Ortaokul 5. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitaplarının Değerler Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 53, 65 - 79, 30.06.2024

Suat Ünal , Ali İhsan Benzer

https://doi.org/10.33418/education.1420782

Öz

Bu araştırmanın amacı, ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitaplarında yer alan değerleri belirlemek ve incelemektir. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın veri kaynağı, farklı yayınevleri tarafından basılmış olan ve 2020–2021 eğitim-öğretim yılından itibaren okutulan, iki 5. sınıf fen bilimleri ders kitabıdır. Fen bilimleri ders kitaplarını değerler bakımından incelemek için Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından hazırlanmış 10 kök değer sınıflandırması kullanılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde betimsel analiz yönteminden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda fen bilimleri ders kitaplarında en fazla “öz denetim” ve “sorumluluk” değerlerinin yer aldığı, buna karşılık “adalet” ve “dostluk” değerlerinden hiç bahsedilmediği, “dürüstlük” ve “saygı” değerlerinden ise sadece bir kez bahsedildiği görülmüştür. Ayrıca incelenen her iki ders kitabında da değerlerin ünitelere göre dağılımının dengeli olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen bulgular ışığında fen bilimleri ders kitaplarının tüm kök değerleri içerecek şekilde tekrar düzenlenmesi ve değerleri içeren ifadelerin görsellerle desteklenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Değerler eğitimi, kök değerler, fen bilimleri ders kitabı, doküman incelemesi

