Evaluation of the Property of Nevşehirli Damat İbrahim Pasha and His Grooms Transferred to the Enderûn Treasury

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 16, 15.06.2022

Saliha Önen Sarıerikli , Gülser Yardım

https://doi.org/10.47948/efad.1077442

Öz

Damat İbrahim Pasha from Nevşehir, who served as the grand vizier for nearly thirteen years, and his grooms whom he brought to important positions, left his mark on the period called the Tulip Era (1718-1730) in the Ottoman Empire; Captain Mustafa Pasha and Kethûda Mehmet Pasha were killed as a result of the Patrona Halil rebellion that broke out in 1730. After the death of these three statesmen, their properties were confiscated by the state. Some of the confiscated items were transferred to the Enderun Treasury, which is the state's internal treasury. Among the items delivered to the Enderun Treasure, there are many clothing, jewelry, weapons, books, interior furnishings, and personal belongings that will be useful in terms of evaluating the period. The goods delivered to the Enderun Treasury of Nevşehirli Damat İbrahim Pasha and his grooms not only bear traces of their daily lives but also provide clues about the economic status of high-ranking statesmen such as Nevşehirli Damat İbrahim Pasha and his grooms. In the Ottoman state dignitaries, the information about the belongings of the statesmen whose goods were confiscated, which were delivered to the Enderun Treasury, can be obtained from the Enderun Treasury books. In this article; D.00018.0002.00 was obtained from the Presidency State Archive. The Enderun Treasury book numbered 1716/1731 was used. For the determinations and evaluations required in the study, a conceptual framework was created by making use of the transcription of the notebook and the studies on the period. In this context, an evaluation has been made by giving information about the goods of Nevşehirli Damat İbrahim Pasha and his grooms transferred to the Enderun Treasury and the content of these goods.

Anahtar Kelimeler

Nevşehirli Damat İbrahim Pasha, Kaptan Mustafa Pasha, Kethûda Mehmet Pasha, Enderûn Treasure

Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve Damatlarının Enderûn Hazinesi’ne Aktarılan Mallarının Değerlendirmesi

Öz

Osmanlı Devleti’nde Lale Devri (1718-1730) olarak adlandırılan döneme damgasını vurarak, on üç yıla yakın sadrazamlık yapan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve önemli görevlere getirdiği damatları; Kaptan Mustafa Paşa ile Kethûda Mehmet Paşa, 1730 yılında patlak veren Patrona Halil İsyanı sonucu katledilmiştir. Bu üç devlet adamının ölümü sonrasında malları devlet tarafından müsadere edilmiştir. Müsadere edilen eşyalardan bir kısmı ise devletin iç hazinesi vasfını taşıyan Enderûn Hazinesi’ne intikal etmiştir. Enderûn Hazinesi’ne teslim edilen eşyalar arasında dönem değerlendirmesi yapılması açısından fayda sağlayacak çok sayıda giyim-kuşam, mücevher, silah, kitap, ev içi döşemesi ve kişisel eşyalar mevcuttur. Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve damatlarının Enderûn Hazinesi’ne teslim edilen malları, onların gündelik yaşamlarına dair izler taşıdığı gibi, Osmanlı devlet yapısında Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve damatları gibi üst rütbelerde bulunan devlet adamlarının ekonomik durumları konusunda da ipuçları vermektedir. Osmanlı devlet ricalinde, malları müsadere edilen devlet adamlarının Enderûn Hazinesi’ne teslim edilen eşyaları hakkındaki bilgiye, Enderûn Hazinesi defterlerinden ulaşılmaktadır. Bu makalede; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi’nden temin edilen D.00018.0002.00 numaralı, 1716/1731 tarihli Enderûn Hazinesi defterinden faydalanılmıştır. Çalışmada gerekli olan tespit ve değerlendirmeler için defterin transkripsiyonu ve dönem üzerine yapılan çalışmalardan istifade edilerek kavramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Bu bağlamda Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve damatlarının Enderûn Hazinesi’ne aktarılan malları ve bu malların muhtevası hususunda bilgi vermek suretiyle bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, Kaptan Mustafa Paşa, Kethûda Mehmet Paşa, Enderûn Hazinesi

