Doğal Faktörlerin Şehirsel Büyümeye Etkisi: Denizli Örneği

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 1, 103 - 119, 30.06.2024

Cansu Duman , Rauf Belge

https://doi.org/10.51800/ecd.1444208

Öz

Nüfusun büyük çoğunluğunun yaşadığı şehirlerde mekânın maksada en uygun şekilde kullanılması önem arz etmektedir. Bu amaçla yapılan uygunluk analizleri, şehirsel mekân yönetiminde temel bir adımdır. Uygunluk analizleri, belirlenen gerekliliklere, tercihlere veya belirli faaliyetlerin tahminlerine göre gelecekteki arazi kullanımı için en uygun mekânsal modeli belirlemektedir. Bu modellerden biri olan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), yönteminin sadeliği, kolay kullanılabilirliği ve anlaşılabilir bir metot olmasından dolayı çok kriterli karar verme yöntemleri arasında kullanımı oldukça yaygındır. Bu çalışmada Çok Ölçütlü Karar Analizlerinden (ÇÖKA) biri olan Analitik Hiyerarşi Süreci yöntemi ile Denizli şehri ve yakın çevresinin yerleşime uygunluk durumu incelenmiştir. Bu amaçla bölgenin eğim, bakı, yükselti, arazi kullanımı, akarsulara mesafe, fay hatlarına mesafe, litolojik ve arazi kullanım kabiliyeti özellikleri dikkate alınmış, buna göre şehir ve mücavir alanın yerleşim uygunluk düzeyi ortaya konulmuştur. Yapılan analizler sonucunda yerleşime uygunluk sınıfları belirlenmiş, bu sınıflar Uygun Değil, Çok Az Uygun, Az Uygun, Orta Derecede Uygun ve Uygun olarak tasnif edilmiştir. Söz konusu sınıflar, mekânsal ölçekte gösterilmiş ve oransal olarak dağılışları hesaplanmıştır. Yapılan analizler sonucunda toplamda 384,42 km²’lik alan kaplayan çalışma sahasının %21’i yerleşime uygun olmayan, %23’ü çok az uygun, %19’u az uygun, %19’u orta derecede uygun ve %18’i uygun olduğu tespit edilmiştir. Yerleşime uygun olmayan alanlar, daha ziyade Akdağ’ın eğim derecesi yüksek kuzey yamaçlarında geniş yer kaplamaktadır. Kuzeye doğru hafif eğimli bir plato üzerinde yer alan Denizli şehrinin kurulduğu arazi, yerleşime uygunluk açısından Orta Derecede Uygun ve Uygun olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Denizli, Yerleşmeye Uygunluk Analizi, Analitik Hiyerarşi Süreci, CBS

Etik Beyan

Sayın Editör, Bu makalede etik kurulu izni gerektirecek bir çalışma yapılmamıştır. Bilgilerinize arz ederim.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur.

The Effect of Natural Factors on Urban Growth: Denizli Case

Öz

In cities where the majority of the population resides, it is crucial to utilize space in the most appropriate way. For this purpose, suitability analysis is a fundamental step in urban space management. Suitability analyses determine the most appropriate spatial model for future land use based on identified requirements, preferences, or predictions of specific activities. One of these models, the Analytic Hierarchy Process (AHP), is widely used among multi-criteria decision-making methods due to its simplicity, ease of use, and intelligibility. In this study, the suitability of the urban area of Denizli and its surroundings for settlement was analyzed with the Analytic Hierarchy Process method, one of the Multi-Criteria Decision Analyses (MCDA). For this purpose, the slope, aspect, elevation, land use, distance to rivers, distance to fault lines, and lithological characteristics of the region were taken into consideration, and accordingly, the settlement suitability level of the city and the adjacent area was revealed. As a result of the analysis, settlement suitability classes were determined, and these classes were classified as Unsuitable, Very Little Suitable, Less Suitable, Moderately Suitable, and Suitable. These classes were shown on a spatial scale, and their proportional distribution was calculated. As a result of the analysis, it was determined that 21% of the study area, which consists of 384.42 km² in total, is unsuitable for settlement, 23% is very little suitable, 19% is less suitable, 19% is moderately suitable, and 18% is suitable. Areas unsuitable for settlement are mostly located on the northern slopes of Akdağ, which have a high degree of slope. The land where the city of Denizli is located, on a plateau with a slight slope towards the north, is determined to be Moderately Suitable and Suitable in terms of suitability for settlement.

