A GROUP OF OINOPHOROS FROM PATARA: OBSERVATIONS ON ICONOGRAPHY AND PRODUCTION

Yıl 2021, , 121 - 143, 06.05.2021

Feyzullah Şahin

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.880463

Cited By: 1

Öz

Patara’dan Bir Grup Oinophoros: Üretim ve İkonografi Üzerine Gözlemler

Öz

Roma İmparatorluk Dönemi kalıp yapımı kabartmalı seramik gruplarından biri olan oinophoroslar, çeşitli varyasyonlara sahip pelikeler, amphoralar, tek kulplu testiler, lagynoslar, mitolojik karakterlerin veya grotesk figürlerin model alındığı kaplar ve tondosunda kabın zeminine aplike edilmiş kabartmalı bir madalyon bulunan sığ kâse formunda phiale ya da pateraları içerir. Genellikle iki ya da üç kalıp kullanılarak üretilmiş bu seramiklerin süsleme repertuarında, Dionysos kültüyle bağlantılı anlatımların ağırlıklı olarak tercih edildiği, bununla birlikte çeşitli mitosların, günlük yaşamdan erotik anlatıların ve gladyatör dövüşü gibi sahnelerin de bu çeşitlilik içinde yer bulduğu görülmektedir. Oinophoros grubu seramiklerin, ilk olarak Augustus Dönemi’nde Knidos atölyelerinde üretilmeye başlandığı tespit edilmiştir. Bu üretimi, MS 1. yüzyılın ortalarında Pergamon ve MS 2. yüzyılın ikinci yarısında İasos atölyelerinin takip ettiği görülmektedir.
Patara’da ele geçen oinophoros grubu seramikler içinde bir amphora ve sekiz patera ile madalyon üretiminde kullanılmış olabilecek bir kalıp, çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Üretim ve süsleme tekniği açısından oinophoros kabartmalı kalıp yapımı seramikleri içinde yer alan Patara örneklerinde de başta Dionysos kültüyle bağlantılı olmak üzere çeşitli mitolojik anlatımların yer bulduğu görülmektedir. Yapığımız araştırmalar ve benzer örnekler, Patara oinophoros grubu seramiklerinin, stilistik olarak Knidos ve İskenderiye örnekleriyle yakın ilişki içinde olduğunu göstermektedir. Bu durum bize özellikle oinophoros tipi pateraların, Akdeniz’deki dağılımı ve ticari ağlarla ilgili bilgi sağlarken, tercih edilen ikonografilerdeki ortak yönler ise kökleri Hellenistik Dönem’e uzanan ortak inançlar/düşüncelerin Roma İmparatorluk Dönemi’ndeki devamlılığını göstermesi açısından önemli veriler sunmaktadır. Üzerinde olasılıkla Dionysos tasvirinin bulunduğu kalıp ise bir patera madalyonunu biçimlendirmek için son derece uygun yapısıyla Patara’da oinophoros tipi patera üretimi olabileceğine dair izler taşımakta ve Anadolu’daki oinophoros üretim merkezlerine, başta Patara olmak üzere yeni atölyelerin eklenme olasılığının arttığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Oinophoros, Seramik, Patara, Roma İmparatorluk Dönemi