Kaynakça

• Aktepe, M. (1958). Patrona İsyanı (1730), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Aktepe, M. (1969). XVIII. Yüzyıl Vezirlerinden Kapdân-ı Derya Kaymak Mustafa Paşa’ya Ait Vakfiyeler, Vakıflar Dergisi, (8), 15-35.
• Aktepe, M. (1993), “Damat İbrahim Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 8, ss. 441-443). İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Altıkulaç, T. (2015). Tayyar, Günümüze Ulaşan Mesâhif-i Kâdime İlk Mushaflar Üzerine Bir İnceleme, İstanbul, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınevi.
• Altınay, A. R, (1915). Lale Devri, 1130-1143, İstanbul, İstanbul Kitaphane-i Askeri.
• Arı, F. (2018). Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın Zevcesi Fatma Sultan’ın Muhallefat Defterleri. İ. Gökhan & H. Saraç & G. Özcan (Ed), Lale Devri’nde Osmanlı Devleti ve Nevşehir içinde (ss. 177-187), Konya, Kömen Yayınları.
• Arslanboğa, K. (2014). Osmanlı Devleti’nde İç Hazine Harcamaları (1649-1680), 31 Yıllık Enderûn Hazinesi Defteri Üzerine Bir İnceleme, Ankara, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Yayınları:119.
• Artan, T. (1999). 18. Yüzyılın Başlarında Yönetici Elitin Saltanatın Meşruiyet Arayışına Katılımı, Toplum ve Bilim Dergisi, (83), 292-322.
• Artan, T. (2018). 1730’da Müsadere Edilen El Yazması Kitaplar Bireyler, Yeni Bilgi, Gösteriş Eşikleri, Müteferrika Kitabiyat Dergisi içinde (53, ss. 5-64) İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Artuk, İ. (2013). “Zer-i Mahbûb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 44, ss. 281-282). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Atak. E. (2020). Kaptan-ı Derya Kaymak Mustafa Paşa’nın İstanbul’daki İmar Faaliyetleri, Tokat Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sonbahar Özel Sayı, Tokat.
• Bilirgen, E. Osmanlı Saray Hazinesi’nden Fincan Zarfları, Restora Türk. 6 Nisan 2022 tarihinde http://www. restoraturk. com/restorasyon-konservasyon-firmalari/69. html adresinden erişildi.
• Canatar, M. (2002). “Kethüdâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 25, ss. 332- 334). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, nr. D. 00018. 0002. 00.
• Dinç, G. (2018). Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın Gelir Kaynaklarından Kıbrıs Adası Hassı, İ. Gökhan & H. Saraç & G. Özcan (Ed), Lale Devri’nde Osmanlı Devleti ve Nevşehir içinde (ss. 200-220), Kömen Yayınları, Konya.
• Emecen, F. (2018). Matruşka’nın Küçük Parçası: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Dönemi ve Lale Devri Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (52), 79-98.
• Evin, A. (2014). Batılılaşma ve Lale Devri, M. Armağan (Haz), Masaldan Gerçeğe Lale Devri içinde (ss. 205-280), Timaş Yayınları, İstanbul.
• Güneri, Ş. (2019). Enderûn-ı Hümâyûn Hazinesi Tahrir Defteri (1760), Yayımlanmış Yüksek lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Gürsu, N. (1998). Türk Dokumacılık Sanatı, İstanbul, Redhouse Yayınevi.
• Karahasanoğlu, S. (2012). Osmanlı Uygulamasında Müsadere: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya Ait Muhallefat Zaptı Örneği, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu, Nevşehir.
• Karahasanoğlu, S. (2014). İstanbul’un Lale Devri mi? Tarih ve Tarih Yazımı, Masaldan Gerçeğe Lale Devri, M. Armağan (Haz), Masaldan Gerçeğe Lale Devri içinde (ss. 57-106), Timaş Yayınları, İstanbul.
• Oğuz, G. (2018). Bir Sultanın Giyiminden Kesitler: Fatma Sultan, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5 (14), 248-274.
• Oğuz, G. (2018). Sultanların Ev İçi Döşemeleri ve Mobilyaları, (17. Yüzyılın Sonundan 20. Yüzyılın Başına), Mavi Atlas, 6 (1), 25-47.
• Oğuz. G. (2018). Osmanlı Hanedan Mensuplarından Geriye Kalanlar, Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (16), 350-359.
• Orhonlu, C. (1998). “Hazine” , Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 17, ss. 130-133), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öğün, T. (2006). “Müsadere”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 32, ss. 67-68), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2016). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara, Yargı Yayınevi.
• Sahillioğlu, H. (1993). “Ceyb-i Hümâyûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 7, ss. 465-467), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Serin, M. (2008). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul, Kubbealtı Neşriyat.
• Tekin, R. (2018). XVI. ve XVII. Yüzyılda İstanbul Kadının Ziynet Eşyası, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Dergisi, (63), 533-555.
• Tomar, C. (2016). “Müsadere” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 32, ss. 65-67), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tozduman Terzi, A. (2002). “Osmanlı Hazineleri”, Türkler Ansiklopedisi, (1. bs. , C. 10, ss 893-903), Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ, H. (1984). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Uzunçarşılı, İ, H. (2011). Osmanlı Tarihi, (IV), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünal, M, A, (1987) Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (49), 95-111.
• Ünyay Açıkgöz, F. (2018). III. Ahmet Dönemine Ait Bir Enderun Hazinesi Defteri’nin Muhtevası, İ. Gökhan & H. Saraç & G. Özcan (Ed), Lale Devri’nde Osmanlı Devleti ve Nevşehir içinde (ss. 169-177), Konya, Kömen Yayınları.
• Ünyay Açıkgöz, F. (2018). Osmanlı Harem Tarihi Araştırmalarında Kullanılabilecek İç Hazine Defterleri Üzerine Bazı Tespitler, İ. Özçelik (Ed), Tarihi Yazımı Üzerine-II, Ankara, Berikan Yayınevi.
• Yardım, G. (2019). Osmanlı Devleti’nde Enderûn Hazinesi Gelir Defteri (1783-1803), 20 Yıllık Enderûn Hazinesi Gelir Defteri Üzerine Bir İnceleme, Kayseri, Kimlik Yayınları.