TANZİMATTAN GÜNÜMÜZE TÜRK EDEBİYATINDA TOPLUMSAL CİNSİYET YANSIMALARI VE KADININ KONUMU

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 371 - 386, 31.10.2021

Ayten Küçüksayacıgil , Kübra Küçükşen

https://doi.org/10.31465/eeder.909338

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmanın amacı toplumsal cinsiyet edebiyat ilişkisine odaklanarak kadının konumu ve toplumsal cinsiyet rollerinin edebiyatta temsilini araştırmaktır. Literarür taranarak gerçekleştirilen araştırmada kadınların erkek egemen edebiyatta nasıl temsil edildiği, Tanzimat’tan günümüze bu konuda bir farklılaşmanın olup olmadığı çalışmanın temel sorunudur. Türkiye’de Tanzimat’la birlikte başlayan Cumhuriyet’le devam eden yenilik ve modernleşme hareketlerinin ana ekseni kadının değişim ve dönüşümü üzerinden oluşturulmuştur. Edebiyat toplumsal gerçekliğin yansımasıdır ve aynı zamanda toplumsal olgulara yön vermektedir. Toplumsal cinsiyet açısından kadının konumundaki değişimi anlamak için edebiyat metinleri önemli veriler sunmaktadır. Tarihsel süreçte süreçte kadına verilen eğitim eş seçme gibi haklar, kadının toplumda görünürlüğünü artırmış, bu durum roman ve hikâyelere de yansımıştır. Bu çalışmada Tanzimat’tan günümüze roman ve hikayelerde kadının temsili edebiyat tarihi araştırmacılarının dönemleştirmeleri de dikkate alınarak üç başlık altında incelenmiştir. Birinci bölüm Tanzimat dönemi, ikinci bölüm Erken Cumhuriyet ve Milli Mücadele Dönemi, üçüncü bölüm ise Cumhuriyet sonrası dönemi kapsamaktadır. Örnek yazar ve metinlerin seçiminde her dönemin sosyal yaşamını yansıtan ve toplumsal cinsiyetin görünürlüğünü ortaya çıkaran yazarlar ve eserleri tercih edilmiştir. Bu bağlamda Ahmet Mithat Efendi’den Sebahattin Ali’ye Halide Edip’ten Elif Şafak’a tarihsel süreçte erkek ve kadın yazarların roman ve hikayeleri ile ilgili literatür, araştırma konusu ve amacı doğrultusunda incelenmiştir. Araştırma sonucuna göre Tanzimattan günümüze kadına verilen hakların, özellikle eğitim hakkının kadının temel görevi olan eş ve annelik rolünü en iyi şekilde yerine getirebilmesi için araçsallaştırıldığı, bir taraftan kadının özgürleşmesi hedeflenirken diğer taraftan yeni bir “yurttaş” kimliği edinen kadına toplumsal alanda da ek sorumluluk ve fedakârlık yüklendiği görülmektedir. Çalışma modernleşme süreci boyunca yaşanan sosyal siyasal kültürel değişim ve dönüşümlerin edebiyata yansıtıldığı roman ve hikâyelerde kadının toplumsal cinsiyet rol ve tutumlarında bir farklılık yaratmadığı, “temsil edilen” olarak kadınların daha iyi bir durumda olmadığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal cinsiyet,, edebiyat, roman, toplumsal cinsiyet yansıması