Kaynakça

• Acar, B., & Yaman Kasap, M. (2020). Ortaöğretim biyoloji ders kitaplarında değerlerin analizi. Sakarya University Journal of Education, 10(2), 336-349.
• Allchin, D. (1999). Values in science: An educational perspective. Science & Education, 8(1), 1-12.
• Aslan, H. İ., Keskin, S. C., & Önder, S. (2019). Ortaokul 6. sınıf İngilizce ders kitaplarında yer verilen değerler. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 4(2), 355-371.
• Baki, Y. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin değer aktarımı açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 109-146.
• Clawson, C. J., & Vinson, D. E. (1978). Human values: A historical and interdisciplinary analysis. Advances in Consumer Research, 5, 396-402.
• Cohen, J. (1960). A coefficient of agreement for nominal scales. Educational and psychological measurement, 20(1), 37-46.
• Çalışkur, A., & Aslan, A. E. (2013). Rokeach değerler envanteri güvenirlik ve geçerlik çalışması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(29), 81-105.
• Davis, J. P. (2022). Creating values: the entrepreneurial-science education nexus. Research in Science Education, 1-18. https://doi.org/10.1007/s11165-021-10040-8
• Deniz, K., & Karagöl, E. (2018). Değerler eğitimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 244-255.
• Dinç, A. (2000). Örgütlerde karar verme ve problem çözme süreçlerinde yaratıcı düşüncenin yeri ve önemi üst ve orta düzey yöneticilerin problem çözme ve karar verme durumlarında yaratıcı düşünceye ilişkin tutumlarının beş örnek işletmede incelenmesine yönelik bir araştırma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Durhat, G., & Ökten, C. E. (2020). Kök değerlerin ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki erdemler temasıyla ilişkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3), 675-693.
• Ekşi, H. (2003). Temel insani değerlerin kazandırılmasında bir yaklaşım: Karakter eğitimi programları. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 79-96.
• Erkılıç, T. A., & Can, S. (2018). Eğitim yönetimi ders kitaplarının içerik ve fiziksel özellikleri açısından incelenmesi. Anadolu University Journal of Education Faculty, 2(4), 295-307.
• Ersoy, F., & Şahin, T. (2012). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(2), 1535-1558.
• Gürdal, A., Bayram, H., & Şahin F. (1998). Cumhuriyet’in 75. yılında fen eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 139, 13-15.
• Güvendi, M. F. (2021). İlkokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan kültürel ögelerin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 19(42), 9-37.
• Herdem, K., & Çinici, A. (2021). Fen bilimleri dersi konularıyla bütünleştirilmiş değerler eğitimi etkinliklerinin öğrencilerin değer gelişimine etkisi. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(10), 114-138.
• Karpudewan, M., & Chan, L. H. (2022). Educating primary students on infectious diseases and nurturing character and values using socioscientific instruction. Journal of Public Health, 30, 885–895. https://doi.org/10.1007/s10389-020-01368-y
• Keskin, Y. (2015). Tarih dersi öğretim programı ve ders kitaplarında değerler eğitimi. Turkish Studies-International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(7), 659-674.
• Kılcan, T. (2020). Ortaokul ve İmam Hatip ortaokulları matematik ders kitaplarında yer alan kök değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 4(2), 248-266.
• Klosterman, M. L., & Sadler, T. D. (2010). Multi‐level assessment of scientific content knowledge gains associated with socioscientific issues‐based instruction. International Journal of Science Education, 32(8), 1017-1043.
• Koltaş, E. (2020). Lise biyoloji, fizik ve kimya ders kitaplarının değerler eğitimi açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. Korkmaz, A. (2013). Değerler sosyolojisi. Toplum Bilimleri Dergisi, 7(14), 51-78.
• Landis, J. R., & Koch, G. G. (1977). The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics, 33(1), 159-174. https://doi.org/10.2307/2529310
• Lee, Y. C. (2007). Developing decision-making skills for socio-scientific issues. Journal of Biological Education, 41(4), 170-177. https://doi.org/10.1080/00219266.2007.9656093
• Lindeman, M., & Verkasalo, M. (2005). Measuring values with the short Schwartz's value survey. Journal of Personality Assessment, 85(2), 170-178.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] (2017). Müfredatta yenileme ve değişiklik çalışmalarımız üzerine. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_07/18160003_basin_aciklamasi-program.pdf (Erişim Tarihi:16.02.2021)
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812312311937-FEN%20B%C4%B0L%C4%B0MLER%C4%B0%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI2018.pdf (Erişim Tarihi:16.02.2021)
• Öksüz, H. İ., & Eken, N. T. (2019). İlkokul (1-4) Türkçe ders kitaplarındaki hikâye edici metinlerin Türkçe dersi öğretim programındaki kök değerler bakımından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(2), 384-401.
• Özay Köse, E., & Gül, Ş. (2020a). Ortaöğretim 9. ve 10. sınıf biyoloji ders kitaplarında yer alan değerler. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 35-45.
• Özay Köse, E., & Gül, Ş. (2020b). Ortaöğretim 11. sınıf biyoloji ders kitabında sorumluluk değerinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(13), 1-15.
• Öztürk, T., & Özkan, Z. S. (2018). Hayat bilgisi ders kitaplarındaki metin ve görsellerin değerler açısından incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(1), 172-204.
• Polat, M. C. & Atalay, N. (2021). The review of primary school science textbooks in the context of values. Osmangazi Journal of Educational Research, 8(2), 98 -120.
• Rokeach, M. (1973). The Nature of human values. New York: The Free Press.
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 countries. In M. Zanna (Ed.), Advances in experimental social psychology (Vol. 25, pp. 1-65). Academic Press.
• Spranger, E. (1928). Types of men. The psychology and ethics of personality. Niemeyer.
• Şahin, Ö., & Başgül, M. (2018). Ortaokul matematik ders kitaplarında sosyal değerler. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 90-104.
• Şakiroğlu, Y. (2020). 6. sınıf Türkçe ders kitabının değer aktarımı bağlamında incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 145-161.
• Şentürk, G., & Arslan, M. (2020). Fen bilimleri dersinde değerler eğitiminin uygulanabilirliğine ilişkin öğretmen görüşleri. Yıldız Journal of Educational Research, 5(1), 55-88.
• Türk Dil Kurumu [TDK] (2021). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 10.08.2021)
• Ulusoy, K., & Dilmaç, B. (2012). Değerler eğitimi (6. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Yaman, H., & Anılan, B. (2021). Values education in science lessons with activities: Responsibility Value. Science Education International, 32(3), 237-247.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.