Kaşıkçı Ali Rıza Efendi'nin Kaside-i Münferice'ye Tahmisi

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 267 - 282, 30.12.2022

Murat Ak , Rale Zehra Cengiz

https://doi.org/10.47948/efad.1205073

Öz

Öz
Kasîde-i Münferice, 433/1041 yılında Tunus’ta doğmuş şair, nahiv alimi ve fakih İbnü’n-Nahvî tarafından telif edilen Allah’a teslimiyeti ve bağlılığı anlatan, insana çektiği sıkıntıların ardından ferahlığın geleceğini öğütleyen bir man-zumedir. Bahsini ettiği konuların çekiciliği ve ortaya çıkış hikayesiyle dindar ve sufî çevrelerce benimsenen Kasîde-i Münferice, İslâm coğrafyalarında fazlasıyla beğenilmiş ve rağbet görmüştür. Dua mecmualarına giren manzume zaman-la acılarından ve sıkıntılarından kurtulmaya çalışan insanlar tarafından bir vird gibi okunmuştur. Birçok tercümesi ve şerhi bulunan kaside üzerine İslâm edebiyatlarında müstakil bir literatür ortaya çıkmış, tahmîs, tesbiʿ, taştîr, taklîd, muʿâraza ve tazmîn gibi nazım türleriyle üzerine çokça eser kaleme alınmıştır. Kasîde-i Münferice üzerine telif edilen Türkçe eserlerden biri de XIX. ve XX. yüzyıllarda Konya’da yaşamış Kaşıkçı Ali Rıza Efendi tarafından esere yapılan tahmistir. Ahlâk, itikad, tasavvuf, aşk, sosyal ve dinî konularda manzum ve mensur eserler telif eden Kaşıkçı Ali Rıza Efendi, son devir Osmanlı din alimi ve şairlerinden olup, Nakşî-Halidî tasavvuf çizgisinin temsilcilerindendir. Kaşıkçı Ali Rıza Efendi şiirlerinde Rızâî ve Rızâ mahlasını kullanmıştır. Kaşıkçı Ali Rıza Efendi ve Kasîde-i Münferice Tahmisi’nin konu edildiği bu makalede, önce Kaside-i Münferice üzerine telif edilen literatür ve bu literatür hakkında yapılan akade-mik çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Kaşıkçı Ali Rıza Efendi’nin hayatı ve eserleri aktarılmış, son olarak da Kasîde-i Münferice Tahmîs’i neşredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Kaşıkçı Ali Rıza Efendi, İbnü'n-Nahvî, Kasîde-i Münferice, Tahmis

