Muhammediye’de “Görünüş” Kategorisi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 218 - 227, 15.12.2021

Kadir Yılmaz

https://doi.org/10.47948/efad.972607

Öz

İngilizce aspect, Almanca aspekt, Fransızca aspect, Rusça vid olarak adlandırılan fiilde görünüş konusunu araştırmacılar farklı açılardan ele almışlardır. Gramerin her alanında olduğu gibi fiilde görünüş konusunda da tarihî metinler üzerine yapılacak çalışmalar, konuyla ilgili araştırmalara kaynaklık etmesi ve Türk dilinin anlatım gücünü ortaya koyma açısından faydalı olacaktır. Türkiye Türkçesinde fiillerin görünüş kategorisiyle ilgili farklı kullanımların tarihî Türk lehçelerinde de manzum veya mensur birçok metinde sıkça karşımıza çıktığı görülmektedir. Yazıcıoğlu’nun 15. yüzyılda telif ettiği Muhammediye mesnevisi, Osmanlı Türkçesine geçiş dönemi eserlerinden olması sebebiyle çok sayıda fonolojik dil verisi sunmasının yanı sıra söz dizimi ve biçim bilimi özellikleri açısından da önemli örnekler barındırmaktadır. Bu çalışmada öncelikle kip, zaman ve görünüş kavramlarıyla ilgili farklı tanımlamalar ve yaklaşımlar ele alınarak bu tanımlama ve yaklaşımlar ışığında fiilde görünüş kategorisinin sınırları çizilmeye çalışılmış; fiilde zaman kaymalarının konuşur açısından psikolojik yansımalarına, anlatıma kazandırdığı farklılıklara değinilmiş ve Yazıcıoğlu Mehmet’in Muhammediye’si (1556 tarihli nüsha) fiilde görünüş kategorisi açısından incelenmiştir. Muhammediye’de duyulan geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman, geniş zaman ve istek kipinin farklı anlatım ve işlevlerde kullanıldığı tespit edilmiştir. Türk dilindeki bu anlatım çeşitlenmesi ve genişlemesi, dilin anlatım gücünün de gelişmesi, genişlemesi ve çeşitlenmesi anlamına gelmektedir. Tarihî metinlerin bu sürece tanıklık etmesi, dilin gelişme serüvenine ışık tutması açısından son derece önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Muhammediye, Kip, Zaman, Görünüş

Aspect Category in Muhammediye

Öz

Researchers have discussed the grammatical category of the verb known as “aspect” in English, German, French, and Russian from different angles. As in every field of grammar, studies on historical texts in verb aspect are useful in terms of being a source for research on the subject and revealing the expressive power of the Turkic language. It is seen that the different uses of verbs related to the aspect category in Turkish are frequently encountered in many texts in verse or prose in historical Turkish dialects. The Muhammediye masnavi, which was written by Yazıcıoğlu in the 15th century, contains important examples in terms of syntax and morphology, as well as presenting a large number of phonological language data, as it is one of the works of the transition period to Ottoman Turkish. In this study, first of all, different definitions of the concepts of mood, tense, and aspect are discussed. In light of these different approaches and definitions, an attempt is made to draw the boundaries of the category of appearance. The psychological reflections of time shifts in terms of the speaker and the differences they bring to the narrative are discussed and Yazıcıoğlu Mehmet's Muhammediye (copy dated 1556) has been examined in terms of the category of appearance in action. It has been determined that the past tense, the present tense, and the imperative mood are used in different expressions and functions in Muhammediye. This diversification and expansion of expression in the Turkish language means the development, expansion, and diversification of the expressive power of the language. The witnessing of this process by historical texts is extremely important in terms of shedding light on the development adventure of the language.

Anahtar Kelimeler

Muhammediye, Mode, Time, Aspect.

Kaynakça

• Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara, TDK Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1979). Ana Hatlarıyla Türk Grameri. İstanbul, Dergâh Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin Grameri. Ankara, TDK Yayınları.
• Benzer, A. (2012). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik. İstanbul, Kabalcı Yayınları. Demirgüneş, S. (2007). Türkçede Görünüş ve Zaman Morfemleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Niğde Üniversitesi, Niğde.
• Deny, J. (1995). Türk Dilinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi), (O. Şahin, Çev.). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilaçar, A. (1971). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. TDAY Belleten, 19, 83-145.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul, Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Gencan, Tahir N. (2001). Dilbilgisi. Ankara, Ayraç Yayınları.
• Hatipoğlu, V. (1982). Dilbilgisi Terimler Sözlüğü, 4. Baskı. Ankara, AÜ DTCF Yayınları.
• Johanson, L. (1971). Aspekt im Turkischen. Uppsala.
• Kocaman, A. (1981). Türkçede Kip Olgusu Üzerine Görüşler. TDAY Belleten, 28-29, 81-85.
• Koç, N. (1996). Yeni Dilbilgisi. İstanbul, İnkılâp Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi. Ankara, TDK Yayınları.
• Musaoğlu, M., Kirişçioğlu, F. (2008). Türk Dil Biliminde Görünüş Kategorisi İncelemesi Üzerine. Türkologia, 3, 11-25.
• Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. İstanbul, Dergâh Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara, TDK Yayınları.
• Uğurlu, M. (2003). Türkiye Türkçesinde Bakış (Aspektotempora). Türkbilig, 5, 124-133.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul, Multilingual Yayınları.
• Yaman, E. (2018). Türkiye Türkçesinde Zaman Kaymaları, 4. Baskı. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yazıcıoğlu Mehmet (1449). Muhammediye (Müellif hattı). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv ve Neşriyat Müdürlüğü Kitaplığı. No.: 431/A. 330 varak.
• Yazıcıoğlu Mehmet (1556). Muhammediye. Millî Kütüphane-Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Kitaplığı. Arşiv Numarası: 06 Hk 4950. 278 varak.
• Yılmaz, K. (2020). 1556 Tarihli Muhammediye, İnceleme-Metin-Dizin, Yayımlanmamış doktora tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Yücel, B. (2002). Adnî Divanı. Ankara, Akçağ Yayınları.