Türkçe Dil Bilgisinde Bir Muamma: Zarf

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 328 - 345, 22.10.2024

Fevzi Karademir

https://doi.org/10.31465/eeder.1464324

Öz

Türkçe dil bilgisinin hemen her alanında bir terim ve tasnif sorunun yaşandığı bilinen bir gerçektir. Aynı kavram için farklı terimlerin kullanılması veya aynı terime farklı anlamlar yüklenmesi, terimlerin kavramsal sınırlarının farklı genişlikte çizilmesi Türkçe dil bilgisi öğretiminin terim temelli başlıca sorunlarındandır. Dil bilgisindeki sorunlu terimlerden biri de hem söz(lük) bilimsel hem de söz dizimsel terim olarak kullanılan zarftır. Kavramsal sınırının yeterli netlikte çizilememesi, eklerin, yamak sözlerin, söz öbeği veya cümle kuruluşundaki çok bileşenli geçici söz dizimsel ifadelerin kalıcı söz(lük) birimlerle birlikte sözcük türü başlığında zarf terimiyle etiketlenmesi zarf teriminin başlıca sorunlu yanlarındandır. Bu çalışmada doküman analizi yoluyla elde edilen verilerden hareketle zikredilen sorun ele alınmış, sonuç olarak zarf kategorisinin fiili çeşitli açılardan sınırlayan, ona sorulacak birtakım zarflık sorulara doğrudan cevap verebilen sözlük birimlere hasredilmesinin; farklı türden çeşitli dil birimlerinin önüne ve sonuna gelen pekiştirici, vurgulayıcı unsurların, zarf değil, edat/ekedat sayılmasının; zarf tümlecini de kapsayan cümle ögeleri konusundaki karmaşayı önlemek için, tümleçlerle ilgili işlev esaslı bir terimlendirme yapılmasının gerekliliği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

zarf, zarf tümleci, sözcük türleri, cümle ögeleri

An Enigma in Turkish Grammar: Adverb

Öz

It is a known fact that there is a term and classification problem in almost every field of Turkish grammar. The use of different terms for the same concept or attributing different meanings to the same term, drawing the conceptual boundaries of terms in different widths are among the main term-based problems of Turkish grammar teaching. One of the problematic terms in grammar is adverb, which is used both as a lexical and syntactic term. One of the main problematic aspects of the term adverb is that its conceptual boundary cannot be drawn with sufficient clarity, and multicomponent temporary syntactic expressions such as affixes, substitute words, phrases or sentences are labeled with the term adverb under the heading of word type together with permanent lexical units. In this study, the aforementioned problem is addressed based on the data obtained through document analysis, and as a result, it is emphasized that the category of adverb should be restricted to lexical units that limit the verb in various respects and can directly answer some adverbial questions to be asked to it; reinforcing and emphasizing elements that come before and after various language units of different types should be considered prepositions, not adverbs; and in order to prevent confusion about sentence elements including the adverbial complement, a function-based terminology should be made regarding the complements.