Kaynakça

• Diod. Sic.: (=Diodoros Siculus, Bibliotheke Historike) Diodorus of Sicily in Twelve Volumes (çev. C. H. Oldfather), London 1989.
• Hdt.: (=Herodotos, Historiae), Herodotos, Herodot Tarihi (çev. M. Ökmen) İstanbul 2006.
• Paus.: (= Pausanias, Periegesis tes Hellados), Pausanian Description of Greece (çev. W. H. Jones), London 1918-1935.
• Plut. Ant.: (= Plutarkhos, Bioi Paralleloi), Plutarch’s Lives. (çev. B. Perrin), London 1959.
• Strab.: (=Strabon, Geographika: XII-XIII-XIV) Antik Anadolu Coğrafyası. (çev. A. Pekman), İstanbul 1993. (Arkeoloji ve Sanat Yayınları).
• AGER 2005: S. L. Ager, “Familiarity Breeds: Incest and the Ptolemaic Dynasty” JHS 120, 1-34.
• AGER 2006: S. L. Ager, “The Power of Excess: Royal Incest and the Ptolemaic Dynasty” Anthropologica 48.2, 165-186.
• AUGÉ 1986: C. Augé, “Dionysos (In Peripheria Orientali)” LIMC III.1, 514-531.
• BAILEY 1972/1973: D. M. Bailey, “Cnidian Relief Ware Vases and Fragments in the British Museum 1, lagynoi and head-cups”, ReiCretActa 14-15, 11-25.
• BAILEY 1988: D. M. Bailey, A Catalogue of the Lamps in the British Museum III. Roman Provincial Lamps, London.
• BALDONI 2003: D. Baldoni, Vasi a matrice di età età imperiale a Iasos, Missione archeologica Italiana di Iasos III. Archaeologica 139, Rome.
• BLAKE 1930: M. E. Blake, “The Pavements of the Roman Buildings of the Republic and Early Empire” MemAmA 8, 7-159.
• BRECCIA 1909: E. Breccia, “Di alcuni frammenti di vasi con rappresentanze a rilievo” BArchAlex 11.2, 298-320.
• BRUNEAU 1972: P. Bruneau, Les Mosaïques, Délos 29, Paris.
• BULARD 1908: M. M. Bulard, “Peintures murales et mosaiques de Délos” MonPiot 14.1-2, 7-214.
• BUORA vd. 2016: M. Buora, M. Magnani, “Una patera cnidia con scena erotica”, bk. G. Cuscito (Ed.), Instrumenta inscripta VI. Le iscrizioni con funzione didascalico-esplicativa, Antichità Altoadriatiche 83, 411-424.
• COURBY 1913: F. Courby, “Vases avec reliefs appliqués du Musée de Délos”, BCH 37, 418–444.
• CRISTOFANI 1986: M. Cristofani, “Fufluns” LIMC III.1, 531-540.
• DOKSANALTI 2000: E. M. Doksanaltı, “Die Keramikfunde aus den Arealen Z1 und Y1 der Dionysos-Stoa in Knidos”, ReiCretActa 36, 75-82.
• DOKSANALTI 2006: E. M. Doksanaltı, Knidos Kap Krio Kazı Alanı (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi) Konya.
• DUNBABIN 1978: K. M. Dunbabin, The Mosaics of Roman North Africa: Studies in Iconography and Patronage. Oxford.
• DUNBABIN 1999: K. M. Dunbabin, Mosaics of the Greek and Roman World, Cambridge.
• EGGERS 1955: H. J. Eggers, “Zur absoluten Chronologie der Romischen Kaiserzeit im Freien Germanien”, JbRGZM 2, 196–244.
• ERDOĞAN vd. 2018: A. Erdoğan – S. Arıcı, “Tripolis’de Bulunmuş Çocuk Dionysos Heykeli”, OLBA 26, 285-304.
• ERHAT 1996, A. Erhat, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul.
• FARNELL 1909: L. R.. Farnell, The Cults of the Greek States V, Oxford.
• FATHY 2019: E. Fathy, “Cultic Allusions in the Heraklitos Mosaic”, POTESTAS 14, 5-31.
