Çınaraltı Dergisinde Yayımlanan Türkçe ile İlgili Yazılar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cumhuriyetin İlanının 100. Yılı Anısına 1923’ten 2023’e Süreli Yayınlar ve Edebiyat Özel Sayısı, 285 - 306, 31.12.2023

Nilüfer Yıldırım

https://doi.org/10.31465/eeder.1398971

Öz

Belli zaman aralıklarıyla yayımlanan, çıkarılış amacına uygun yazıların yer aldığı dergiler, toplumun gelişmesine katkıda bulunan, insanları çeşitli konulardan haberdar eden süreli yayınlardır. Türk basın tarihinde halka yol göstermek, onları yurtta ve dünyada olanlar hakkında bilgilendirmek için yayın hayatına başlamış önemli dergiler bulunmaktadır. Bu dergilerden biri de II. Dünya Savaşı yıllarında yayımlanan, haftalık Türkçü fikir ve sanat dergisi olan Çınaraltı’dır. Geniş yazar kadrosuna sahip olan bu dergi, İsmail Gaspıralı’nın “Dilde, fikirde, işte birlik” düşüncesini ana hareket noktası olarak kabul etmiştir. Tarih, edebiyat, ekonomi ve sanatla ilgili yazıların yayımlandığı Çınaraltı dergisinde Türkçe ile ilgili yazılar da bulunmaktadır. Dil inkılabı, Türkçenin zenginliği, şekil yapısı, yazı ve konuşma dili, ortak kültür dili gibi temel konuların ele alındığı bu yazılar; o dönemde Türk diline yönelik olarak yapılan çalışmaları, yürütülen faaliyetleri, aydınların dil inkılabına bakış açısını göstermesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Makalede 1941-1944 yılları arasında 146 sayı olarak çıkan Çınaraltı dergisinde yayımlanmış Türkçe ile ilgili yazılar üzerinde durulacaktır. Yazılar konularına göre sınıflandırılacak ve ilgili başlıklar altında açıklanacaktır. Bu yazılardan hareketle dönemin aydınlarının dille ilgili düşünceleri, yaptıkları çalışmalar, savundukları ve karşı oldukları fikirler ile dil inkılabının işleyiş süreci hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Çınaraltı Dergisi, Dil ve Kültür, Dilde Sadeleşme, Dil İnkılabı

An Evaluation of Articles on Turkish Published in Çınaraltı Magazine

Öz

The magazines puplished at certain intervals which contains articles suitable fort he purpose of publication, are periodicals that contribute to the development of society and inform people about various subjects. There are important magazines that started publishing to guide the public for informing about what is happening at home and in the World in the history of Turkish press. One of these magazines is Çınaraltı which is a Turkist intellectual and art magazine published during World war II. This magazine, which has a large staff of writers has accepted Ismail Gaspıralı’s idea of “Unity in language, idea and work” as its main starting point. There are also articles about Turkish in Çınaraltı magazine where articles on history literature, ecomomy and art. These articles discuss basic issues such as the language revolution, the richness of Turkish and its morphological structure, writtened spoken and common cultural language and has a great importance because of showing the studies and activities carried out on the Turkish language at that time and perspective of the intellectuals on the language revolution. This study will focus on the articles about Turkish language in Çınaraltı magazine published in 146 issues between 1941 and 1944. Articles will be classified according to their subjects and explanied under relevent titles. Based on these articles, information about the period regarding language, their Works, the ideas they defended and opposed and the process of the language revolution will be given.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Çınaraltı Magazine, Culture and Language, Simplification in Language, Language Revolution

