Klaros’tan Bir Dor Başlığı Altına Kazınmış Dokuztaş Oyun Tablası ve Çatallı Haç Motifi Üzerine Düşünceler

Yıl 2022, , 175 - 184, 30.04.2022

Onur Zunal

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.1073842

Öz

Hellenistik Dönem Apollon Klarios tapınağının Dor başlığının alt yüzüne kazınmış dokuztaş oyun tablası ve çatallı haç motifi, tapınağın insan eliyle söküldüğü ve tahrip edilmeye başlandığı dönemde yapılmış olmalıdır. Hristiyanlığın resmi din ilan edilmesi sürecinde Klaros, pagan inanç için önemini yitirmeye başlasa da kutsal alanın tamamen terk edilmediğini son yıllarda yapılan kazılar ortaya koymuştur. Hem Klaros’ta hem de başka merkezlerde bulunan yazıtlar, kültün değişimine rağmen kutsal alanın işlevini sürdürdüğünü göstermektedir. Buna ek olarak özellikle kutsal alanın bir kısmının, olasılıkla sahildeki Kolophon’dan yani ana kentten buraya doğru kayan metal ve tuğla atölyeleri tarafından kullanılmış olduğu da tespit edilmiştir. Sikke, seramik ve mimarisiyle temsil edilen Geç Antik Çağ buluntularının varlığı da bunları desteklemektedir. Makaleye konu olan dokuztaş oyun tablasını ve çatallı haç motifini de yukarıda bahsedilen bu süreçlerin birer kanıtı, pagan inanç sonrasında Klaros’ta yaşanan monoteist inancın ve kültün değişiminin bir parçası olarak değerlendirmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Klaros, Kutsal Alan, İonia, Dokuztaş, Çatallı Haç

Teşekkür

Makalenin olgunlaşmasındaki katkılardan dolayı hocam Prof. Dr. Nuran Şahin’e çok teşekkür ederim. Çatallı haç motifinin tarihlendirilmesi ve bu konuyla ilgili kaynaklara ulaşabilmem konusundaki yardımlarından dolayı Prof. Dr. Asnu Bilban Yalçın’a, Prof. Dr. Ceren Ünal’a, Doç. Dr. Meryem Acara Eser’e ve Dr. Öğr. Üyesi Dilek Maktal Canko’ya, özellikle dokuztaş oyun tablasının tarihlendirilme problemleri hakkında vermiş olduğu bilgilerden dolayı Ulrich Schädler’e, önerdiği kaynaklarla makalenin çıkış noktasını oluşturan Ann Lauren Osthof’a ve son olarak örneğin çizimini yapan arkeolog Mustafa Yılmaz’a teşekkür ederim.

Reflections on A Nine Men’s Morris Game Board and Forked Cross Motif Engraved on The Lower Face of A Doric Capital From Klaros

Öz

The nine men’s morris game board and forked cross motif engraved on the lower face of the Doric capital of the Hellenistic Apollon Klarios temple must have been made in the 6th century AD, after the time when the temple was dismantled and destroyed by human hands. Therefore, the destruction of the temple is an important dating criterion for the nine men’s morris game board and the forked cross motif. Although the dating of the nine men’s morris game boards is highly controversial, the example from Klaros will make a significant contribution to this issue. At the same time, the period of use of the forked cross motif coincides with the destruction date of the temple. Both the reports of older excavations and the data of the new period excavations reveal the existence of coins and ceramics of the 5th-7th centuries AD, also represented with architecture. In this sense, it is obvious that the temple was not completely abandoned during the proclamation of Christianity as an official religion by Theodosius I in 380 AD. During this time, Klaros begins being overshadowed by the settlement and workshops arriving from Kolophon, the main city it was connected to. On the other hand, the existence of the cult of Theos Hypsistos, the prophecies made by Apollon of Klaros, and the interpretations of the Klarian prophecies in a book named Theosophia, which aimed to spread Christianity, indicate that the sanctuary began to fall under the influence of monotheistic movements. Considering the other Late Antique finds recovered from the sanctuary, the nine men’s morris game board and forked cross motif subject to this paper are important in terms of use and transformation of the sanctuary.

Anahtar Kelimeler

Klaros, Sanctuary, Ionia, Nine Men’s Morris, Forked Cross.

