Amaseia Ancient City And Its Urban Expansion in The Light of Necropolises

Yıl 2024, , 77 - 93, 28.10.2024

Hüseyin Onur Erdem

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.1469570

Öz

Amaseia Antik Kenti, Pontus Krallığı’na başkentlik yaptığı Hellenistik Dönem’den günümüze kadar önemli bir kent olmuştur. İris (Yeşilırmak) Nehri kenarında yer alan ve Harşena Dağı adıyla bilinen kayalık alan üzerine kurulu kale, kentin merkezinin etrafında şekillendiği bir çekirdek bölgeyi teşkil etmektedir. Ancak günümüze değin kentin Antik Dönem’ine dair yapılan çalışmaların azlığı nedeniyle kentin yayılım alanı ve büyüklüğü ile ilgili bir bilgimiz yoktur. Üzerinde yerleşmelerin kesintisiz olarak devam ettiği bir antik kentte arkeolojik kazıların yapılmasının zorluğu, bu tip kentlerin planları ve yayılım alanlarının tespitini de zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada öncelikle kentin topografik bir haritası hazırlanmış sonra kentin çekirdeğini oluşturan kalenin planı çıkartılarak bu haritaya eklenmiştir. Son olarak kentte kurtarma kazıları sayesinde tespit edilen extramural nekropol alanlarının harita üzerine işlenmesi sayesinde, kent merkezinin yayılımı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu sayede hem kent hem de kalenin eldeki verilerle ilk defa bütün birer planı çıkartılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Amaseia, Necropolis, Urban plan

Nekropoller Işığında Amaseia Antik Kenti ve Yayılım Alanı

Öz

Amaseia Antik Kenti, Pontus Krallığı’na başkentlik yaptığı Hellenistik Dönem’den günümüze kadar önemli bir kent olmuştur. İris (Yeşilırmak) Nehri kenarında yer alan ve Harşena Dağı adıyla bilinen kayalık alan üzerine kurulu kale, kentin merkezinin etrafında şekillendiği bir çekirdek bölgeyi teşkil etmektedir. Ancak günümüze değin kentin Antik Dönem’ine dair yapılan çalışmaların azlığı nedeniyle kentin yayılım alanı ve büyüklüğü ile ilgili bir bilgimiz yoktur. Üzerinde yerleşmelerin kesintisiz olarak devam ettiği bir antik kentte arkeolojik kazıların yapılmasının zorluğu, bu tip kentlerin planları ve yayılım alanlarının tespitini de zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada öncelikle kentin topografik bir haritası hazırlanmış sonra kentin çekirdeğini oluşturan kalenin planı çıkartılarak bu haritaya eklenmiştir. Son olarak kentte kurtarma kazıları sayesinde tespit edilen extramural nekropol alanlarının harita üzerine işlenmesi sayesinde, kent merkezinin yayılımı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu sayede hem kent hem de kalenin eldeki verilerle ilk defa bütün birer planı çıkartılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Amaseia, Nekropol, Kent Planı

Teşekkür

Tez danışmanım Prof. Dr. Musa KADIOĞLU'na değerli katkıları için teşekkürü bir borç bilirim.