• FUCHS 1959: W. Fuchs, "Die Vorbilder der neuattischen Reliefs", JDI suppl. 20, 108-118.
• GASPARRI 1986a: C. Gasparri, “Dionysos”, LIMC III.1, 414-514.
• GASPARRI 1986b: C. Gasparri, “Bacchus”, LIMC III.1, 540-566.
• GREET 2015: B. J. R. Greet, The Roman Eagle. Symbol and its Evolution (University of Leeds, Yayımlanmamış Doktora Tezi) Leeds.
• HAUSMANN 1954/1955: U. Hausmann, ‘”ΟΊΝΟΦΌΡΟΣ”’, AM 69-70, 125-146.
• HAYES 1997: J. W. Hayes, Handbook of Mediterranean Roman Pottery, London.
• HAYES 1997: J. W. Hayes, Roman Pottery Fine Ware Imports, Athenian Agora 32, Princeton.
• HEIMBERG 1976: U. Heimberg, “Oinophoren. Zur kaiserzeitlichen Reliefkeramik”, JdI 91, 251-290.
• HILGERS 1969: W. Hilgers, Lateinische Gefäßnamen. Bezeichnungen, Funktion und Form römischer Gefäße nach den antiken Schriftquellen, Rheinland-Verlag, Düsseldorf.
• IŞIN 2007: G. Işın, Patara Terrakottaları. Hellenistik ve Erken Roma Dönemleri, Patara V.1, İstanbul.
• İŞKAN (Ed.) 2019: H. İşkan (Ed.), Patara. Kent, Liman, Kült, İstanbul.
• JÁCOME 2013: P. M. Jácome, P. M., “Bacchus and Felines in Roman Iconography: Issues of Gender and Species”, A. Bernabé (Ed.), Redefining Dionysos, Berlin, 526-540.
• JONAS 1960: R. Jonas, “The Winged Dionysos”, Internal circular 3, Israel Numismatic Society, Haifa Branch, 1960, 1-8.
• KAHIL 1992: L. Kahil, “Leda” LIMC VI.1, 231-246.
• LAMB 1929: W. Lamb, Greek and Roman Bronzes, London.
• LITVINSKIJ vd. 1974: B. A. Litvinskij - N. O. Tursunov, “The Leninabad Krater and the Louvre Sosibios Vase (Neo-Attic Art and Central Asia)” East and West 24, 89-110.
• LOVE 1969: I. C. Love, Knidos, bk. M. J. Mellink, Archaeology in Asia Minor, AJA 73.2, 216-219.
• MANDEL 1988: U. Mandel, Kleinasiatische Reliefkeramik der mittleren Kaiserzeit. Die “Oinophorengruppe” und Verwandtes, Pergamenische Forschungen 5, Berlin.
• MANDEL 2000: U. Mandel, “Die Frühe Produktion Der Sog. Oinophorenware- Werkstätten von Knidos”, ReiCretActa 36, 57-68.
• MASOUD 2015: A. Masoud, “Lights on Sabazius Cult in Egypt Through An Unpublished Rare Hairpin"’ Egyptian Journal of Archaeological and Restoration Studies 5, 39-49.
• MASSA-PAIRAULT vd. 1979: F. H. Massa-Pairault – J.-M. Pailler, Les terres cuites sous le péristyle, Bolsena V, La maison aux salles souterraines 1, Rome.
• MATTHEWS 1969: K. D. Matthews, Scutella, Patella, Patera, Patina: A Study of Roman Dinnerware, Philadelphia.
• OVADIAH 2012: A. Ovadiah, “The Hellenistic Mosaic Head from Dor, Israel. Reconsidered’, Gerión 30, 91-102.
• PAILLER 2000: J.-M. Pailler, “Mystères dissipés ou mystères dévoilés? À propos de quelques études récentes sur la fresque de la «Villa des Mystères » à Pompéi”, Topoi 10/1, 373-390.
• PAPEN 1905: F. G. von Papen, Der Thyrsos in der griechischen und römischen Literatur und Kunst, Berlin.
• PASTUTMAZ 2009: D. Pastutmaz, Knidos Üretimi Kabartmalı Seramikler (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi) Konya.
• PASTUTMAZ 2011: D. Pastutmaz, “Die Ikonographie des Dionysos auf knidischen Oinophoroi”, Asia Minor Studien 66, 97-105.
