Orta Porsuk Havzası’nda İlk Tunç Çağı Yerleşimleri: Sit Havzası Analizleri ve Arazi Kullanımına İlişkin Yorumlar

Yıl 2023, Sayı: 30, 65 - 86, 30.04.2023

Özlem Çakar Kılıç

Öz

İç Anadolu Bölgesi’nin batısında yer alan Eskişehir sınırları içerisinde kalan Porsuk Çayı kendisini besleyen daha küçük çay ve dereler ile birlikte kendi havzasını oluşturmaktadır. Bu çalışma, geniş bir akarsu sistemine sahip Porsuk Havzası’nın orta kısmı ile sınırlandırılmıştır. Gelişmiş bir akarsu ağına sahip 2844 km² lik bir alanı kaplayan Orta Porsuk Havzası’nın iklim özellikleri ve jeolojik yapısı, yörede yer yer sulak bir ekosistemin oluşmasına neden olmuştur. Eskişehir’in kent ölçeğinde günümüz yerleşim düzenini şekillendiren, tarım ve hayvancılığa dayalı besin ekonomisinin verimliliğine katkı sağlayan Porsuk Çayı, geçmiş dönemlerde de aynı öneme sahip olmalıdır. Çalışma havzasında yaklaşık 200 tane arkeolojik yerleşimin bulunması, bunun önemli kanıtı olarak gösterilebilir. Bu yerleşimlerden 94 tanesi İlk Tunç Çağı’na tarihlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eskişehir, Porsuk Çayı, İTÇ, Yerleşim Dokusu, Etnoarkeoloji

Teşekkür

Arazi çalışmasına izinleri için Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne; çalışmaya maddi desteklerini sunan ARİT’e teşekkürü borç bilirim.

