TÜRKİYE’DE 2002 SONRASI DÖNEMDE DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİNİN STATÜSÜNE DAİR TARTIŞMALAR

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 97 - 118, 30.05.2020

Emre Altıntaş , Ahmet Koç

Öz

Din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin statüsü, Cumhuriyet döneminde önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu dönemde meseleyle ilgili tartışmaların yoğunlaştığı önemli bir devre, 2002 sonrası zaman dilimidir. Adı geçen dönemde iç ve dış gelişmelerin etkisiyle, dersin statüsüne dair üç farklı görüş ortaya çıkmıştır. Bunlar; dersin zorunlu olması, seçmeli olması ve örgün eğitimden kaldırılmasıdır. Literatürde doğrudan konuyla ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada, 2002 sonrası dönemde din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin statüsüne ilişkin söz konusu üç görüş çerçevesinde ortaya çıkan tartışmalar ele alınmıştır. Bu bağlamda öncelikle, belgesel tarama yöntemi kullanılarak dönemin statü tartışmaları betimlenmiştir. Daha sonra bu tartışmalar topluca değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Din Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi, Statü, 2002 Sonrası

Kaynakça

• Ak Parti Kalkınma ve Demokratikleşme Programı. Ankara, 2002.
• Akşit, Bahattin vd.. Türkiye’de Dindarlık : Muhafazakarlık ve Laiklik Ekseninde İnanma Biçimleri ve Yaşam Deneyimleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Aktay, Yasin vd. Türkiye’de Ortak Bir Kimlik Olarak Ötekilik. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Yayınları, 2010.
• Akyüz, İsmail. Adalet ve Kalkınma Partisi’nin Din Politikaları(Recep Tayyip Erdoğan Dönemi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Altıntaş, Muhammed Esat. Ateist Çevrelere Göre Z/Sorunlu Din Dersleri. Ankara: Maarif Mektepleri Yayınları, 2019.
• Altıparmak, Kerem. Hasan ve Eylem Zengin/Türkiye Kararının Uygulanması: İzleme Raporu. Ankara: İnsan Hakları Ortak Platformu, 2013.
• Arslan, Z. Şeyma Arslan. “Röportaj, Prof. Dr. Ali Bardakoğlu: Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Kurulması ve Din Öğretiminin Okullarda Verilmesi Cumhuriyet’in Önemli Kazanımlarıdır.”. Dem Dergi 1/2(Ekim, Kasım, Aralık 2007). 30-35.
• Arslan, Z. Şeyma & Ocakoğlu, Ömer Faruk. “Röportaj, Prof. Dr. İsmail Kara: Türkiye’de Din Eğitimi Yoktur Diyen Bir Tartışma Başlatmamız Lazım”. DEM Dergi 1/2(Ekim, Kasım, Aralık 2007). 42-49.
• Arslantürk, Zeki. Sosyal Bilimciler İçin Araştırma Metod ve Teknikleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 5. Basım, 2001.
• Aşıkoğlu, Nevzat Yaşar & Genç, M. Fatih. “Yeni Anayasa Tartışmaları ve Zorunlu Din Dersleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2(2012). 7-20.
• Aşlamacı, İbrahim. “Din Eğitimi Politika ve Uygulamalarında Ak Parti’nin 15 Yılı”. Ak Parti’nin 15 Yılı: Toplum, (ed.) İsmail Çağlar & Ali Aslan. 181-209. İstanbul: SETA Yayınları, 2017.
• Aşlamacı, İbrahim. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinin Çoğulculuk Açısından Değerlendirilmesi”. Hikmet Yurdu, 6/12(2013), 267-282.
• Atay, Mesude. “Din Eğitiminin Pedagoji ve Çocuk Hakları Açısından Değerlendirilmesi”. Türkiye’de Zorunlu Din Dersleri: Yurttaşın Devletle Karşılaştığı Yer. (ed.) Sevgi Özçelik.33-43. İstanbul: Helsinki Yurttaşlar Derneği, 2015.