Kaynakça

• Antik Kaynaklar Eusebius: Eusebius, Historia Ecclesiastica, Furkan Akderin (Trans.), İstanbul, 2011.
• Prokopius: Prokopius, Bizans’ın Gizli Tarihi, Orhan Duru (Trans.), İstanbul, 2001.
• Strabon: Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, Adana Pekman (Trans.), İstanbul, 1987.
• Modern Kaynaklar Anderson vd. 1910: J. G. C. Anderson, F. Cumont, H. Gregorie, Studia Pontica III Recueil Des Inscriptions Greques et Latines du Pont et de L’Armenie, Fasc. I, Bruxelles, 1910.
• Arıcı 2020: S. Arıcı, “Phokaia’nın Hellenistik ve Roma Dönemi Mezarları ile Ölü Gömme Gelenekleri”, Seleucia X, 2020, 155-183.
• Arslan 1992: M. Arslan, “Pontus Bölgesi Şehir Sikkeleri ve Zela Definesi”, Anadolu Medeniyetleri 1991 Yıllığı, 1992, 197-274.
• Aykutlu 2023: F. Aykutlu, Tarihsel Süreçte Amasya Şehrinde Su Yapıları, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2023.
• Ballesteros Pastor 2019: L. Ballesteros Pastor, “Pontos Krallığı”, içinde O. Tekin (ed.), Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, 2019, 104-115.
• Bean 1953: G. E. Bean, “Pontus Yazıtlar”, Belleten, 17, 1953, 151-156.
• Bean 1997: G. E. Bean, Eski Çağda Ege Bölgesi, İstanbul, 1997.
• Çizmeli-Öğün 2007: Z. Çizmeli-Öğün, "Roma Döneminde Anadolu Kentlerinin Unvan Yarışında İç Pontos." Toplumsal Tarih 185, 2009, 70-73.
• Dalaison 2008: J. Dalaison, L’atelier d’Amaseiadu Pont - Recherches Historiques et numismatiques, Bordeaux, 2008.
• Dalaison 2014: J. Dalaison, “Civic Pride and Local Identites: the Pontic Cities and their Coinage in the Roman Period”, içinde T. Bekker-Nielsen (ed.), Space, Place and Identity in Northern Anatolia. Geographica Historica, Bd 29. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2014, 125- 156.
• Dikmen- Toruk 2019: Ç. B. Dikmen, F. Toruk, “Amasya Yörgüç Paşa Cami ve Türbesi”, Vakıflar Dergisi, 51, 2019, 45-84.
• Doğanbaş 2002: M. Doğanbaş, “Amasya Merkez Kurşunlu Mahallesi Temel Hafriyatı Kurtarma Kazısı”, 12. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 2002, 63-72.
• Doğanbaş 2013: M. Doğanbaş, “Amasya Müzesi Teşhirindeki Amasya Darplı Sikkeler”, KUBABA, 21, 2013, 67-79.
• Doğanbaş 2015: : M. Doğanbaş, “Preliminary results of rescue excavations in the Roman and Byzantine necropoleis of Amasya (1977-2014)”, içinde K. Winther-Jacobsen ve L. Summerer (ed.), Space, Place and Identity in Northern Anatolia During the Roman and Byzantine Period. Geographica Historica, Bd 32. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2014, 125- 156.
• Doğanbaş 2018: M. Doğanbaş, Amasya Türbeleri, Amasya, 2018.
• Doğancı 2018: K. Doğancı, "Strabon’a Göre Antikçağda Amaseia ve Çevresi." Karadeniz Araştırmaları 58, 2018, 1-25.
• Dönmez 2014: Ş. Dönmez, "Amaseia Antik Kenti." içinde: F. Özdem (ed.)“Yar ile Gezdiğim Dağlar” Amasya, 2014, 9-27.
• Fleischer 2009: R. Fleischer, "The Rock-tombs of the Pontic Kings in Amaseia (Amasya)." Mithridates VI and the Pontic Kingdom 9, 2009, 109-120.
• Fleischer 2017: R. Fleischer, Die Felsgräber Der Könige von Pontos in Amasya (Kempten 2017).
• French 1991: D. H. French, “Dated Inscriptions at Amasia”, Arkeoloji Dergisi, Özel Sayı 1: Erol Atalay Memorial, 1991, 65-70.
• French 1996: D. H. French, “Amasian notes 5. The Temenos of Zeus Stratios at Yassıçal”, Epigrafica Anatolica, 27, 1996, 75-92.
• French 2013: D. H. French, Roman Roads & Milestones of Asia Minor, Vol. 3 Milestones, Fasc. 3.4 Pontus et Bithynia (With Northern Galatia), Ankara, 2013.
• Gabriel 1934: A. Gabriel, Monuments turcs d'Anatolie. 2. Amasya, Tokat, Sǐvas, Boccard, 1934.
• Göde 1997: K. Göde, Türk İslam Kültür ve Medeniyet Tarihi, Isparta, 1997.