Kaynakça

• Alkan, E. (2012). Esʿad Erbilî’nin Tercüme-i Kasîde-i Münferice Adlı Eseri. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 30, 151-172.
• Alzyout, H. (2013). Kasîde-i Münferice ve İsmail Ankaravî’nin Hikem-i Münderice fî Şerhi’l-Münferice’si, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Arslantürk, H. Ahmet (ed.). (2017). Ferec Baʿd eş-Şidde. (G. Hazai - A. Tietze, haz.). Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi.
• Aslaner, S. (2016). Kaşıkçı Ali Rıza Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. Ek 2, ss. 28-29). Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Cengiz, R. Z. (2019). Kaşıkçı Ali Rıza Efendi ve İlticâ-nâme-i Rızâiyye’si, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceylan, S. (2016). Hattat Abdullah Rıza Efendi. H. A. Demirlek (Ed.), Taşkent Bölgesi Bölgeye Yön Veren Âlimler İçinde (ss. 144-146). Aydın, Taşkent Kaymakamlığı Yayınları.
• Çelik, A. (2011, Mayıs 11). Kaşıkçı Ali Rıza Efendi. Merhaba Gazetesi - Akademik Sayfalar, 265-269.
• Çoban, A. (2016). Coşkun Bir Gönlün Eninleri Kaşıkçı Ali Rıza Efendi ve Tasavvufî Dünyası. H. A. Demirlek (Ed.), Taşkent Bölgesi Bölgeye Yön Veren Âlimler İçinde (ss. 67-79). Aydın, Taşkent Kaymakamlığı Yayınları.
• Çoban, A. (2018). Yakın Dönem Bir Nakşî-Hâlidî Şeyhi Portresi: Kaşıkçı Ali Rıza Efendi (1883-1969). Bilimname, 36, 609-648.
• Çöğenli, M. S. (2013). İbnü’n-Nahvî ve el-Kasîdetü’l-Münferice’si”. Turkish Studies, 8 (13), 75-79.
• Demirlek, H. A. (2016). Kaşıkçı Ali Rıza Konevî Efendi. H. A. Demirlek (Ed.), Taşkent Bölgesi Bölgeye Yön Veren Âlimler İçinde (ss. 52-66). Aydın, Taşkent Kaymakamlığı Yayınları.
• Dilçin, C. (2004). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. (7. Bs.) Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, R. (2020). Mustafa Behçet b. Muhammed Sâlim’in Azvâu’l-Behçe fî Şerhi’l-Münferice Adlı Eseri. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi, 5, 115-131.
• Doğan, R. (2021). Müellifi Meçhul Bir Kasîde-i Münferice Şerhi. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi, 4 (7), 70-79.
• Düzdağ, E. (2018). Üstad Ali Ulvi Kurucu. (C. 1). İstanbul, Med Yayınları.
• Elmalı, H. (2002). İbnü’n-Nahvî, el-Kasîdetü’l-Münferice’si ve Tercümesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16, 37-56.
• Elmalı, H., & Durmuş, İ. (2000). İbnü’n-Nahvî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 21, ss. 163-164). Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ferec Baʿde’ş-Şidde Hikayeleri -Güçlükten Kolaylığa Kederden Sevince. (B. Seyidoğlu - O. Yavuz, Haz.). İstanbul, Büyüyenay Yayınları, 2019.
• Güçlükten Kolaylığa Kederden Sevince (Ferec Baʿde’ş-Şidde) - Seçme Hikayeler. (Bilge Seyidoğlu - Orhan Yavuz, haz.). Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Kanık, M. & Kavukçu, F. Z. (2006). Kırk Hadis Kaşıkçı Ali Rıza. Hece Yayınları.
• Kanık, M. & Kavukçu, F. Z. (2016). Kaşıkçı Ali Rıza Efendi, Necâtü’l-müʾminîn Min Ehâdîsi’l-Erbaîn ve Divân-ı Rıza Li-Necâti Yevmi’l-Haşri Ve’l-Cezâ Adlı Eserlerinin Edebî Yönü. Taşkent Bölgesi Bölgeye Yön Veren Âlimler İçinde (ss. 103-119). Aydın, Taşkent Kaymakamlığı Yayınları.
• Kaplan, B. (2022). Şarihi Belli Olmayan Bir Kasîde-i Münferice Şerhi. Journal of Turkish Language and Literature, 8 (2), 1642-1659.
• Kara, R. (2021). Kasîde-i Münferice’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri ve Mustafa İsâmeddîn Üsküdârî’nin Şerhu Kasîdeti’l-Münferice’si. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Kara, R. (2021). Türk Edebiyatında Kasîde-i Münferice Şerhleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2 (27), 327-373.
• Kaşıkçı Ali Rıza Efendi. (1965). Gülzâr-ı Medine. İstanbul, Kader Yayınları.
• Kaşıkçı Ali Rıza Efendi. (1969). Rahmet Damlaları. İstanbul, Kader Yayınları.
• Kaşıkçı Ali Rıza Efendi. (ts.). Necâtü’l-müʾminîn Min Ehâdîsi’l-Erbaîn.
• Kaya, Z. (2021). Hüseyin b. Rüstem’in Kasîde-i Münferice Şerhi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Özyürek, Ö. (2019). Ali Rıza el-Hâdimî’nin İtikâdî Görüşlerinin İslâm Akâidi ve Kelâm İlmi Açısından Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Yavuz, O. (1994). Ferec Baʿde’ş-Şidde’de İki Hikaye Üzerinde Bir Gramer Denemesi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9-10, 289-335.
• Yazar, İ. (2020). Edebiyatımızda Kasîde-i Münferice Geleneği ve Ebû Bekir Kânî’nin Manzum Kasîde-i Münferice Tercümesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (1), 191-204.
• Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Yıldırım, Y. (2015). Salâhî-i Uşşâkî’nin Manzum Kasîde-i Münferice Tercümesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1), 87-108.