Kaynakça

• BELL vd 1960: R.C. Bell, M.B., F.R.C.S., Board and Table Games. From Many Civilizations, London.
• BERGER 2004: F. Berger, “From Circle and Square to the Image of the World: A Possible Interpretation for Some Petroglyphs of Merels Boards”, Rock Art Research 21/1, 11-25.
• BOARDMAN 2003: J. Boardman, Siyah Figürlü Atina Vazoları, Homer Kitabevi, İstanbul.
• CHUVIN 2008: P. Chuvin, “Klaros kehanetlerinin Hristiyan dünyasında algılanışı” in: N. Şahin, M. N. Aytaçlar, M. B. Baştürk, F. Dedeoğlu, A. Erdoğan (eds), 1. Uluslararası Antik Dönemde Kehanet ve Apollon’un Anadolu Kültleri Sempozyum Bildirileri, 17-20 Ağustos 2005, Ege Üniversitesi, İzmir, ADerg 2008/2, 37-30.
• MAKTAL-CANKO 2014: D. Maktal-Canko, “Bir Arkeoloğun Oyuncak Sevdası: Musa Baran Oyun ve Oyuncak Müzesi”, in: R. Yağcı, S. Gündüz-Küskü (eds), Hazırlayan: D. Maktal-Canko. Oyunlar, Oyuncaklar ve Çocuklar, Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Müzecilik Bölümü, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. 317-331.
• MILNER 2000: N. P. Milner, Notes and Inscriptions on the Cult of Apollo at Oinoanda, AntSt 50, 139-149.
• MITCHELL 2007: S. Mitchell, A History of the Later Roman Empire, AD 284-641: The Transformation of the Ancient World. Blackwell Publishing.
• MORETTI vd 2016: J.-Ch. Moretti, N. Bresch, I. Bonora, J.J. Malmary, O. Riss, “Claros, le temple d’Apollon: travaux réalisés en 2015”, Anatolia Antiqua/Eski Anadolu XXIV, 299-310.
• NANKOV 2013: E. Nankov, “Playful in life and after death: board games in early Hellenistic Thrace”, in: V. Sîrbu and R. Ștefănescu (eds), The Thracians and their Neighbors in the Bronze and Iron Ages. Proceedings of the 12th International Congress of Thracology Târgoviște 10th-14th September 2013, Necropolises, Cult Places, Religion, Mythology, Braşov. 277-288.
• ROUECHE 1989: C. Roueché, “Aphrodisias in Late Antiquity”, Journal of Roman Studies Monograph 5, London.
• SCHAEDLER 2013: U. Schädler, “Games, Greek and Roman”, in: R.S. Bagnall, K. Brodersen, C.B. Champion, A. Erskine and S.R. Huebner (eds), The Encyclopedia of Ancient History, Blackwell Publishing. 2841-2844.
• SELVİ-BENER 2008: S. Selvi-Bener, Eski Yunan ve Roma’da Oyun ve Oyuncaklar, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• SELVİ-BENER 2016: S. Selvi-Bener, Antikçağda Oyun ve Oyuncak, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• SPITZING 1989: G. Spitzing, Lexikon byzantinisch-christlicher Symbole: Der Bilderwelt Griechenlands und Kleinasiens.
• STOEP 2015: A.van der Stoep, “The Origin of Morris and Draughts by Etymology”, Board Game Studies Journal Online 9. 9-15.
• ŞAHİN 1998: N. Şahin, Klaros, Apollon Klarios Bilicilik Merkezi. Ege Yayınları, İstanbul.
• ŞAHİN 2001: N. Şahin, Zeus’un Anadolu Kültleri. Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, İstanbul.
• ŞAHİN 2012: N. Şahin, “Apollon Klarios Bilicilik Merkezi”, in: A. Çilingiroğlu, Z. Mercangöz, G. Polat (eds.), Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, 248-272.
• ŞAHİN vd 2005: N. Şahin, C. Tanrıver, I. Şahin, A. Ersoy, D.S Akar, Y. Sezgin, S. Akat, B. Yolaçan, A.K. Yaldır, E. Doğan, Ö. Ürkmez, B. Ünlüoğlu, Klaros 2003, KST 26/1, 291-304, Ankara.
• ŞAHİN vd 2007: N. Şahin, C. Tanrıver, D.S. Akar, E. Taştemur, Ö. Ürkmez, İ. Önol, Klaros 2005, KST 28/1, 589-608, Ankara.
• ŞAHİN vd 2018: N. Şahin, O. Zunal, G. Günata, E. Doğan Gürbüzer, Klaros 2016, KST 39/3, 421-438, Ankara.
• ŞAHİN vd 2019: N. Şahin, O. Zunal, G. Günata, Klaros 2017, KST 40/3, 137-154, Ankara.
• TALAMO 2003: C. Talamo, “Testimonia”, in: J. de La Genière and V. Jolivet (ed), Cahiers de Claros II. L’aire des sacrifices, Paris, 219-244.
• TAŞ ve ÖZCAN 2015: T. Taş ve F. Özcan, “MS 4.-7. Yüzyıllar Arasında Haç Motiflerinin Gelişimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21. 247-275.
• WALTER vd 2016: C. Walter, A.-E. Dunn-Vaturi, A. de Voogt. "Roman Board Games Crossing the Borders of Egypt." Ancient Egyptians at Play: Board Games across Borders. London. 125-150.
• WILSON 2008: M. Wilson, “The Rise of Christian Oracles in the Shadow of the Apollo Cults”, in: N. Şahin, M. N. Aytaçlar, M. B. Baştürk, F. Dedeoğlu, A. Erdoğan (eds), 1. Uluslararası Antik Dönemde Kehanet ve Apollon’un Anadolu Kültleri Sempozyum Bildirileri, 17-20 Ağustos 2005, Ege Üniversitesi, İzmir, ADerg 2008/2, 239-245.
• YOUNG 1955: R.S. Young, “Gordion Preliminary Report: 1953”, AJA 59.1, 1-18.