Kaynakça

• Aslan, S. (2023). “Çınaraltı Dergisinde Türkçülük Anlayışı”, Düşünce Dünyasında Türkiz, C. 14, S. 64, s. 107-130.
• Atalay, B. (1941a). “Doğu İllerinde Yükselen Kardeş Sesi”, Çınaraltı, 9 Ağustos 1941, nr. 1, s. 9.
• Atalay, B. (1941b). “Türkçe Davası”, Çınaraltı, 16 Ağustos 1941, nr. 2, s. 7.
• Atalay, B. (1941c). “Türkçe Davası”, Çınaraltı, 23 Ağustos 1941, nr. 3, s. 4.
• Atalay, B. (1941ç). “Türkçe Davası”, Çınaraltı, 6 Eylül 1941, nr. 5, s. 10.
• Atalay, B. (1941d). “Dil Davası”, Çınaraltı, 13 Eylül 1941, nr. 6, s. 5.
• Atalay, B. (1941e). “Türkçe Davası”, Çınaraltı, 4 Birinci Teşrin 1941, nr. 9, s. 13.
• Atalay, B. (1941f). “Türkçe Davası”, Çınaraltı, 11 Birinci Teşrin 1941, nr. 10, s. 6-7.
• Atsız, H. N. (1941). “Dilimizi Türkleştirmek İçin Ameli Yollar”, Çınaraltı, 6 Eylül 1941, nr. 5, s. 8-10.
• Atsız, H. N. (1942a). “Türk Dilinde Ekler ve Kökler”, Çınaraltı, 13 Haziran 1942, nr. 38, s. 12.
• Atsız, H. N. (1942b). “Dil Meselesi”, Çınaraltı, 11 Temmuz 1942, nr. 42, s. 6-7.
• B. (1941). “Gramer Meselesi”, Çınaraltı, 16 Ağustos 1941, nr. 2, s. 11.
• Buharalı, N. (1941a). “Hakiki Türkçe ve Taklit Türkçe”, Çınaraltı, 4 Birinci Teşrin 1941, nr. 9, s. 6-7.
• Buharalı, N. (1941b). “Konuştuğumuz Gibi Yazalım”, Çınaraltı, 15 İkinci Teşrin 1941, nr. 15, s. 12.
• Buharalı, N. (1943a). “Türklerarası Ortak Kültür Dili”, Çınaraltı, 8 Mayıs 1943, nr. 85, s. 11-12.
• Buharalı, N. (1943b). “Dil Tasfiyesinde: Uydurma Kelime İddiası”, Çınaraltı, 19 Haziran 1943, nr. 91, s. 12-13.
• Çavlı, E. Â. (1941). “Türkçede Harfi Tarif Vardır!”, Çınaraltı, 16 Ağustos 1941, nr. 2, s. 5.
• Durmuş, G. (2005). Çınaraltı Mecmuası Üzerinde Sistematik Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kars.
• Durmuş, G. (2013). “Çınaraltı’nın Faaliyet Sahası”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C. 34, s. 97-115.
• Erkilet, H. E. (1941). “Öz Dilimiz”, Çınaraltı, 4 Birinci Teşrin 1941, nr. 9, s. 4.
• Erkilet, H. E. (1942). “Türkçülük Programında Dil Meselesi”, Çınaraltı, 14 Şubat 1942, nr. 28, s. 4.
• Hacısalihoğlu, F; Kaynar, Ö. (?). “Çınaraltı Mecmuası”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cinaralti-mecmuasi/?pdf=5582. Erişim tarihi: 07.11.2023.
• [imzasız], (1941). “Yeni Kelimeler”, Çınaraltı, 13 Birinci Kânun 1941, nr. 19, s. 11.
• [imzasız], (1942). “IV. Dil Kurultayı”, Çınaraltı, 22 Ağustos 1942, nr. 48, s. 2.
• [imzasız], (1944). “Yazı ve Konuşma Dili”, Çınaraltı, 24 Haziran 1944, nr. 143, s. 11.
• Kösearif, F. (1941a). “Çe-Ça Dişilik Eki midir?”, Çınaraltı, 1 İkinci Teşrin 1941, nr. 13, s. 11.
• Kösearif, F. (1941b). “Sel, Sal-El, Al: Nisbet (î)sinin Yerini Tutar mı?”, Çınaraltı, 22 İkini Teşrin 1941, nr. 16, s. 6.
• Kösearif, F. (1941c). “Türkçenin Nisbet (î)si Yerine Ne Konabilir?”, Çınaraltı, 29 İkinci Teşrin 1941, nr. 17, s. 12.
• Kösearif, F. (1941ç). “Türkçemizde Çoğul (Cemi’)”, Çınaraltı, 13 Birinci Kânun 1941, nr. 19, s. 16.