• Aydanoğlu, Erkan. Eğitimde AKP’nin 10 Yılı, Ankara: Eğitim-Sen Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Aydın, Muhammed Şevki. Din Eğitimi Bilimi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Ayhan, Halis. “Din Eğitim ve Öğretimi: 21. Yüzyılda Beklentiler”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi. (ed.) Orhan Oğuz vd.. 227-254. İstanbul: DEM Yayınları, 2.Basım, 2004.
• Birsen, Hasan. Adalet ve Kalkınma Partisi Hükümetleri Dönemi Din Eğitimi Uygulamaları(2002-2018). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bora, Nurullah. Çoğulculuk Açısından Alevilere Göre Din Eğitimi ve Öğretimi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Çağdaş, Bilimsel ve Laik Bir Eğitim İçin Zorunlu Din Dersine Hayır. Alevi Bektaşi Federasyonu(ABF), 2005 akt. Kaymakcan, Recep. “Türkiye’de Din Eğitimi Politikaları Üzerine Düşünceler”. EKEV Akademi Dergisi 10/27(2006), 21-36.
• Demir, Özge. Laiklik İlkesi Bağlamında Türkiye’de Zorunlu Din Dersi ve Muafiyet Sistemi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Lisansüstü Programlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Demirel, Ayşe. Yazılı ve Görsel Medya ile İnternette Alevilik Meselesinin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi (2000 Sonrası). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Diler, Ramazan. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi İle İlgili Gazetelerdeki Tartışmaların Değerlendirilmesi (2003-2006). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Eğitimciler Birliği Sendikası(Eğitim-Bir-Sen), Gecikmiş Bir Reform: Müfredatın Demokratikleşmesi. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Yayınları, 2017.
• Ensar Vakfı, 4+4+4 Eğitim Sistemi Yeni Anayasada Dini Kurumlar Din Eğitimi ve Öğretimi İsteğe Bağlı Din Eğitimi. İstanbul: Ensar Vakfı Yayınları, 2012.
• Erdem, Fazıl Hüsnü & Heper, Yunus. Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları ve Anayasa Önerileri: Madde Karşılaştırmalı. Ankara: SETA Yayınları, 2011.
• Eren, Abdurrahman. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi. İstanbul: MÜSİAD Yayınları 2011.
• Genç, Özge vd. Eğitimde Çoğulculuk ve İnanç Özgürlüğü: Yetişkinlerin ve Çocukların Gözünden Okullarda Din Dersleri ve Dinin Görünümleri. İstanbul: PODEM Yayınları, 2017.
• Gümüşoğlu, Dursun. “Alevilerin Örgün Eğitimi”. Günümüz Aleviliğinde Eğitim Çalıştayı. (ed.) M. Saffet Sarıkaya vd. 79-82. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2009.
• Günaydın, Mehmet. “Zorunlu Din Öğretimi Meselesine Yaklaşımlar: Tarihi Sürece Bakış ve Değerlendirmeler”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/17(Ocak-Haziran 2011).163-203.
• HDP, Halkların Demokratik Partisi, “HDP”. Erişim 15 Mart 2019. https://www.hdp.org.tr/tr/parti/parti-programi/8
• Kaboğlu, İbrahim Ö. Özgürlükler Hukuku. Ankara: İmge Kitabevi, 6. Basım, 2002.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 17. Basım, 2007.
• Karatepe, Şükrü. Yeni Bir Anayasa İçin Görüş ve Öneriler. İstanbul: MÜSİAD Yayınları, 2008.
• Kaymakcan, Recep. “Alevilik Üzerinden Din Dersini Tartışmak”. DEM Dergi 2/6(Mart-Ağustos 2009). 66-71.
• Keçeli, Şakir. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri Kaldırılmalıdır”. Günümüz Aleviliğinde Eğitim Çalıştayı, (ed.) M. Saffet Sarıkaya vd. 88-98 (Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2009).