Anahtar Kelimeler

adverb, adverbial complement, word types, sentence elements

Kaynakça

• Akçataş, A. (2019). Belirteçler. Türkiye Türkçesi III (Editör: E. Boz), Ankara: Gazi Kitabevi, s. 110-134.
• Akın, C. (2007). Türkiye Türkçesinde Cümlede Tümleçler Üzerine. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bergamalı Kadri (2002). Müyessiretü’l-Ulum (Hazırlayan: Esra Karabacak), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Boz, E. (2020). Türkiye Türkçesinde sözcük türleri üzerine bir tasnif denemesi. Uluslararası Yunus Emre Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1: 1-10.
• Boz, E. (2018). Türk Dil Bilgisi Terminolojisinde Çok Terimlilik (Çok Adlılık) Sorunu. TEKE, 7/3: 1592–1693.
• Bulak, Ş. (2015). Cümle Ögelerinin Tasnifi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 38: 163-175.
• Bulak, Ş. (2013). Özne Türleri Üzerine. Turkish Studies, 8/1: 1101-1127.
• Ceritoğlu, M. (2014). Cümle Dışı Unsur Üzerine. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri Ekim-2014, I. Cilt, s. 499-506.
• Çörtü, M. M. (2013). Arapça Dil Bilgisi (Nahiv). İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Demir, C. (2006). Türkçe Dil Bilgisinde Terminoloji Sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 54: 81-100.
• Demir, C. (2003). Türkçe Öğretiminde Zarf Tümleçleri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 13: 407-423.
• Demircan, M. N. (2023). Türk Dili ve Edebiyatı 9. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Ödev Yayınları.
• Demirci, K. (2015). Kelime Bilgisi El Kitabı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Deny, J. (1944). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Tercüme: Ali Ulvi Elöve). İstanbul: Maarif Vekâleti Yayınları.
• Ediskun, H. (1999). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Efendioğlu, S. (2010). Zarf Tamlaması. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 56/1: 71-80.
• Ekinci Çelikpazu, E.; Karakayalı, T. (2019). Zarf Tamlayıcısı Kavramı ve Öğretimi Üzerine Bir İnceleme. Ilkogretim Online, 18/2: s.621-641.
• Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Erdal, N. (2023). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 7 Ders Kitabı. Ankara: Dörtel Yayıncılık.
• Ergin, M. (2009). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri için Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Erkal, H.; Erkal, M. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe Ders Kitabı 7. Sınıf. Ankara: Özgün Yayıncılık.
• Erkan, A. (2006). El-Beyan (Arapça-Türkçe Büyük Sözlük. İstanbul: Yasin Yayınevi.
• Ertane Baydar, A. S.; Baydar, T. (2001). Türkiye Türkçesinde Kelime Grupları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16: 27-46.
• Erten, M. (2020). Dil Bilgisi Öğretiminde Bazı Sorunlar ve Bir Teklif: Dolaylı Tümleç Yerine Yer Yön Tümleci. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı II. Cilt, 24-28 Eylül 2012, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s.:1659-1663.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gürlek, M.; Şen, M. (2019). Türk Dili Çalışmalarında Terim Sorunu: Bir Durum Çalışması. The Journal of Academic Social Science Studies, 8/29: 189-200.
• İmer, K. vd. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karademir, F. (2019). Kavramsal Değerleri Açısından “Söz, Sözcük ve Sözcük Türü” Terimleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, 62: 140-154.
• Karademir, F. (2016). Türkçede Kapalı Biçim Birimlerin Öğretimi Üzerine. Turkish Studies, 11/14: 371-410.
• Karahan, L. (2010). Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2014). Terimlerde Kapsam Sorunu: “Zarf” Örneği. VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını, s. 931-937.
• Karahan, L. (2009). “Vurgulama İşlevli Dil Birimleri Üzerine”, İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi Bildiriler ( 27-28 Ağustos 2007), C.1, İstanbul, s.313-322.
• Karaman, B. İ. (2017). Terimbilimi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Karpuz, H. Ö. (2000). Türkiye Türkçesi’ndeki Zarfların İşlevsel ve Yapısal Özellikleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1: 27-43.
• Karpuz, H. Ö. (2013). Türkiye Türkçesi'ndeki Zarfların İşlevsel ve Yapısal Özellikleri. Denizli: Ege-Doğuş Yayınları
• Kerimoğlu, C. (2017). Zarf Kategorisi Üzerine. Prof. Dr. Talât Tekin Hatıra Kitabı (Yayına Hazırlayan: Sertkaya vd.), İstanbul: Çantay Kitap-Kırtasye, 565-593.
• Kerimoğlu, C. (2020). Dil Bilgisini Neden Öğretemiyoruz?. Dil Bilgisi Öğretimi (Editörler: Ahmet Pehlivan; İbrahim Seçkin Aydın). Ankara: Pegem Akademi, 281-294.
• Kerimoğlu, C. (2016). Dilbilgisi Yazımı ve Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Koç, N. (1996). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Sekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kültüral, Z. (2009). Dilbilgisi Terim Sözlükleri ve Terimlerin Kullanımında Görülen Aksaklıklar. Turkish Studies, 4/8: 383-394.
• Levend, A. S. (1960). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi.
• Maksudoğlu, M. (2005). Arapçayı Öğreten Kitap. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Özçelik, S.; Erten, M. (2005). Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Diyarbakır.
• Özmen, M. (1999). Eksik Olan Dil Bilgisi Terimlerimiz Üzerine. Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri. Doğu Akdeniz Üniversitesi. s.111-125.
• Özmen, M. (1995). Cümlenin Altıncı Ögesi ve Bir Terim Önerisi. Tük Dili, 519: 225-227.
• Pilav, S. (2008). Terim Sorunu ve Eğitim Öğretimde Terimlerin Yeri ve Önemi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16/1: 267-276.
• Sağlam, M. Y. (2007). Türkçedeki Terim Sorunsalı. Türkbilig, 14: 168-176.
• Sak, R. vd. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4/1: 227-256.
• Saygı, S. (2023). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 8 Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Ferman Yayıncılık.
• Tepeli, Y. (2009). Türkiye Türkçesinde Zarf Tamlaması. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi (KKEFD), 19: 35-56.
• Topaloğlu, A. (1989), Dilbilgisi Terimler Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Turan, F. T. (1998). Türkçede Zarflar Üzerine. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı (Editörler: M. Özeraslan-Ö. Çobanoğlu). Ankara: Feryal Matbaacılık, s. 301-306.
• Türkoğlu, E. (2023). Türk Dili ve Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Cem Web Ofset.
• Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim, Temel Kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Üstüner, A. (1998). Cümlenin Ögeleri Konusundaki Karışıklıklar. Türk Dili, 553: 18-30.
• Üstüner, A. (2003). Türkçede Pekiştirme. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.
• Üzüm, M.; Gökter Gençer, B. (2021). Türkçede Belirteçlerin İşlevleri ve Sözlük Tanımları: özetle, basitçe, açıkçası, açıkça. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5/4: 2757-2779.
• Vardar, B. vd. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi.
• Yavuz, Ö. F. (2006). Gazâlî'de Esmâ-i Hüsnâ Yorumu. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6(1), 49-95.
• Yavuz, S. (2013). İlköğretim-Ortaöğretim ve Yükseköğretimde Türk Dili Alanındaki Terim Farklılıkları II-Şekil Bilgisi. Turkish Studies, 8/9: 2571-2600.
• Zülfikar, H. (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK Yayınları.
• https://tevakku.com/
• https://sozluk.gov.tr/
• http://lugatim.com
• https://otukensozluk.com/