• Hoffmann 1952: W. Hoffmann, “Polemon 2”, RE XXI, 2, 1952.
• Hürmüzlü 2008: B. Hürmüzlü, Eski Yunan’da Ölü Gömme Gelenekleri, İstanbul, 2008.
• Ireland 2000: S. Ireland, Greek, Roman and Byzantine Coins in the Museum at Amasya (Ancient Amaseia), Turkey, London, 2000.
• Jones 1971: A.H.M. Jones, The Cities of Eastern Roman Provinces, London 1971
• Lysandrou 2020: V. Lysandrou, “Tomb Architecture and Distribution in the Eastern Necropolis of Nea Paphos Cyprus”, Studies in Ancient Art and Civilization, Vol. 24, 2020, 231-256.
• Magie 1950: D. Magie, Roman Rule in Asia Minor to the End of Third Century after Chirist, Prinston, 1950.
• Marek 2003: C. Marek, Pontus et Bithynia: Die römischen Provinzen im Norden Kleinasiens, Berlin, 2003.
• Mitchell 1993: S. Mitchell, Anatolia: land, men, and gods in Asia Minor. Oxford, 1993.
• Munro 1901: J. A. R. Munro, "Roads in Pontus, royal and Roman." The Journal of Hellenic Studies, Vol. 21, 1901, 52-66. Naza Dönmez 2014: E. E. Naza-Dönmez, “Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı kazısı 2013 dönemi çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. III, 2015, 383-392.
• Naza Dönmez 2021: E. E. Naza Dönmez, Amasya Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Türk Dönemi Seramikleri, İstanbul, 2021.
• Özdemir 2001: C. Özdemir, Amasya Kalesi ve Kral Kaya Mezarları, Ankara, 2001.
• Özturhan 2023: A. Özturhan, “İlhanlı Hatunu ve Amasya Daruşşifası ve Banisinin İsmi ve Hayatı Hakkında Yeni Değerlendirmeler İl Duzmen Mi? İl Duş Mu? Yıldız Mı? İl Tuzmis Mi? İl Duzmis Mi? İl Durmuş Mu?”, Tarih Araştırmalaı Dergisi, C. 42/S. 73, 2023, 105-121.
• Polat 2015: İ. Polat, “Amasya İli Merkez İlçesi Kirazlıdere Mahallesi 100 Ada 65 Parseldeki Nekropol Kurtarma Kazısı”, 24. Müze Kurtarma Kazıları ve 1. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı, 2015, 1-18.
• Price- Trell 1977: M. Price, B. L. Trell, Coins and their cities: architecture on the ancient coins of Greece, Rome, and Palestine, London, 1977.
• Sökmen 2016: E. Sökmen, Surveying The Pontic landscape through the Fortresses of the Mithradatids, Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2016.
• Şimşek vd. 2011: C. Şimşek, M. Okunak, M. Bilgin, Laodikeia Nekropolü (2004-2010 yılları), İstanbul, 2011.
• Şimşek 2013: C. Şimşek, Laodikeia (Laodicea ad Lycum), Laodikeia Çalışmaları 2, İstanbul, 2013.
• Takaz 1975: H. Takaz, “28.12.1973/26.1.1974 Amasya Kulistepe Nekropol Kazısı Ön Raporu”, Türk Arkeoloji Dergisi, XXII-1, 1975, 109-115.
• Taşdöner 2012: K. Taşdöner, “Romalı Triumvir Marcus Antonius’un Anadolu’da Siyasi Düzenlemeleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 51, 2012, 209-236. Tektaş 1988: M. Tektaş, “Amasya Merkez Eski Şamlar Mezarlığı 1986 Yılı Kurtarma Kazıları”, Belleten, 52(205), 1988, 1715-1730.
• Texier 1862: C. Texier, Asie mineure: description géographique, historique et archéologique des provinces et des villes de la Chersonnèse d'Asie (Vol. 12). Didot frères, 1862.
• Uhri 2010: A. Uhri, Anadolu’da Ölümün Tarihçesi Bir Geleneğin Oluşum Süreçleri, İstanbul, 2010.
• Urak-Aksulu 2006: G. Urak, I. Aksulu, “Documentation for preservation of the Ferhat water canal in Amasya”, METU JFA, 2006/2 (23/2), 2006, 93-112.
• Williamson 2014: C. G. Williamson, “Power, Politics and Panoramas: Viewing the Sacred Landacape of Zeus Stratios near Amaseia”, in T. Bekker-Nielsen (ed.), Space, Place and Identity in Northern Anatolia. Geographica Historica, Bd 29. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2014, 175-188.
• Yüce 1994: A. Yüce, “Amasya Merkez Şamlar Mezarlığı 1993 Yılı Kurtarma Kazısı”, V. Kurtarma Kazıları Semineri, 1994, 1-16.