• PARRISH 1981: D. Parrish, "The Mosaic Program of the Maison de la Procession Dionysiaque at El Jem", bk. Y. Duval (Ed.) Mosaique romaine tardive: l'iconographie du temps, les programmes iconographiques des maisons africaines, Paris, 51-64.
• PERNICE 1938: E. Pernice, Pavimente und figurliche Mosaiken, Berlin.
• PESANDO 1996: F. Pesando, “Autocelebrazione aristocratica e propaganda politica in ambiente privato: la casa del Fauno a Pompei”, Cahiers du Centre Gustave Glotz 7, 189-228.
• PICARD 1935: C. Picard, "Dionysos Psilax," bk. Melanges offerts a Octave Navarre, Toulouse, 317-337.
• PINCKERNELLE 2007: K. Pinckernelle, “The Iconography of Ancient Greek and Roman Jewellery” (University of Glasgow, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi) Glasgow.
• POLLITT 1986: J. J. Pollitt, Art in the Hellenistic Age, Cambridge.
• PONS 1997: E. Pons, Conjunto de terracotas egipcias de época greco-romana del Museo Arqueológico Nacional, Boletín del MAN 15, 95-119.
• REKOWSKA 2013: M. Rekowska, “L’amour à Ptolémaïs... Scènes érotiques sur des objets découverts par les fouilles polonaises”, bk. V. Dobrowski (Ed.), Et in Arcadia ego: studia memoriae professoris Thomae Mikocki dicata, Institute of Archaeology, Warsaw, 61-73.
• ROBINSON 1909: D. M. Robinson, “An Oenophorus Belonging to the Johns Hopkins University”, AJA 13, 30-38.
• ROBERTSON 1965: M. Robertson, “Greek Mosaics” JHS 85, 72-89.
• SALOMONSON 1979: J. W. Salomonson, “Kleinasiatische Tonschalen mit Reliefverzierung”, BABesch 54, 117-137.
• SALOMONSON 1980: J. W. Salomonson, “Der Trunkenbold und die Trunkene Alte. Untersuchungen zur Herkunft, Bedeutung und Wanderung einiger plastischer Gefässtypen der römischen Kaiserzeit” BABesch 55, 65-135.
• SCREECH 1980: M. A. Screech, “The Winged Bacchus (Pausanias, Rabelais and Later Emblematists)” JWCI 43, 259- 262.
• SICHTERMANN 1988: H. Sichtermann, “Ganymedes”, LIMC IV.1, 154-169.
• STONE 2014: S. C. Stone, The Hellenistic and Roman Fine Pottery, Morgantina Studies 6, Princeton.
• ŞAHİN 2018: F. Şahin, Patara Metal Buluntuları, Patara V.2, İstanbul 2018.
• ŞAHİN 2019: F. Şahin, A Patera of the Oinophoros Group and a Mold from Patara, İzmir Demokrasi Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Kritik Tartışmalar Kongresi, 2019, 1309-1318.
• TINH 1986: T. T. Tinh 1986, “Bes” LIMC III.1, 98-108.
• TODISCO 1990: L. Todisco, “Herakles and the Cretan Bull (Labour VII)” LIMC V.1, 59-67.
• TREISTER 2020: M. Y. Treister, “Римские Бронзовые Сосуды С Медальонами С Фигурными Изображениями Из Сарматии” bk. A. Belousov - C. Ilyushechkina (Eds), HOMO OMNIVM HORARVM. Symbolae ad anniuersarium septuagesimum professoris Alexandri Podosinov dedicatae, Москва, 565-610.
• TULUNAY 2005: E. T. Tulunay, "Soloi Pompeiopolis Heykelleri (2000-2003)", AST 22.2, 23-30.
• WEBER 1892: G. Weber, “Bas-Reliefs de Laodicée et de Tripolis”, RA 20, 288-290.
• WORRLE 1977: M. Wörrle, Epigraphische Forschungen zur Geschichte Lykiens I, Chiron 7, 43-46.