• Kösearif, F. (1942a). “Olgu mu Olay mı?”, Çınaraltı, 3 İkinci Kânun 1942, nr. 22, s. 12.
• Kösearif, F. (1942b). “Eklerimize Dair Bir İki Söz”, Çınaraltı, 31 İkinci Kânun 1942, nr. 26, s. 13.
• Kuntay, M. C. (1944). “6 Türkçeci”, Çınaraltı, 22 Nisan 1944, nr. 135, s. 6.
• Kür, İ. (1943a). “İmla Derdi”, Çınaraltı, 27 İkinci Teşrin 1943, nr. 114, s. 11.
• Kür, İ. (1943b). “Dil Meselesi”, Çınaraltı, 25 İkinci Kânun 1945, nr. 118, s. 7.
• Nermi, M. (1942a). “Dilimiz ve Benliğimiz”, Çınaraltı, 18 Temmuz 1942, nr. 43, s. 12.
• Nermi, M. (1942b). “Dilimizin Bilim Sözleri”, Çınaraltı, 5 Eylül 1942, nr. 50, s. 11-12.
• Orhon, O. S. (1941a). “İdeal”, Çınaraltı, 9 Ağustos 1941, nr. 1, s. 1.
• Orhon, O. S. (1941b). “Bütün Arapça ve Farsça Kelimeler Dilimizden Çıkarılabilir mi?”, Çınaraltı, 8 İkinci Teşrin 1941, nr. 14, s. 14-15.
• Orhon, O. S. (1942). “Dil Meselesi”, Çınaraltı, 18 Temmuz 1942, nr. 43, s. 3.
• Orhon, O. S. (1943). “İstanbul Şivesi”, Çınaraltı, 6 İkinci Teşrin 1943, nr. 111, s. 3.
• Orhon, O. S. (1944). “Uzun Cümle Kısa Cümle”, Çınaraltı, 15 Temmuz 1944, nr. 146, s. 12.
• Orkun, H. N. (1942a). “Türkçede Cemi Eki”, Çınaraltı, 10 İkinci Kânun 1942, nr. 23, s. 7.
• Orkun, H. N. (1942b). “Bugünkü Türkçülüğün Esasları: Dil İnkılabı: Ciddi İlim Adamlarından Müteşekkil Bir Dil Heyeti Kurulmalıdır”, Çınaraltı, 7 Mart 1942, nr. 31, s. 8-9.
• Safa, P. (1942). “Edebiyatçılar ve Lisaniyatçılar”, Çınaraltı, 3 Birinci Teşrin 1942, nr. 54, s. 5.
• Tonga, N. (2004), Çınaraltı Dergisi Etrafında Oluşan Edebî Muhit, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Tonga, N. (2005). “Çınaraltı Mecmuası Üzerine”, Türk Yurdu, C. 25, S. 213, s. 125-129.
• Tonga, N. (2012). “İki Bacanağın İki Kardeş Mecmuası: Akbaba ve Çınaraltı”, Değirmen, Yüzyılın Dergileri 1900-2000 Özel Sayısı, S. 29-30-31, s. 62-75.
• Türkçe Sözlük (2023). “Dergi”, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yetiş, K. (1993). “Çınaraltı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, s. 302-303.
• Yöntem, A. C. (1941a). “Yazı Dili Münakaşaları”, Çınaraltı, 8 İkinci Teşrin 1941, nr. 14, s. 8-10.
• Yöntem, A. C. (1941b). “Yazı Dili Münakaşaları”, Çınaraltı, 15 İkinci Teşrin 1941, nr. 15, s. 10-11.
• Yöntem, A. C. (1941c). “Yazı Dili Münakaşaları”, Çınaraltı, 22 İkinci Teşrin 1941, nr. 16, s. 14-15.
• Yöntem, A. C. (1941ç). “Yazı Dili Münakaşaları”, Çınaraltı, 29 İkinci Teşrin 1941, nr. 17, s. 15-16.
• Yöntem, A. C. (1941d). “Yazı Dili Münakaşaları”, Çınaraltı, 6 Birinci Kânun 1941, nr. 18, s. 14-16.
• Yöntem, A. C. (1941e). “Yazı Dili Münakaşaları”, Çınaraltı, 13 Birinci Kânun 1941, nr. 19, s. 11.
• Yöntem, A. C. (1942a). “Dilde Zenginlik”, Çınaraltı, 24 İkinci Kânun 1942, nr. 25, s. 6.
• Yöntem, A. C. (1942b). “Bir Dili Zenginleştirenler”, Çınaraltı, 21 Mart 1942, nr. 33, s. 7.
• Yöntem, A. C. (1942c). “Türkçede Yazı Dili”, Çınaraltı, 23 Mayıs 1942, nr. 35, s. 11-12.