• Keskin, Yakup. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerine Göre Değer Eğitimi ve DKAB Derslerinin Zorunluluğu(Samsun Örneği)”. Milli Eğitim 203 (2014), 225-249.
• Keskiner, Emine. “Bir İnsan Hakları Meselesi Olarak Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/1 (2010), 5-24.
• Kızılabdullah, Yıldız & Yürük, Tuğrul. “Din Eğitimi Modelleri Çerçevesinde Türkiye’deki Din Eğitimi Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Kuram ve Eylem Yönüyle Din Eğitiminin Teolojik ve Felsefi Temelleri Sempozyumu. 124-143. Konya: Konya İlahiyat Derneği Yayınları 2009.
• Konuk, Yurdagül. Okul Öncesi Çocuklarda(5-6 Yaş) Dini Duygunun Gelişimi ve Eğitimi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Kutlu, Sönmez. “Laik Örgün Eğitim Sisteminde Doktrin Merkezli Çoğulcu Din Öğretimi Mümkün mü?”. Günümüz Aleviliğinde Eğitim Çalıştayı. (ed.) M. Saffet Sarıkaya vd..99-112. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2009.
• Meral, Ziya. Türkiye’de Zorunlu Din Eğitimi: Ders Kitaplarına Yönelik İnceleme ve Değerlendirme. ABD Uluslararası Din Özgürlüğü Komisyonu, 2015.
• Metin, Yüksel. “Zorunlu Din Dersi Sorunu ve Çözüm Önerilerinin Değerlendirilmesi”. Günümüz Aleviliğinde Eğitim Çalıştayı, (ed.) M. Saffet Sarıkaya vd. 163-186. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2009.
• Okçu, Davut. “Türk Eğitim Sisteminde Din Öğretiminin Zorunluluğu Sorunu”. Uluslararası Eğitim Felsefesi Kongresi: Küreselleşme Sürecinde Eğitim Sorunlarının Felsefi Boyutu. (ed.) Halil Rahman Acar. 215-226. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Yayınları, 2009).
• Okulda Din Eğitimi ve Öğretimi: Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi İle İlgili Durum Değerlendirmesi Çalıştayı, (ed.) Recep Kılıç. Ankara: Ankara Merkez İmam-Hatip Lisesi Öğrencileri ve Mezunları Vakfı, 2009.
• Onat, Hasan. “Din Alanında Doğru Bilgi Sahibi Olmanın Gerekliliği ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri”. Eğitime Bakış 1/4(Ekim, Kasım, Aralık 2005).15-20.
• Önder, Mustafa. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminin Temelleri Üzerine”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1(2013), 24-40.
• Özenç, Berke. “AİHM ve Danıştay Kararlarının Ardından Zorunlu Din Dersleri Sorunu”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 66/2(2008). 191-226.
• Özenç, Berke. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İnanç Özgürlüğü: Başörtüsü, Zorunlu Din Dersleri, Diyanet İşleri Başkanlığı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• Özeri, Zeynep Nezahat. Okul Öncesi Din ve Ahlak Eğitimi. İstanbul: DEM Yayınları, 2004.
• Sambur, Bilal. “Yeni Anayasada Din ve Vicdan Özgürlüğünün Düzenlenmesi”. Liberal Düşünce 17/66 (2012), 93-102.
• Selçuk, Mualla. Çocuğun Eğitiminde Dini Motifler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1990.
• Süt, Abdulnasır. “İnanç Hürriyeti Açısından Zorunlu Din Dersi”. Geçmişten Günümüze Alevilik 1. Uluslararası Sempozyumu, (ed.) Mehmet Yazıcı. 141-155. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Şaşmaz, Aytuğ vd.. Türkiye’de Din ve Eğitim: Son Dönemdeki Gelişmeler ve Değişim Süreci. İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi, 2011.
• Tarhan, Metin. “Alevi Bektaşi Toplumunun Hukuki Niteliği”. I. Uluslararası Hacı Bektaşi Veli Sempozyumu, (ed.) Osman Eğri vd.2/766-771. Çorum: Hitit Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2010.
