültür turizmi ve koruma ilişkisi. Yakın Doğu Üniversitesi Yakın Mimarlık Dergisi, 6(1), 134-151.
• Çatalbaş, F. ve Kılıç, S. E. (2022). Tarihi Kentsel Peyzaj [Historic Urban Landscape (HUL)] yaklaşımı perspektifinde İzmir tarihi liman kentinde planlama ve kültürel mirasın korunmasına yönelik katılımcı bir model. Megaron, 17(3), 526-541.
• Çekül Vakfı (2015). Kültür Rotaları Planlama Rehberi. Stil Matbaa, İstanbul.
• Dahlbeck, E. ve Gärtner, S. (2019). Just Transition For Regions And Generations. Experiences from structural change in the Ruhr area. WWF Germany.
• Ecemiş Kılıç, S. (2008). Preservation plan applications for the historical city centre, Kemeralti (Izmir, Turkey). European Planning Studies, 16(2), 253-276.
• Emekli, G. (2021). Coğrafya, turizm, kültür ilişkilerinin turizm coğrafyasına yansımaları ve kültürel turizm. Ege Coğrafya Dergisi, 30(2), 405-428.
• ERIH. (2022) I want to go there. https://www.erih.net/i-want-to-go-there (Erişim Tarihi: 03.08.2022). Erkartal, P. Ö. (2018). Endüstri Mirasının Dönüşümü: Almanya’dan Dört Farklı Örnek. Yakın Mimarlık Dergisi, 1(2), 66-75.
• Feroğlu, Y. E. (2008). Ankara Bira Fabrikası’nın günümüz koşullarında işlevsel dönüşümü üzerine bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Fu, C.C. (2012). Enlightening the spirit of industrial heritage in Taiwan. TICCIH XV Congress, 2012: The International Conservation for the Industrial HeritageTaipei, Taiwan, 2, 22-35. https://ticcih.org/wp-content/uploads/2013/10/Taipei2012SelectedP apersv9.pdf, (Erişim Tarihi: 03.08.2022).
• Gazi, A. ve Boduroğlu, E. (2015). İşlev değişikliğinin tarihi yapılar üzerine etkileri Alsancak Levanten evleri örneği. Megaron, 10(1), 57-69
• Gemici, B. (2011). Eski endüstri alanlarının yeniden işlevlendirilmesinde kentsel kalite ve değer artışına ilişkin kullanıcı algısı: İzmit- Sekapark örneği. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Günay, Z. (2014). The golden horn: heritage industry vs. industrial heritage. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 19(2), 97-108.
• Gülay, A. (2019). Endüstriyel mirasın korunması ve turizm açısından değerlendirilmesi: Zonguldak ili örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Hospers, G. 2002. Industrial heritage tourism and regional restructuring in the European Union. European Planning Studies, 10, 3, 398-404
• İBŞB, (2017). İzmir Tarih, Tasarım Stratejisi Raporu. İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
• İBŞB, (2023). İzmir Büyükşehir Belediyesi. Projeler, https://www.izmir.bel.tr/tr/Projeler/tarihi-havagazi-fabrikasi-kultur-merkezi/1382/4.
• ICOMOS, (2011). XVIIème Assemble Gènèrale, Joint ICOMOS – TICCIH Principles for the Conservation of Industrial Heritage Sites, Structures, Areas and Landscapes. Paris, http://www.icomos.org/Paris2011/GA2011_ICOMOS_TICCIH_ joint_principles_EN_FR_final_20120110.pdf, (Erişim Tarihi: 03.08.2021).
• Ifko, S. ve Stokin, M. (2018). Protection and Reuse of Industrial Heritage: Dilemmas, Problems, Examples (No. 2). ICOMOS Slovenia.
• İZKA (2021). İzmir Endüstriyel Miras Envanteri. İzmir Kalkınma Ajansı. İzmir.
• Karadağ, A. ve İncedere, L. (2017). Türkiye’de endüstri mirasının korunması. Türkiye Coğrafya Araştırmaları (Ed. Ferhat Aslan). Pegem Akademi. Ankara.
• Karadağ, A. ve İncedere, L. (2020). Kentsel belleğin sürdürülebilirliği açısından İzmir’deki endüstri miras alanlarının önemi: Alsancak Liman ardı bölgesi örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 29(1), ss. 57-71.
