Yaşar Kemal’in “Binboğalar Efsanesi” Romanına Ekoeleştirel Bir Yaklaşım

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 1 - 14, 25.10.2022

Adem Gürbüz

https://doi.org/10.31465/eeder.1053863

Öz

Modern bir kuram olan ekoeleştiri, insanın ekosistemin parçalarından herhangi biri olduğunu iddia eden, insanoğlunun evren ve ekosistem üzerindeki egemenliğini reddeden, çevre konusunda duyarlılık oluşturmaya çalışan bir kuramdır. Temel hedef, insanın doğa ile olan ilişkisi üzerine odaklanmak ve bir nevi insanı tabiat konusunda terbiye etmektir. Özellikle sanayi inkılabı sonrasında yaşanan teknolojik yenileşmeler, tabiatın fütursuzca tahrip edilmesine ve ekosistemdeki bütün unsurların insan yararı düşünülerek kullanılmasına neden olmuştur. Ekoeleştiri, doğanın sadece insanlar için bir yaşam merkezi olmadığını, insan dışındaki varlıkların da en az insanoğlu kadar ekosistem üzerinde pay sahibi olduğunu savlar. Edebiyat yoluyla okuyucularda çevreye karşı belli bir bilinç ve duyarlılık oluşturmaya çalışır.
Makalede inceleme konusu yapılan Binboğalar Efsanesi romanı, Osmanlının son dönemlerindeki iskân politikasına karşı çıkan Türkmen Yörüklerinin son kalıntılarını işleyen bir eserdir. Anlatıya göre Türkmen Yörükleri, doğaya âşık olan, doğal şartlar altında yaşamlarını sürdürmek için türlü fedakârlıklara katlanan, ekosistemi tahrip etmeyen ve ekosistemle barışık bir yaşam sürdürmek isteyen küçük bir topluluktur. Romanda tabiata ciddi bir şekilde vurgu yapılmış, geleneğin yitirilmesi ile tabiatın tahrip edilmesi arasında paralellikler kurulmuştur. Anlatıda çevreye yapılan yoğun vurgu, bu eserin örnek olarak seçilmesinin temel gerekçesidir. Bu çalışma, ekoeleştiri kuramının Binboğalar Efsanesi romanında ne ölçüde karşılık bulduğunu irdelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma sonucunda romandaki doğa tahribatına neden olan teknoloji karşıtlığı, doğaya sevgi/saygı duyulması ve ekosistemin insan dışındaki paydaşları olan unsurlara özel ilgi gösterilmesi vb. unsurların ekoeleştiri kuramının prensiplerine uygun olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ekoeleştiri, Eleştiri, Çevre, Yaşar Kemal, Binboğalar Efsanesi.

Kaynakça

• Bulut, Dilek (2005). “Çevre ve Edebiyat: Yeni Bir Yazın Kuramı Olarak Ekoeleştiri”, Littera, 17, http://www.littera.hacettepe.edu.tr/TURKCE/17_cilt/dilek.htm. Erişim Tarihi: 13.09.2021.
• Cengiz, Gülizar (2014). “Geleneksel Hıdırellez Etkinliği”, Alevilik-Bektaşilik İncelemeleri Dergisi (9), s. 269-272.
• Dindar, Gülşah (2012). “Derin Ekoloji Hareketi ve Ekoeleştiri: Bir Garip Şair Orhan Veli”, Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat, ed. Serpil Oppermann, Ankara: Phoenix Yayınevi, s. 59-92.
• Garrard, Greg (2017). Ekoeleştiri: Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar, çev. Ertuğrul Genç, İstanbul: Kolektif Yayınları.
• Glotfelty, Cheryll (1996). “Introduction” (Cheryll Glotfelty and Harold Fromm), The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology, Londra: University of Georgia Press.
• Kemal, Yaşar (2014). Binboğalar Efsanesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kemal, Yaşar (2014). Yaşar Kemal Kendini Anlatıyor: Alain Bosquet ile Görüşmeler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kümbet, Pelin (2012). “Ekofeminizm: Kadın, Kimlik ve Doğa”, Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat, ed. Serpil Oppermann, Ankara: Phoenix Yayınevi, s.171-206.
• Moran, Berna (2012). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2: Sabahattin Ali’den Yusuf Atılgan’a, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Naci, Fethi (2012). Yüz Yılın 100 Türk Romanı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Oppermann, Serpil (2012). “Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü”, Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat, ed. Serpil Oppermann, Ankara: Phoenix Yayınevi, s. 9-57.
• Oppermann, Serpil, Özdağ, Ufuk, Özkan, Nevin ve Slovic Scott (2011). The Future of Ecocriticism: New Horizons, England: Cambridge Scholars Publishing.
• Özdağ, Ufuk (2005). Edebiyat ve Toprak Etiği: Amerikan Doğa Yazınında Leopold’cu Düşünce, Ankara: Ürün Yayınları.
• Özdağ, Ufuk (2017). Çevreci Eleştiriye Giriş: Doğa, Kültür, Edebiyat, Ankara: Ürün Yayınları.
• Şakacı, Bilge Kağan (2011). İnsanmerkezcilik ve Çevremerkezcilik Ekseninde Derin Ekoloji Yaklaşımının Çözümlenmesi ve Eleştirisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünder, Hasan (2005). “Çevre Felsefesi”, Felsefe Ansiklopedisi, ed. Ahmet Cevizci, C. 3, Ankara: Babil Yayınları, s. 598-606.