Kaynakça

• Adak, Hülya (2004). “Otobiyografik Benliğin Çok-Karakterliliği: Halide Edip’in İlk Romanlarında Toplumsal Cinsiyet”, Kadınlar Dile Düşünce, ed. Sibel Irzık ve Jale Parla (s.161-178), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ağaoğlu, Adalet (1993). Ölmeye Yatmak, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
• Akyıldız Ercan, Cemile (2014). Cinsiyetin Toplumsal Roldeki Yeri, Elfriede Jelinek’in Seçilmiş Romanlarında Kadınlık. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Argunşah, Hülya (2017). “Ömer Seyfettin’de Millî Kimliğin İnşasında Kadın”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında ‘Kadın’ Sempozyumu, 4-6 Mayıs-Amasya s.55-80.
• Aslan Ayar, Pelin (2014). Türk Tiyatrosunda Kadın Temsili Üzerine Feminist Eleştiri Denemesi: Beş Farklı Oyun Hep Aynı Kadın. Turkish Studies, 9(9), s.235-246. Doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7038
• Atabağsoy, Naim (2019). Handan Romanında Batılılaşmış Kadın Karşısında Batılılaş(Ama)Mış Erkekler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, s. 68-77. Doi: 10.29000/rumelide.540995
• Aydın Satar, Nesrin (2015). Geleneksel Kadın Rollerinin Yeniden Üretimi: Elif Şafak’ın Siyah Süt Romanında Otoriteyle Uzlaşmak. Monograf Journal 3.s 46-77.
• Bars, Mehmet Emin (2014). Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipleri. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 3, s. 122-140. Bayrak Akyıldız, H. (2016). “Edebiyatta Kadın ve Toplumsal Cinsiyet”. Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, ed. Asu Altunoğlu, s.138-159, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bayrak Akyıldız, H. Efe S. (2018). Erken Cumhuriyet Dönemi Romanlarında Kadın İmgesi, Dil Ve Cinsiyetçilik. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6 (13), s. 401-419
• Bayram, Sibel (2011). Tarih Boyunca Kadın Ve Türk Edebiyatında Değişen Kadın İmgesi. Köprü Dergisi, (113). Er: www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=1096
• Bektaş, Mahmut, ve Barut, Yaşar (2019). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Ömer Seyfettin’in Eleğimsağma Hikâyesinin İncelenmesi. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3 (6), 116-126.
• Browning, Janet (1982). Modern Türk Edebiyatında Kadına Yaklaşımlar. Eğitim Ve Bilim, 6 (36). s.31-36, Er: http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5701
• Ceylan, Ş. (2019). Feminist sosyal politikanın eleştirileri bağlamında Türkiye Cumhuriyeti sosyal güvenlik sisteminde toplumsal cinsiyetin görünümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilimdalı, Ankara.
• Dede, Kadir (2014). Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Yeniden Üretiminde Aşk Romanlarının Rolü: Muazzez Tahsin Berkand'la İzdivaç. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(4), s. 193-212.
• Dönmez, İ. Hakan (2010). Cumhuriyet “İmkânsız Aşk”a Karşı Y. K. Karaosmanoğlu’nun Romanlarında Modern-Geleneksel Karşıtlığının Kadın-Erkek İlişkisi Üzerinden Temsili. Fe dergi feminist eleştiri, 2(1), s. 6-18. Er: https://cins.ankara.edu.tr/imkansizask.html
• Eraslan, Hasan, ve Sarı, Aslıhan (2018). Tanzimat Dönemi Edebiyatında Kadının Sunum Biçimlerine Sosyolojik Bir Bakış: İntibah, Zehra Ve Sergüzeşt Örneği. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 2(2), s.60-85.
• Eray, Nazlı (2002). “Kadın Tohumu”. On Üç Büyülü Öykü: 13 Yazar, 13 Öykü İstanbul: Can Yayınları.
• Erdal, Derviş (2017). Nazan Bekiroğlu’nun Mücellâ Romanının Feminist Eleştiri Kuramı Açısından İncelenmesi. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), s.145-172.
• Ertek Morkoç, Yasemin (2017). Osmanlı Kadın Şairlerinin Divan Edebiyatı Geleneğinden Ayrılan Sesi Ve Farklı İfade Biçimleri. Journal of Human Sciences, 14(4), s.3456-3471.
• Eryılmaz, Bilal (1992). Tanzimat Ve Yönetimde Modernleşme. Ankara: İşaret yayınları.
• Göle, Nilüfer (2000). Melez Desenler. İstanbul: MetisYayınları.
• Gülendam, Ramazan (2015). Türkiye’de Kadın Olmak, Cumhuriyet Devri Türk Romanında Kadın Kimliği: 1960-1980, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Gültekin, Lerzan (2013). “Toplumsal Cinsiyet Ve Yansımaları”. Geçmişten Günümüze Kadının Yazarlık Serüveni, Ed. Lerzan Gültekin, Gül Güneş, Ceylan Ertung, Aslı Şimşek. s.102-126. Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları.
• Günay-Erkol, Çimen (2011). Osmanlı -Türk Romanından Çağdaş Türk Romanına Kadınlık: Değişim Ve Dönüşüm. Türkiyat Mecmuası, 21(2), 147-175
• Has-Er, Melin (2000). Tanzimat Devri Türk Romanında Kadın Kahramanlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kandiyoti, Deniz (2011). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, Çev. Aksu Bora ve Feyziye Sayılan, Şirin Tekeli, Hüseyin Tapınç, Ferhunde Özbay. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kanter, Beyhan (2010). Murathan Mungan’ın Yüksek Topuklar Romanında Kadın Kimliği. Folklor/edebiyat, 16(63), s. 91-98.
• Kaplan, Mehmet (2010). Dede Korkut Kitabında Kadın. Türkiyat Mecmuası, 9, s. 99-112.
• Kaya, Şehriban (2018). Suat Derviş’in romanlarında kadın karakterler. Folklor/Edebiyat, 24 (96), s. 97-110.
• Kaylı, Derya Şayman (2017). Erendiz Atasü’nün Romanlarında, Bedenin, Doğurganlığın Ve Anneliğin İzini Sürmek. Fe Dergi, 9(1), s.26-36.
• Kolay, Hale (2015). Kadın Hareketinin Süreçleri, Talepleri Ve Kazanımları. EMO Kadın Bülteni, 3, s.5-11.
• Korkmaz, Ramazan, Ve Tunç, Gökhan (2019). Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Ed. Ramazan Korkmaz ve Gökhan Tunç, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
• Oktay, Gülçin (2016). Selma Rıza’nın Uhuvvet Romanında ‘Toplumsal Cinsiyet’ Ve ‘Sınıf’ Yapıları. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 14(20), s. 141-156.
• Önertoy, Olcay (1998). “Cumhuriyet Döneminde Roman”. Çağdaş Türk Edebiyatı Ed. Canan İleri, s.115-135. Eskişehir: Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
• Özdemir, Ayşe Nur (2014). Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Kadınlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Özdemir, Hacı, ve Aydemir, Duygu (2019). Ekolojik Yaklaşımlı Feminizm / Ekofeminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihi Süreci Ve Türleri. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 2(2), s. 261-278.
• Özkan, Tuğba (2019). Ahmet Mithat Efendi’nin kurmaca eserlerinde kadın temsilleri. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(3), s. 385-395. Parla, Jale (2014). Babalar ve Oğullar-Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, 11. baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Polat, Merve Esra (2017). Nazlı Eray’ın Kadın Tohumu Öyküsünün Feminist Edebiyat Eleştirisiyle İncelenmesi. International Journal Of Turkish Literature Culture Education, 6(6/3), s. 1507-1519.
• Sancar, Serpil (2014).Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, 3. baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Savran, Gülnur. (1994). Feminist Teori Ve Erkek Şiddeti, Defter Dergisi, (21),s. 45-53, İstanbul: Metis Yayınları
• Solak, Ömer (2020). “Cinsiyet Gruplarına Göre Edebiyat Çalışmaları: Kadın, Erkek Ve Eşcinsel Edebiyatları”, Multidisipliner Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları. ed. Tuğba Akdal, s.117-129, Konya: Literatürk Academia Yayınları
• Soysal Gözde 2020. “Türkiye’de Kadın”. Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, 7. Baskı, Ed. Mehmet Zencirkıran, s.395-414 , Bursa: Dora Yayınları. Sumbaş, Ahu (2017). Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak Romanı Üzerinden Türk Modernleşmesinin Kadın İmgesinin Eleştirisi. Mülkiye Dergisi, 41(2), s. 3-30.
• Şafak, Elif (2007). Siyah Süt. İstanbul: Doğan Kitap.
• Şahinkaya, Şeyma (2020). Luigi Pirandello’nun Dışlanmış Kadın ile Alev Alatlı’nın Yaseminler Tüter Mi, Hâlâ? Romanlarının Kadın Sorunu Bağlamında Karşılaştırılması. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 3(5), s. 77-90.
• Şeker, Aziz (2020). “İçimizdeki Şeytan”a yenilmeyen Macide’nin Toplumsal Cinsiyet Açısından Düşündürdükleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (19), s. 297-308.
• Şen, Can (2011). Feminist Edebiyat Eleştirisi ve Nihan Kaya’nin “Gelin” Hikâyesinin İncelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(02), s.448-458. Şengül, Mehmet Bakır (2016). Kadın edebiyatı: Bir varoluş mücadelesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 3(44), s. 203-211.
• Timur, Taner (2002). Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik, 2. baskı, Ankara: İmge Yayınları.
• Uygun Aytemiz, Beyhan (Ty). “Toplumsal Cinsiyet Ve Edebiyat”, Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları, Ed. Feryal. Saygılıgil s.61-80. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim yayınları.
• Üstün, Koray (2019). Sedat Veyis Örnek’in Öykülerinde Kadının Görünümü. Folklor/Edebiyat, 25(100), s. 1107-1118.
• Yavuz, Ayşe Duygu (2019). Peyami Safa’nın Sözde Kızlar romanında Kadın Kimlikleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (14), s. 118-130.
• Yonar, Gönül (2015). 2000 Sonrası Siyer Konulu Romanlarda Kadın Sahabe Profilleri. Hadis ve Siyer Araştırmaları, 1(1), s. 164-180.
• Zeytin, Şenay Meral (2018). Sevgi Soysal’ın Yürümek Romanından Hareketle Kadın Sorunlarına Bakış, 5.Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi ,İstanbul, Bildiriler Kitabı, s. 801-827. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Matbaası.