• Kayın, E. (2001). İzmir’de tarihi mekânlar ve kentliler arasında yeniden kurgulanan ilişkiler. İzmir Kent Kültürü Dergisi, (3), 66-71.
• Kayın, E. (2013). Endüstri mirasına yönelik koruma müdahalelerini değerlendirme ölçütleri ve Terkos Pompa İstasyonu. Mimarlık Dergisi, 370. 43-49.
• Kıraç, B. (2013). Endüstri mirasının korunması ve yeniden değerlendirilmesi. Mimaran Dergisi, 9, 7-19.
• Kirshenblatt-Gimblett, B. (1998). Destination Culture: Tourism, Museums and Heritage, University of California Press, Berkeley.
• Köksal, G. (2015). Kazıklı kervansarayı duvar restorasyonu ve iç ek yapısı. VİTRA Kültür Yapıları, VİTRA Yayını, İstanbul.
• Köksal, G. (2005). İstanbul’daki endüstri mirası için koruma ve yeniden kullanım önerileri. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Köksal, G. (2008). Industrial heritage in İstanbul. TICCIH Bulletin, 41, 6-7.
• Köksal, G. (2013). Kentsel koruma ve yenileme bağlamında sanayi mirası: bir kamu projesi olarak Seka Fabrikası örneği. Prof. Dr. Nur Akın’a Armağan Mimari ve Kentsel Koruma, YEM Yayın, İstanbul.
• Köksal, T. G. ve Ahunbay, Z. (2010). İstanbul'daki endüstri mirası için koruma ve yeniden kullanım önerileri. İtüdergisi/A, 5(2). 125-136.
• Loures, L. (2008). Industrial heritage: the past in the future of the city. Wseas Transactions on environment and development, 4(9). 687-696.
• Martin, P.E. (2009). Industrial archaeology. International Handbook of Historical Archaeology (ed. T. Majewski and D. Gaimster). New York: Springer.
• Mellor, I. (2012). The workplace: space, society and the textile mill. Industrial Archaeology Review, 27(1), 49-56. Orbasli, A. (2002). Tourists in Historic Towns: Urban Conservation and Heritage Management. Taylor & Francis, London.
• Paradowski, R. J. (2018). American Industrial Revolution. Salem Press Encyclopedia.
• Préambule, P. (2011). Joint ICOMOS–TICCIH Principles for the Conservation of Industrial Heritage Sites, Structures, Areas and Landscapes.
• Richards, G. (2011). Cultural Tourism: Global and Local Perspectives. Routledge, New York.
• Richards, G. (2018). The creative economy, entertainment and performance. Handbook of Tourism Management: Applications of Theories and Concepts to Tourism. (ed. C. Cooper, S. Volo, W. C. Gartner, ve N. Scott), SAGE.
• Saner, M. (2012). Endüstri mirası: kavramlar, kurumlar ve Türkiye’deki yaklaşımlar. Planlama Dergisi, 52, 53-66.
• Strangleman, T. (2012). Work identity in crisis? rethinking the problem of attachment and loss at work. Sociology, 46(3), 411–423.
• TICCIH (2003). The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage, The Nizhny Tagil Charter For The Industrial Heritage In TICCIH XII International Congress.
• Till, K. E. (2012). Wounded cities: Memory-work and place-based ethics of care. Political Geography, 31, 3-14. Trinder, B. ve Douet, J. (2012). Industrial archaeology: a discipline? in industrial heritage re-tooled. The TICCIH Guide to Industrial Heritage Conservation, 3, 24-30.
• Yılmaz, Y., Genç, D., Birol, H. (2021). Evaluation of Industrial Buildings within the Scope of Renewal, Alsancak Tekel Warehouses, 4th International Conference of Contemporary Affairs in Architecture and Urbanism (ICCAUA-2021) 20-21 May 2021.
• Yurtoğlu, N. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nde tütün tekeli ve sigara fabrikalarının tarihsel gelişimi (1923-1950). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(17), 81-116.
• Zoğal, V. ve Emekli, G. (2017). Yaratıcı turizme kavramsal ve coğrafi bir yaklaşım. Ege Coğrafya Dergisi, 26(1), 21-34.