Kaynakça

• Adams 1981: R. McC. Adams, Hearthland of Cities. Surveys of Ancient Settlements and Land Use on the Central Floodplain of the Euphrates, Chicago.
• Adams ve Nissen 1972: R. McC. Adams ve H.J. Nissen, The Uruk Countryside: The Natural Setting of Urban Societies. Chicago.
• Albek 1991: S. Albek, Dorylaion’dan Eskişehir’e, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir.
• Arsebük 1986: G. Arsebük, “Altınova’da (Elazığ) Başlangıcından İlk Tunç Çağ Sonuna Kadar Kültür Silsilesi ve Sosyal Tabakalanma Sorunu”, IX. Türk Tarih Kongresi, I, Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara, 67-71.
• Baştürk ve Konakçı 2005: M.B. Baştürk ve E. Konakçı, “Settlement Patterns in the Malatya–Elazığ Region in the IV.& III. Millennium BC”, Alt Orientalische Forschungen, 32, 97-114.
• Bailey 2013: G. Bailey, “Sit Havzası İncelemesi”, C. Renfrew ve P. Bahn (ed.). içinde: Arkeoloji Anahtar Kavramlar, 254-260, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Berry ve Okulicz-Kozaryn 2012: B.J. Berry ve A. Okulicz-Kozaryn, “The city size distribution debate: resolution for US urban regions and megalopolitan areas”, Cities, 29, 17–23, https://doi.org/10.1016/j.cities.2011.11.007.
• Bintliff 1999: J. L. Bintliff, “Settlement and Territory”. G. Barker (ed.). içinde: Companion Encyclopedia of Archaeology, 505-545, Routledge: New York.
• Bittel ve Otto 1939: K. Bittel ve H. Otto, Demirci-Hüyük, Archaologisches Institut Des Deutschen Reiches: Berlin.
• Burney 1956: C.A. Burney, “Northern Anatolia Before Classical Times”, Anatolian Studies, 6, 179-193.
• Cox ve Cameron 1937: C.W.M. Cox, A. Cameron, “Exploration archeologique de la Phrigie”, Monumenta Asiae Minoris Antiqua, V, XLV-XLVII.
• Cribb 1991: R. Cribb, Nomads in archaeology. New Studies in Archaeology. Cambridge.
• Crumley 1976: C. Crumley, “Toward a Locational Definition of State Systems of Settlement”, American Anthropologist, 78/1, 59-73.
• Çakar Kılıç 2021: Ö. Çakar Kılıç, Orta Porsuk Havzası İlk Tunç Çağı Yerleşim Dokusu: Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Süreçler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Çanakkale.
• Darga 1994: M. A. Darga, “ Şarhöyük Dorylaion Kazıları (1989-1992)” 15. KST, 1; 481-50, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi: Ankara.
• Dedeoğlu 2010: F. Dedeoğlu, Neolitik Çağdan Erken Tunç Çağı Sonuna Kadar Yukarı Menderes Havzası: Kültürel, Sosyal ve Ekonomik Süreç, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Bilim Dalı, İzmir.
• Dedeoğlu 2014: F. Dedeoğlu, “Yukarı Menderes Havzası Bölgesel Yerleşim Analizi: Erken Tunç Çağı’nda Sosyal-Ekonomik Örgütlenmedeki Değişim ve Dönüşüm Süreçleri”, TAS 1: Yerleşim Sistemleri ve Mekan Analizi, Ege Yayınları, İstanbul, 19- 42.
• Drennan ve Peterson 2004: R.D. Drennan, ve C.E. Peterson, “Comparing archaeological settlement systems with rank-size graphs: a measure of shape and statistical confidence”, Journal of Archaeological Science, 31, 533–549.
• Efe 2006: A. Efe, “1260-61/1844-45 Temettuat Sayımı Işığında Çukurhisar Köyünün Ekonomik ve Sosyal Görüntüsü”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 19-51.
• Efe 1990: T. Efe, “1988 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, VI, 405-424.
• Efe 1991: T. Efe, “1989 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, VIII, 163-178.
• Efe 1992: T. Efe, “1990 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, IX, 561-583.
• Efe 1993: T. Efe, “1991 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, X, 345-364.
• Efe 1994: T. Efe, “1992 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, XI, 571-592.
• Efe 1995: T. Efe, “1993 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, XII, 245-266.
• Efe 1996: T. Efe, “1994 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, XIII-1, 131-152.
• Efe 1997: T. Efe, “1995 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, AST, XIV-2, 215-232.
• Efe 2007: T. Efe, “The theories of the ‘Great Caravan Route’ between Cilicia and Troy: the Early Bronze Age III period in inland western Anatolia”. Anatolian Studies, 57, 47-64.
• Fidan 2018: E. Fidan, “Eskişehir ve Kütahya İlleri Tarih Öncesi Dönem Yüzey Araştırmaları”, 36. AST, 21-40.
• Frankfort 1950: Frankfort, H. “Town Planning in Ancient Mesopotamia”, Town Planning Review, 21: 98-115.
• French 1967: D. French, “Prehistoric Sites in Northwest Anatolia-I. The İznik Area”, Anatolian Studies, 17, 49-100.
• French 1969: D. French, Anatolia and the Aegean in the third millenium B.C., 1-2, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Cambridge University.
• Gündem 2003: C. Y. Gündem, Die Funde Von Wild und Haussaugetieren aus dem Bronzezeitlichen Küllüoba, Yayımlanmamış Master Tezi, Der Naturwissenschafltichen Fakultat der Eberhard Karls Universitat Tübingen.
• Gündem 2009: C. Y. Gündem, Animal based economy in Troia and the Troas during the Maritime Troy Culture (c.3000-2200 BC.) and a general summary for West Anatolia, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Der Naturwissenschafltichen Fakultat der Eberhard Karls Universitat Tübingen.
