Oral Health in the Middle Bronze Age Community of Seyi̇tömer Höyük

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 33, 25 - 44, 28.10.2024

Serpil Özdemir Özbey

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.1544597

Öz

Teeth, which are the beginning of the digestive system and initiate the mechanical digestion of food, are the hardest organ of our skeleton and can remain under the soil for millions of years after the living creature dies. Some diseases detected in the teeth and jaws were health problems faced by humanity in ancient times as well as today, although their incidence was different. In this context, the teeth and jaws of the community of Seyitömer Mound were evaluated in terms of oral and dental health. Of the 622 teeth analysed for the inhabitants of Seyitömer Mound, 546 were permanent and 76 were deciduous. Of the permanent teeth, 130 belong to children and 416 to adults. Examining odontological findings of the jaws and teeth of these people, taking into account the gender factor, the following lesions were identified: dental caries (9.17%), tooth wear (83.4%), hypoplasia (21.1%), calculus (42.5%), antemortem tooth loss (4.21 %), alveolar loss (54.7 %) and periapical lesions (abscess) (3.12%). When these pathological findings of the inhabitants of Seyitömer Mound are compared to those of their contemporaries who lived in the same region, the findings are in line with the expectations. Moreover, odontological data on the teeth and jaws of the people of Seyitömer Mound are supported by archaeological data. These data obtained in the light of the evaluations made can be used as comparison material for dental anthropological studies.

Anahtar Kelimeler

Anthopology, Skeleton, Paleopathology, Dental Anthropology, Nutrition, Bronze Age

Seyitömer Höyüğü Orta Tunç Çağı Topluluğunda Ağız Ve Diş Sağlığı

Öz

Sindirim sisteminin başlangıcı olan ve besinlerin mekanik sindirimini başlatan dişler; iskeletimizin en sert organıdır ve canlı öldükten sonra toprak altında milyonlarca yıl kalabilmektedirler. Diş ve çenelerde tespit edilen bazı hastalıklar, görülme sıklıkları farklı da olsa bugün olduğu gibi eski zamanlarda da insanlığın karşı karşıya kaldığı sağlık sorunlarıydı. Bu kapsamda, Seyitömer Höyüğü toplumuna ait diş ve çeneler ağız ve diş sağlığı açısından değerlendirilmiştir. Seyitömer Höyüğü bireylerine ilişkin incelenen toplam 622 dişin 546’sı daimi, 76’sı ise süt dişi oluşturmaktadır. Daimi dişlerin 130’u çocuk, 416'sı ise erişkin bireylere aittir. Bu insanlara ait çene ve dişler, cinsiyet faktörü de göz önünde tutularak odontolojik açıdan değerlendirildiğinde; diş çürüğü (% 9,17), diş aşınması (% 83,4), hypoplasia (% 21,1), diştaşı (% 42,5), antemortem (ölüm öncesi) diş kaybı (% 4,21), alveol kaybı (% 54,7) ve periapikal lezyon (apse) (% 3,12) gibi lezyonlar belirlenmiştir. Seyitömer Höyüğü toplumuna ait bu patolojik bulgular çağdaşı ve aynı bölgede yaşamış olan toplumlarla karşılaştırıldığında beklentiler doğrultusunda bulgular elde edilmiştir. Ayrıca, Seyitömer Höyüğü insanlarına ait diş ve çenelerine ilişkin odontolojik veriler arkeolojik verilerle desteklenmektedir. Yapılan değerlendirmeler ışığında elde edilen bu veriler dental antropolojik çalışmalara karşılaştırma materyali olabilecek niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Antropoloji, iskelet, paleopatoloji, dental antropoloji, beslenme, Tunç dönem

Kaynakça

• Açıkkol 2000: A. Açıkkol, Küçük Höyük Eski Tunç Çağı İnsanlarının Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi, (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Açıkkol vd. 2003: A. Açıkkol, H. Yılmaz, İ. Baykara, S. Şahin, “Kütahya Ağızören Hitit İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi ve Tunç Çağı Anadolu Halkları Arasındaki Yeri”, A.Ü,D.T.C.F., Antropoloji Dergisi, Sayı :17, 1-27.
• Angel 1951: J.L. Angel, Troy: The Human Remains, Supplementory Monograph:1, Published For The University of Cincinnati, Princeton University Press.
• Atamtürk ve Duyar 2008: D. Atamtürk, İ. Duyar, “Adramytteion (Örentepe) İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı”, Gaziantep Üniversitesi EFD 25:1, 1-15.
• Atamtürk ve Duyar 2010: D. Atamtürk, İ. Duyar, “Resuloğlu Erken Tunç Çağı Topluluğunda Ağız ve Diş Sağlığı” Hacettepe Üniversitesi EFD/JEL 27:1, 33-52.
• Bass 1987: W. M.Bass, Human Osteology, A Laboratary and Field Manual, Third Edition, Special Publication, No:2, Missouri Archaelogical Society, Columbia, 260-279.
• Bilgen vd. 2011: A. N. Bilgen, G. Coşkun, Z. Bilgen, N. Yüzbaşıoğlu, A. Kuru, “Seyitömer Höyüğü 2009 Yılı Kazısı”, KST 32, 367-380, İstanbul.
• Bouville vd. 1983: C.Bouville, T.S. Constandse Westermann, R.R. Newell, “Les restes humains mesolithiques de l’abri Corneillie l stres (Bouches-du Rhone)”, Bull. Mem.soc.d’Anthro.de Paris 10, Serie 13, 89-93.
• Brothwell 1981: D.R.Brothwell, Digging up Bones, Third Edition. London and British Museum, 52-54, Oxford, 52-54.
• Burns 1999: Burns, K. R., Forensic Anthropology Training Manual, Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 118-126.
• Clarke 1990: N.G. Clarke, “Periodontal defects of Pulpal Origin: Evidence in Early Man”, American Journal of Physical Anthropology, 82: 371-376.
• Çırak 2009: A.Çırak, Kelenderis İskeletlerinin Paleontropolojik Analizi ve Anadolu Toplumları Arasındaki Yeri, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Erdal 2003: Y.S. Erdal, “Büyüksaray-Eski Cezaevi Çevresi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi”, AST 18, 15-30, Ankara.
• Erdal 1986: Y.S. Erdal, İznik Geç Bizans Dönemi İnsanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi, (Hacettepe Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Erkman 2019: A.C. Erkman, Doğu Anadolu Ortaçağ ve Demir Çağı Toplumlarında Ağız ve Diş Sağlığı, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Matsa Basımevi, 60-71, Ankara.
• Erkman vd. 2008: A. C. Erkman, N. Şimşek, A. Çırak, S. Karagöz Arıhan, "Karagündüz Erken Demir Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı", AST 23, 141-156, Kocaeli.
• Eroğlu 1998: S.Eroğlu, Sardis Roma-Bizans Toplumlarında Diş Hastalıkları ve Ağız Sağlığı, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Freeth 2000: C. Freeth, “Dental Health in British Antiquity”, Cox M. ve S. Mays (ed), 227-237.
• Gözlük vd. 2003: P.Gözlük, H. Yılmaz, A. Yiğit, A. Açıkkol, A. Sevim, “Hakkari Erken Demir Çağı İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, AST 18, 31-40, Ankara.
• Gözlük 2004: P. Gözlük, “Van-Karagündüz Populasyonunun Dişlerinin ve Çenelerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi’’, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gözlük vd. 2004: P. Gözlük, A. Yiğit, A.C. Erkman, “Van Kalesi ve Eski Van Şehri İnsanlarında Sağlık Sorunu”, AST 19, 51-62, Ankara.
• Gözlük ve Kırmızıoğlu vd. 2008: P. Gözlük Kırmızıoğlu, F. Yaşar, A. Yiğit, A. Sevim Erol, “Kyzikos İskeletlerinin Dental Analizi”, AST 24, 139-162, Ankara.
• Gözlük ve Kırmızıoğlu vd. 2010: P. Gözlük Kırmızıoğlu, A.Yiğit, R. İbiş, A.S. Erol ,“Çankırı / Salur Erken Tunç Dönemi İnsanları”, AST 26, 273-291, İstanbul.
• Güleç 1986: E. Güleç, "Van-Dilkaya İskeletlerinin Paleoantropolojik İncelenmesi" Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 369-380, Ankara.
• Güleç 1986: E. Güleç, “Panaztepe İskeletlerinin Paleoantropolojik ve Paleopatolojik İncelenmesi”, Türk Arkeoloji Dergisi, 38:73-95.
• Goodman ve Rose 1990: A.H. Goodman, C. Rose, Assestment of Systemic Physiological Perturbations from Dental Enemal Hypoplasiaa and Assosciated Histological Structures”, Yearbook of Physical Anthropology 33, 59-110.
• Hildebolt ve Molnar 1991: C.F. Hildebolt, S. Molnar, Dental Anthropology, Kelley M.A., Larsen S. C.(ed): Measurement and Description of Periodontal Disease in Anthropolgical Studies’, 225-240, New York: A John Wiley&Sons, Inc., PublicationWiley.
• Hillson 1996: S. Hillson, Dental Anthropology, 254-287, New York.
• Hillson 2005: S. Hillson, Teeth, 309-310, New York: Cambridge University Press.
• İşler vd. 1985: R. İşler, J. Schoen, M.Y. İşcan, “Dental Pathology of a Prehistoric Human Polulation in Florida”, Florida Scientist, 48 (3): 107-139.
• Karaöz-Arıhan vd. 2009: S. Karaöz-Arıhan, A. Çırak, A. C. Erkman, “Datça/Burgaz İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi”, AST 25, 297-310, Denizli.
• Korkmaz 1993: D. Korkmaz, Elazığ/ Norşuntepe Demir Çağı İskeletlerinde Diş Yapısı ve Hastalıkları, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi), Ankara.
• Larsen 1984: C.S. Larsen, “Health and Disease in Prehistoric Georgia: The Transition to Agriculture”, in M.N. Cohen and G.J. Armelagos (Eds.), Paleopathology at the Origins of Agriculture, 367-389, Orlando: Academic Press.
• Larsen 1997: C. S. Larsen, “Bioarchaeology, Interpreting Behavior from the Human Skeleton”, 77-81, Cambridge University Press.
• Matshes vd. 2005: E. Matshes, W.B. Juurlink, B. Sher, A. Mohamed, B. Juurlink, “Human Osteology and Skeletal Radiology: An Atlas and Guide: Books”, University of Saskatchewan, Saskatoon, Florida.
• Ortner 1985: D.J. