AHMED CEVDET PAŞA VE BELÂGAT-I OSMÂNİYYE’SİNİN BİR MÜDAFAASI: HACI İBRAHİM EFENDİ’NİN TEMYÎZ-İ TALÎKÂT’I (TAHLİL-METİN)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 387 - 419, 31.10.2021

Ömer Uyan

https://doi.org/10.31465/eeder.917835

Cited By: 1

Öz

On dokuzuncu yüzyıldaki yoğun edebî ve belaği tartışmaların merkezinde Ahmed Cevdet Paşa’nın Belâgat-ı Osmâniyye isimli eseri vardır. Buna karşı ilk itiraz Talîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye isimli eserle Abdurrahman Süreyya’dan gelmiştir. Hacı İbrahim Efendi ise Temyîz-i Talîkât’ta Ahmed Cevdet Paşa’yı ve eserini savunarak Talîkât’ta dile getirilen itirazların bir kısmını tenkit etmiş ve uzun süre devam edecek olan farklı tartışmaların da başlamasına sebep olmuştur. Talîkât ve Temyîz arasındaki tartışmalar genelde kelime seçimleri, bazı kelimelerin yanlış anlamda kullanılması, fesahat ile ilgili konuların tarifi, seçilen örnek şiirlerin doğruluğu veya anlamı etrafında gerçekleşmektedir. Bu çalışmada Temyîz-i Talîkât’ın muhtevası ve tartışma konuları çeşitli açılardan detaylı bir şekilde ele alınıp tahlil edilmiş, tarafların argümanları ayrıntılarıyla serimlenip tartışılmış ve bazı notlarla beraber eserin çevriyazılı metni sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Cevdet Paşa, Hacı İbrahim Efendi, Abdurrahman Süreyya, Belagat, Edebiyat Tartışması

A DEFENSE OF AHMED CEVDET PASHA AND HIS BELÂGAT-I OSMÂNİYYE: TEMYÎZ-İ TALÎKÂT OF HACI İBRAHİM EFENDİ (ANALYSIS-TEXT)

Öz

Ahmed Cevdet Pasha's work named Belâgat-ı Osmâniyye is at the center of the intense literary-arguments and rhetorical discussions in the nineteenth century. The first objection against this came from Abdurrahman Süreyya with his work named Talîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye. Hacı İbrahim Efendi, on the other hand, defended Ahmed Cevdet Pasha and his work in Temyîz-i Talîkât and criticized some of the objections expressed in Talîkât and caused different discussions that would continue for a long time. The discussions between Talîkât and Temyîz generally take place around the choice of words, the misuse of some words, the description of the issues related to the eloquence, the accuracy or meaning of the sample poems chosen. In this study, the content and discussion issues of the Temyîz-i Talîkât were examined and analyzed in detail from various angles, the arguments of the parties were explained and discussed in detail, and the transliterated text of the work was presented with some notes.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Cevdet Pasha, Hacı İbrahim Efendi, Abdurrahman Süreyya, Rhetoric, Literary-Argument

Kaynakça

• Abdurrahman Süreyya (1299a/1882). Ta‘lîkât-ı Belâgat-ı ‘Osmâniyye, İstanbul: Cerîde-i Askeriyye Matbaası.
• Abdurrahman Süreyya (1299b/1882). Tahlîl-i Hall, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Abdurrahman Süreyya (2016). Ta‘lîkât-ı Belâgat-ı ‘Osmâniyye, haz. Bahadır Güneş, Trabzon: Serander Yayınları.
• Ahterî Mustafa Muslihuddin el-Karahisarî (2017). Ahterî-yi Kebîr, haz. Ahmet Kırkkılıç, Yusuf Sancak, Ankara: TDK Yayınları.
• Aksoy, Musa (1993). Hacı İbrâhim Efendi’nin Hayatı, Eserleri, Tenkitleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Aksoy, Musa (2013). Eğitimde Eski-Yeni Çatışması ve Dâru’t-Ta’lim, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alp, Talha (2007). Mantık: İsagoci Tercümesi & Mantık Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Yasin Yayınevi.
• Arslan, Ahmet Turan (1999). “Hacı İbrahim Efendi Ve Dâru’t-Ta’lîm Müessesesi”, İlmî Araştırmalar, S. 7, s. 31-46.
• Baranoğlu, Şahin (1999). Abdurrahman Süreyyâ ve Mizânü’l-Belâga, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İzmir.
• Baş, Erdoğan (2010). “Şinkîtî, Muhammed Emîn”, İslâm Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul: TDV Yayınları.
• Başkal, Zekeriya (2011). Sözün Gemisi: Sefîne-i Belâgat (İnceleme-Metin), Ankara: Taşhan Kitap Yayınları.
• Bulut, Ali (2015). Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Cebecioğlu, Ethem (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto Yayınları.
• el-Cerrâhî, Safer el-Muhibbi (2013). Istılâhât-ı Sofiyye fî-Vatan-ı Asliyye: Tasavvuf Terimleri, haz. Derya Çakır Baş, İstanbul: Kırkkandil Yayınevi.
• (Ahmed) Cevdet Paşa (1998). Mi‘yâr-ı Sedâd: Klasik Mantık, haz. Hasan Tahsin Feyizli, Ankara: Fecr Yayınları.
• (Ahmed) Cevdet Paşa (2000). Belâgat-ı Osmâniyye, haz. Turgut Karabey, Mehmet Atalay, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ceviz, Nurettin, Demirayak, Kenan, Yanık, Nevzat H. (çev.) (2013). Yedi Askı: Arap Edebiyatının Harikaları, Ankara: Ankara Olulu Yayınları.
• Çaldak, Süleyman (1997). Nergisî ve Nihâlistân’ı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Malatya.
• Çelik, Recep (2012). Fehîm-i Sânî (Süleyman Fehîm ve Dîvânı (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Nevşehir.
• Dağlar, Abdülkadir (2007a). “Klâsik Türk Edebiyatı Şerh Geleneği ve Hacı İbrâhim Efendi’nin Şerh-i Belâgat’ına Dâir”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 2, S. 2, s. 161-178.
• Dağlar, Abdülkadir (2007b). “Hacı İbrâhim Efendi’nin ‘Şerh-i Belâgat’ı (Metin)”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 2, S. 4, s. 321-370.
• Demir, Gökhan (2016). Et-Tansîsu’l-Muntazar fî-Şerhi Ebyâti’t-Telhîs ve’l-Muhtasar (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Trabzon.
• Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilek, Esra Derya (2013). 19. Yüzyıl Osmanlı Basınındaki Belagat Tartışmaları Işığında Edebiyatın Dönüşümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Emiroğlu, İbrahim, Altunya, Hülya (2018). Örnekleriyle Mantık Sözlüğü, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Erdem, İdris (2012). “Hacı İbrahim Efendi, Eserleri ve Arapça Öğretimine Dair Görüşleri”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1, s. 131-156.
• el-Hâcc İbrâhîm (1299/1882). Temyîz-i Ta‘lîkât, İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye.
• Hall-i Talîkât (1299/1882). İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye.
• İbn Âşûr, Muhammed Et-Tâhir (1997). Tefsîru’t-Tenvîr ve’t-Tahrîr, C. 23, Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzî.
• (Râğıb) el-İsfahânî (2012). Müfredât: Kur’ân Kavramları Sözlüğü, çev. Abdulbaki Güneş ve Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları.
• Kalkışım, Muhsin (2013). Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kanar, Mehmet (2013). Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• Kara, İsmail (2013). İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz: Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karagözlü, Volkan (2019) Edebiyyât-ı Osmâniyye, Hacı İbrahim Efendi, Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Karaköse, Saadet (2007). “XVII. Yüzyılda Nedimâne Bir Üslup; Mâhir Divanı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22, s. 145-166.
• Kılıç, Hulusi (1996). “Hacı İbrâhim Efendi”, İslâm Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul: TDV Yayınları.
• Kurtuluş, Rıza (2003). “Mahmûd-ı Gâvân”, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul: TDV Yayınları.
• Ladikli Mehmed Çelebi (2015). “Zübdetü’l-Beyân”, Mantık Risâleleri, haz. İbrahim Çapak, Mesud Öğmen, Abdullah Demir, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Mehmed Süreyya (1308/1890). Sicill-i Osmânî Yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, C. 1, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• (Bursalı) Mehmed Tâhir (2016). Osmanlı Müellifleri, C. 1-2, haz. M. A. Yekta Saraç, Ankara: TÜBA.
• Mehmed Zihnî (1327/1909). El-Kavlü’l-Ceyyid fî Şerh-i Ebyâti’t-Telhîs ve Şerhayhi ve Hâşiyeti’s-Seyyid, Tıpkıbasım, İstanbul: Furkan Yayınları.
• el-Mucemu’l-Vasît (2014). haz. İbrahim Mustafa, Hamid Abdülkadir, Ahmed Hasan Zeyyat, Muhammed Ali Neccar, İstanbul: Dâru İhyâi’l-Ulûm.
• Mutçalı, Serdar (2012). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Müderrisoğlu, Ahmet (2006). Telhîs Ebyâtının Şerhi: Binbir Hakikat, haz. Şükrü Özger, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Olgun, Tâhir (el-Mevlevî) (1994). Edebiyat Lügatı, haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2012). Fuzulî Türkçe Divan, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Redhouse, Sir James W. (2011). Turkish And English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Steingass, Francis Joseph (2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şemseddin Sâmî (2007). Kâmûs-ı Türkî, Tıpkıbasım, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Uyan, Ömer (2018). “Mihalicî Mustafa Efendi’nin Zübdetü’l-Beyân İsimli Belâgat Kitabı (Tahlil-Metin)”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature , C. 4, S. 2, s. 473-522.
• Ürün, Ahmet Kâzım (2015). Klasik Arap Edebiyatı, Konya: Çizgi Kitabevi.
• el-Yesûî, Luvîs Ma‘lûf (2015). el-Müncid fi’l-Luğa ve’l-A‘lâm, Beyrut: Dâru’l-Maşrık.
• Yetiş, Kazım (1988) “Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhîzâde”, İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: TDV Yayınları.
• Yetiş, Kazım (1992). “Belâgat (Türk Edebiyatı)”, İslâm Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: TDV Yayınları.
• Yetiş, Kazım (2006). Belâgattan Retoriğe, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, Abdullah (2010). “Süreklilik ve Değişim Kavramları Çerçevesinde Belâgat-ı Osmâniye ve Talîm-i Edebiyat’a İlişkin Bazı Notlar”, Süreklilik ve Değişim Arasında Düşünce ve Hayat, haz. Adem Başpınar, Murat Şentürk, İstanbul: Yedirenk Yayınları, s. 71-93.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (Erişim Tarihi: 07.04.2021)
• lugat.osmanlica.online (Erişim Tarihi: 11.04.2021)