• Hammer ve Arbuckle 2017: E. L. Hammer ve B. Arbuckle, “10,000 Years of Postoralism in Anatolia: A Review of Evidence for Variability in Pastoral Lifeways”, Nomadic Peoples, 21(2), 214-267.
• Higgs ve Vita-Finzi 1972: E.S. Higgs, ve C.Vita-Finzi, “ Prehistoric Economies: A Territorial Approach”, E.S. Higgs (ed.), in: Papers in Economic Prehistory, Studies by Members and Associates of the British Academy Major Research Projects in the Early History of Agriculture, 27-36, Cambridge University Press: Cambridge.
• Khazanov 2009: A. M. Khazanov, “Specific Characteristics of Chalcolithic and Bronze Age Pastoralism in the Near East” , J. Szuchman (ed.). Nomads, Tribes, and the State in the Ancient Near East, 119-127.
• Khazanov 2015: A. M. Khazanov, Göçebe ve Dış Dünya. Doğu Kütüphanesi: İstanbul.
• Koparal 2018: E. Koparal, “Arkeolojide Yüzey Araştırmaları: Yöntem, Tarihçe ve Uygulama”, S. Ünlüsoy, C. Çakırlar ve Ç. Çilingiroğlu (ed.), Arkeolojide Temel Yöntemler, Ege Yayınları, İstanbul, 109-155.
• Korfmann 1983: M. Korfmann, Demircihüyük I Architectur, Stratigraphi und Befunde. Verlag Philipp Von Zabern: Meinz am Rhein.
• Kouchoukos ve Wilkinson 2007: N. Kouchoukos ve T. Wilkinson, “Landscape Archaeology in Mesopotamia: Past, Present and Future”, E.C. Stone (ed.), Settlement and Society: Essays dedicated to Robert M Cormick Adams, Cotsen Institute of Archaeology University of California: Los Angeles, 1-18.
• Kowalewski 1990: S.A. Kowalewski, “The evolution of complexity in the Valley of Oaxaca”. Annual Review Anthropology, 19, 39–58.
• Koylu 2018: Z. Koylu, “Eskişehir 1920: İklim, Ziraat ve Hayvancılık”, Eskişehir Ticaret Odası Dergisi, 122, 60-62.
• Kramer 1980: C. Kramer, “Estimating Prehistoric Population: An Ethnoarchaeological Approach”, M.T. Barralet (ed.), L’Archéologie de I’Iraq du Début del’ Epoque Neolithique à 333 Avant Notre Ere: Perspectives et Limites de I’Interpretation Antropolgique des Documents, Paris, 315-334.
• Küçükkalay ve Efe 2006: A. Küçükkalay ve A. Efe, “Osmanlı Ziraî Sektörünün Ticarileşebilme İmkânı Üzerine Bir Deneme: 1844-45 Alpu Köyü Örneği”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 20, 245-279.
• Menekşe 2012: M. Menekşe, Temettuat defterlerine göre XIX. yüzyıl ortalarında Eskişehir Kazası’nın sosyo-ekonomik yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Naroll 1962: R. Naroll, “Floor Area and Settlement Population”, American Antiquity, 27/4, 587-589.
• Ökse 2016: T. Ökse, “Yukarı Dicle Havzası Tunç ve Demir Çağları Kırsal Yerleşimlerinde Nüfus Hesabı Üzerine Bir Uygulama”, TüBA-AR, 19, 47-67.
• Palmisano 2017: A. Palmisano, “Confronting Scales of Settlement Hierarchy in State-Level Societies: Upper Mesopotamia and Central Anatolia in the Middle Bronze Age”, Journal of Archaeological Science: Reports, 220-240, doi: 10.1016/j.jasrep.2017.05.029.
• Pearson 1980: C.E. Pearson, “Rank-size distributions and the analysis of prehistoric Settlement Systems”, Journal of Anthropological Research, 36, 453–462.
• Pişkin ve Bartkowiak 2018: E. Pişkin ve M. Bartkowiak, “Environmental Archaeology: What ıs in a Name?”, E. Pişkin (ed.), Environmental Archaeology, Interdisciplinary Contributions to Archaeology, 1-14.
• Roberts 1996: B. K. Roberts, Landscapes of settlement Prehistory to the present. London.
• Roper 1979: D. C. Roper, “The Method and Theory of Site Catchment Analysis: A Review”, Advances in Archaeological Method and Theory, 2, 119-140.
• Seeher 1992: J. Seeher, “Demircihöyük Nekropol Kazısı: 1991 Yılı Sonuçları” XIV. KST, I, 365 -379, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.
• Stone 1994: E. C. Stone, “The Development of Cities in Ancient Mesopotamia”, J. M. Sasson (ed.). içinde: Civilizations of the Ancient Near East, I, 235-248, New York.
• Tüfekçi Sivas ve Sivas 2004: T. Tüfekçi Sivas ve H. Sivas, “2003 yılı Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması”, 22. AST, 285-298.
• Tüfekçi Sivas ve Sivas 2005: T. Tüfekçi Sivas ve H. Sivas, “2004 yılı Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması”, 23. AST, 163-174.
• Vita-Finzi ve Higgs 1970: C.Vita-Finzi, ve E.S. Higgs, “Prehistoric Economy in the Mount Carmel Area of Palestine: Site Catchment Analysis”. Proceedings of the Prehistoric Society, 36, 1-37.
• Wilkinson 1994: T. J. Wilkinson, “The Structure and Dynamics of Dry-Farming States in Upper Mesopotamia”, Current Anthropology, 35/5, 483-520.
• Wilkinson 2003: T. J. Wilkinson, Archaeological Landscapes of the Near East. Tucson.
• Wossink 2009: A. Wossink, Challenging Climate Change. Sidestone Press: Leiden.
• Yakar 1985: J.Yakar, The Later Prehistory of Anatolia Late Chalcolithic and Early Bronze Age, I-II, BAR International Series: Oxford.
• Yakar 2007: J.Yakar, Anadolu’nun Etnoarkeolojisi, Homer Kitabevi: İstanbul.
• Zipf 1949: G.K. Zipf, Human Behavior and the Principle of Least Effort. Harvard University Press: Cambridge.