• Taştekin, Osman & İnan, Mesut. Alevi Gözüyle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi: (Erzincan Örneği). İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi , “Türkiye Büyük Millet Meclisi”. Erişim 14 Mart 2019. https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_sd.birlesim_baslangic?P4=15625&P5=B&PAGE1=50&PAGE2=&web_user_id=17452242
• TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi , “Türkiye Büyük Millet Meclisi”. Erişim 14 Mart 2019. https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_sd.birlesim_baslangic?P4=11865&P5=B&PAGE1=26&PAGE2=&web_user_id=17452242
• TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi , “Türkiye Büyük Millet Meclisi”. Erişim 14 Mart 2019. https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_sd.birlesim_baslangic?P4=23029&P5=H&PAGE1=109&PAGE2=&web_user_id=17452455
• T.C. Devlet Bakanlığı. 4. Alevi Çalıştayı. Ankara, 2009.
• Tok, Türkay Nuri. “Türkiye’de Siyasal Partilerin Eğitim Söylemleri ve Siyasaları”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 18/2(2012), 273-312.
• Tosun, Cemal. “Türkiye Cumhuriyeti’nin Laiklik ve Din Öğretimi Tecrübesi”. Ülkemizde Laik Eğitim Sisteminde Sosyal Bilim Olarak Din Öğretimi Kurultayı, (ed.) İkram Çınar & Hakan Atılgan.142-161. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Turan, İbrahim. Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye’de Din Eğitimi Politikaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Türkiye Barolar Birliği. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 4. Basım, 2007.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa Uzlaşma Komisyonu Anayasa Taslak Metni.
• Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD). Yeni Anayasa Yuvarlak Masa Toplantıları Dizisi: Yeni Anayasanın Beş Temel Boyutu. TÜSİAD: İstanbul, 2011).
• Uyanık, Mevlüt. “Okullarda İsteğe Bağlı Din Öğretimi Tartışmasına Felsefi Bir Katkı”. Türkiye’de Okullarda Din Öğretimi. (ed.) Recep Kaymakcan vd. 379-399. İstanbul: DEM Yayınları, 2009.
• Uzpeder, Ebru Uzpeder vd.. Gündelik Hayatta Laiklik Pratikleri. İstanbul: Helsinki Yurttaşlar Derneği, 2010.
• Ünal, İlhami. Alevilerin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinden Beklentileri(Ankara Örneği). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Yavuz, Kerim. Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi(7-12 Yaş). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1987.
• “Yeni Anayasa Taslağı ve Türkiye’de Din Eğitimi Meselesi Hakkında Ensar Vakfı’nın Görüşü”. Dem Dergi 1/2(Ekim, Kasım, Aralık 2007), 50-52.
• Yıldız, İlhan. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi: Zorunlu Mu Kalmalı, Yoksa Seçmeli Mi Olmalı?”. TÜBAV Bilim Dergisi 2/2 (2009), 243-256.
• Yürük, Tuğrul. “Cumhuriyet Döneminde Din Derslerinin Statüsü İle İlgili Tartışma ve Öneriler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 239-254.
• Zengin, Mahmut. Cumhuriyet Dönemi Din Dersi Öğretim Programları ve Ders Kitaplarında Dinler, İnançlar ve İslam Düşüncesinde Yorumlar. İstanbul: DEM Yayınları, 2017.
• Zengin, Mehmet Ali. “AİHM’İN Hasan ve Eylem Zengin-Türkiye Kararının Değerlendirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 19/2 (2011), 41-67.
• “Zorunlu Din Dersleri Hakkında Öğretmenler Ne Düşünüyor?”. Öğretmenler, Öğrenciler, Veliler ve STK’lar Açısından Eğitim Sisteminde Din Öğretiminin Rolü. (ed.) Sevgi Özçelik.63-75. İstanbul: Yurttaşlık Derneği, 2016.