Anahtar Kelimeler

Denizli, Settlement Suitability Analysis, Analytic Hierarchy Process, GIS

Kaynakça

• Akşit, S. & Duman, C. (2020). Gökpınar Baraj Gölü’nün Hissedilen Sıcaklık Değerleri Üzerindeki Etkisi. Türk Coğrafya Dergisi, 74, 7-15. https://doi.org/10.17211/tcd.579523
• Akyol, E. & Alkan, M. (2015). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Çoklu Karar Verme Tekniği ile Mahallelerin Yerleşime Uygunluğunun Seçimi: Denizli Kenti Örneği. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(1), 1-9. https://doi.org/10.5578/fmbd.8483
• Alparslan, E., Ince, F., Erkan, B., Aydöner, C., Özen, H., Dönertaş, A., Ergintav, S., Yağsan, F.S., Zateroğulları, A., Eroğlu, I., Değer, M., Elalmış, H. & Özkan, M. (2008). A GIS Model for Settlement Suitability Regarding Disaster Mitigation: A Case Study in Bolu Turkey. Engineering Geology, 96(3-4), 126-140. https://doi.org/10.1016/j.enggeo.2007.10.006
• Arkoç, O. & Özşahin, B. (2015). Kentsel Planlamada Jeolojinin Etkisi, Kırklareli Örneği. Kırklareli Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 1(1), 30-40.
• Atalay, İ. & Gökçe Gündüzoğlu, A. (2015). Türkiye'nin Ekolojik Koşullarına Göre Arazi Kabiliyet Sınıflandırılması. İzmir: Meta Basım.
• Belge, R. & Duman, C. (2023). Doğal Ortam Üzerinde Beşerî Etkinin Mekânsal Analizi: Denizli Örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 21(1), 77-99. https://doi.org/10.33688/aucbd.1245140
• Bilgin, A. (1989). Yerleşme Alanlarının Seçiminde Jeomorfoloji. Jeomorfoloji Dergisi, 17, 35-43.
• Bozdağ, A., Yavuz, F. & Günay, A.S. (2016). AHP and GIS based land suitability analysis for Cihanbeyli (Turkey) County. Environmental Earth Sciences. 75, 813 https://doi.org/10.1007/s12665-016-5558-9
• Ceylan, Ş. & Yılmaz, I. (2020). Orta ölçekli yerleşime uygunluk planlarının CBS tabanlı analitik hiyerarşi süreci (AHS) kullanılarak hazırlanması: Sivas il merkezi örneği. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 26 (3), 545-558. https://doi.org/10.5505/pajes.2019.98975
• Copernicus. (2023). Copernicus Browser. Tarih: 20. 11.2023. Erişim adresi: https://browser.dataspace.copernicus.eu
• Çavuş, Z. C. & Koç, T. (2015). Çanakkale Boğazı doğusunda arazi kullanım uygunluğunun yerleşme açısından analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 13 (1), 41-60. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000162
• Denizli İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. (2023). Denizli Büyükova Koruma Alanları. https://denizli.tarimorman.gov.tr/Menu/64/Denizli-Buyukova-Koruma-Alanlari
• Duc, T. T. (2006). Using GIS and AHP technique for land-use suitability analysis. International symposium on geoinformatics for spatial infrastructure development in earth and allied sciences, 1-6.
• Duman, C. & Garipağaoğlu, N. (2023). Karamenderes Havzası’nın Coğrafi Ekolojisi. Ankara: Nobel Akademi. Erinç, S., (1959). Bölge Planlama Nasıl Yapılır? İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Coğrafya Dergisi, 5 (10), 36-51. ESRI. (2020). Esri Land Cover. Erişim Adresi: https://livingatlas.arcgis.com/landcover/
• Etki Haber. (2010). Denizli'de Sel Dağlardan Söktüğü Taşları Şehre Getirmiş! Erişim Adresi: https://www.etkihaber.com/denizlide-sel-daglardan-soktugu-taslari-sehre-getirmis..-40860h.htm Erişim Tarihi:20.10.2023
• Gedik, T. (2019). Eskihisar/Laodikya Fay Zonu’nun Üzerlik-Akhan (Denizli) Yerleşim Yerleri Arasındaki Kesiminin Yapısal ve Paleosismolojik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı. Denizli.
• Göney, S. (1975). Büyük Menderes Bölgesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yay.
• Göney, S. (2017). Şehir Coğrafyası II. İstanbul: Beta.
• Hadimli, H. & Bulut, İ. (2008). Karstik Alanlarda Arazi Kullanımı, Sorunları ve Planlanması. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, Türkiye, 02-05 Ekim 2008, ss.39-48
• Hong, Y., Hiura, H., Shino, K., Sassa K., Fukuoka H. (2005). Quantitative assessment on the influence of heavy rainfall on the crystalline schist landslide by monitoring system -case study on Zentoku landslide, Japan. Landslides 2, 31–41 https://doi.org/10.1007/s10346-005-0044-6
• İzmirli, E., & Ege, İ. (2019). Gökpınar Çayı Havzasının Jeomorfometrik İndisler ile İncelenmesi. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 3(3), 41- 58.
• Kazemi, F. & Hosseinpour, N. (2022). GIS-Based Land-Use Suitability Analysis for Urban Agriculture Development Based on Pollution Distributions. Land Use Policy 123, 106426. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106426
• Korkmaz, M. (2002). Ormanlık Alanlar ve Orman Ekolojisi Üzerine Bir Değerlendirme, Journal of Science and Technology of Dumlupınar University, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 99-106. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpufbed/issue/36343/411237
• Liu, Y., Lv, X., Qin, X., Guo, H., Yu, Y., Wang, J., & Mao, G. (2007). An integrated GIS-based analysis system for land-use management of lake areas in urban fringe. Landscape and urban planning, 82(4), 233-246. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2007.02.012
• MTA. (2011). 1:250.000 ölçekli Diri Fay Haritası, Denizli (NJ 35-12) Paftası. Erişim Adresi: https://www.mta.gov.tr/v3.0/hizmetler/diri-fay-haritalari
• Özdemir, M. A. (1996). Türkiye’de Büyük Yerleşme Alanlarının Seçiminde Jeomorfolojik Esaslar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2), 209-222.
• Özdemir, M.A. & Ersöz Tüğen, A. (2020). Merkezefendi ve Pamukkale İlçelerinin (Denizli) Fiziki Coğrafya Özelliklerinin Yerleşmeye Olan Etkileri, Journal of History School, 48, 3624-3652. http://dx.doi.org/10.29228/Joh.45372
• Özşahin, E. & Kaymaz, Ç.K. (2015). CBS ve AHS Kullanılarak Doğal Çevre Bileşenleri Açısından Kentsel Mekânın Yerleşime Uygunluk Analizine Bir Örnek: Antakya (Hatay). Doğu Coğrafya Dergisi, 20 (33), 111-134.
• Özşahin, E. (2014). CBS Kullanarak Şehir ve Jeomorfoloji Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Tekirdağ Şehri Örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 93-122.
• Özşahin, E. (2015). Kent Planlaması ve Jeomorfoloji. Kent Çalışmaları II. (Ed. Karakuyu, M., Keçeli, A. ve Çelikoğlu,Ş.) içinde, s. 314-331, Ankara: Pegem Akademi.
• Resmî Gazete. (2017). İçme-Kullanma Suyu Havzalarının Korunmasına Dair Yönetmelik. Sayı: 30224, Tarih: 28 Ekim 2017. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/10/20171028-8.htm
• Saaty, T.L. (1980). The Analytic Hierarchy Process. New York: McGraw-Hill.
• Saaty, T.L. (2008). Decision Making with The Analytic Hierarchy Process. International Journal of Services Sciences, 1(1), 83-98.
• Uğur, A. & Aliağaoğlu, A. (2019). Şehir Coğrafyası, 7. Baskı. Ankara: Nobel.
• Ünlü, İ. & Özdemir, Ü. (2022). Analitik hiyerarşi yöntemine göre Sinop’un şehirsel uygunluk analizi. Turkish Studies- Social, 17(2), 221-241. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.57918
• Yalçınlar, İ. (1967). Türkiye’de Bazı Şehirlerin Kuruluş ve Gelişmesinde Jeomorfolojik Temeller. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitü Dergisi, 16, 53-66.