Matchbox as A Mass Media: Analysis of the Matchbox that Contains Social Message on Health

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 43 - 61, 15.06.2022

Nergiz Yiğit , Haluk Sağlamtimur

https://doi.org/10.47948/efad.1104191

Öz

Today, matchbox, which is considered in one of the tangible remnants of cultural memory, has become an important part of daily life until the early 2000s due to being a basic consumer good. Besides its technical function, it has been also utilized as a tool for the transmission of social messages that aimed to raise public awareness through the graphic elements on the box. The aim of this study is to demonstrate the functional importance of the matchbox as a mass media used by governmental institutions and non-profit/non-governmental organizations such as associations/ foundations. Within the scope of the study, the samples with social messages that constitute a part of the Haluk Sağlamtimur Matchbox Collection were classified under 21 main headings according to the themes of social message and 116 samples in 9 main headings which contain the social messages on health were analyzed by content analysis. Samples with an unspecified dates of manufacture were assigned a date range of manufacture by the authors of the article by evaluating the socio-political environment of the period and examining the sources for ephemeral studies. The data obtained as a result of qualitative analyses were subjected to frequency analysis in terms of theme, brand, relevant institution/organization, date, message transmission method, and number of messages on the box. As a result of the examinations, within the framework of the sample, it has been determined that the most frequently discussed health theme is "Worker's Health", the most comprehensive message on the health issues is delivered to the target group with the match series "The War on Thalassemia", the most commonly used message transmission method is the pictogram-supported slogan, the most messages on a box are transmitted through the example on "Organ Donation" contains 3 different messages, the date range on health is intensified between the date range the early 1980s and mid-1990s, and that matchboxes were mostly used by ministries to convey social messages.

Anahtar Kelimeler

Industrial Archaeology, Movable Industrial Heritage, Ephemera, Match Collection, Social Awareness

Kitle İletişim Aracı Olarak Kibrit Kutusu: Sağlık Konulu Sosyal Mesaj İçeren Kutuların Analizi

Öz

Günümüzde kültürel belleğin somut kalıntılarından biri olarak kabul edilen kibrit ve kutusu, temel tüketim malı olması nedeniyle 2000’lerin başına dek Türkiye’de gündelik yaşamın önemli bir parçası olmuştur. Teknik işlevi yanısıra, kutular üzerinde yer alan grafik öğeler aracılığıyla toplumu bilinçlendirmeyi ve farkındalık yaratmayı amaçlayan sosyal mesajların aktarılması için bir araç olarak kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı, kibrit kutusunun kamu kurum/kuruluşları ve dernek/vakıf gibi kâr amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşları tarafından kullanılan bir kitle iletişim aracı olarak fonksiyonel önemini ortaya koymaktır. Çalışma kapsamında Haluk Sağlamtimur Kibrit Kutusu Koleksiyonun bir kısmını oluşturan sosyal mesaj içerikli örnekler temalarına göre 21 ana başlık altında sınıflandırılmış ve sağlık konulu sosyal mesaj içeren 9 ana başlıkta yer alan 116 örnek içerik analizi ile incelenmiştir. İmal tarihi belli olmayan örneklere, dönemin sosyo politik ortamı değerlendirilerek ve efemera çalışmalarına yönelik kaynaklar incelenerek, makalenin yazarları tarafından imal tarihi aralığı atanmıştır. Nitel analizler sonucunda elde edilen tablodaki veriler tema, marka, ilgili kurum/kuruluş, tarih, mesaj iletim yöntemi ve kutu üstündeki mesaj sayısı açısından frekans analizine tabi tutulmuştur. İncelemeler sonucunda, örneklem çerçevesinde en sık ele alınan sağlık temasının “İşçi Sağlığı” olduğu, sağlık konusuna yönelik en kapsamlı mesajın “Thalassemi ile Savaşım” kibrit serisiyle hedef kitleye ulaştırıldığı, en çok kullanılan mesaj iletim yönteminin piktogramla desteklenmiş slogan olduğu, bir kutu üstünde en çok mesajın 3 farlı mesaj içeren “Organ Bağışı” konulu örnek aracılığıyla iletildiği, sağlık konulu sosyal mesajların yoğunlaştığı tarih aralığının 1980’lerin başları ile 1990’ların ortaları olduğu ve kibrit kutularının en çok Bakanlıklar tarafından sosyal mesaj iletmek amacıyla kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Endüstriyel Arkeoloji, Taşınır Endüstri Mirası, Efemera, Kibrit Koleksiyonu, Toplumsal Farkındalık.

Kaynakça

• Arğan Tokay, M. (2007). Organ Bağışını Artırmada Sosyal Pazarlama Yaklaşımı: Organ Bağışına Yönelik Bir Tutum Araştırması. Yayımlanmamış doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Becer, E. (1999). İletişim ve Grafik Tasarım, Ankara: Dost.
• Er, S. (1998). Doku ve Organ Bağışına İnsancıl Bir Yaklaşım. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 8: 181-191.
• Erkan, M. L. (1996). Tüberkülozun Tarihçesi, Ülkemiz ve Dünyadaki Durumu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi, 13(4): 291-295.
• Güner İ., S. (2020). Tanımlan(a)mayan Belgeler: Efemera. Geçici Belgelerin Kalıcı Etkisi: I. Uluslararası Efemera Çalışmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 201-210) Ankara: Vekam.
• Kasapoğlu, A. (2016). Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Dönüşümü. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 19(2): 131-174.
• Kocabıyık, E. (2012). Evolutionary Perspective For Design: Describing The Change In Design Of Cigarette Packages From Turkey. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Oktay Yüksel, E. (2014). Türkiye’de Cumhuriyet’in İlanından Günümüze Uygulanan Nüfus Politikaları. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7: 31-53.
• Orhon Şimşek, F. (2020). Genişletilmiş Bağışıklama Programına Her Yönüyle Bakış, Osmangazi Tıp Dergisi Sosyal Pediatri Özel Sayısı Mart 2020: 6-14.
• Özcan, C. (1989). Çubuk Verem Savaşı Dispanseri Çalışmalarının Değerlendirilmesi ve Dispanser Ocak İlişkilerinin Belirlenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Özdağ, N. (2001). Organ Nakli Ve Bağışına Toplumun Bakışı. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 5(2): 46-55.
• Parlak, Ş. (2009). Organ Bağışı ve Organ Naklinde Ortaya Çıkan Sorunlar. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 83: 189-222.
• Paya, D. D. (1987). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Hizmetlerinin Yürütülmesinde İSGÜM’ün Yeri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 3(2): 69-73.
• Sakarya Ö., S. (2008). İzmir İli Tüberküloz Hastalarının Verem Savaş Dispanserlerinde Kayıtlılık Oranları ve Etkileyen Etmenler. Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Türk Kızılayı. (2016). Faaliyet Kitabı, Kan Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Yiğit, N. ve Sağlamtimur, H. (2020). Taşınır Endüstri Mirası Olarak Kibrit Kutusu: Türkiye Kibrit Endüstrisi’nin Bir Koleksiyon Üzerinden Analizi. Geçici Belgelerin Kalıcı Etkisi: I. Uluslararası Efemera Çalışmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 336-356) Ankara: Vekam.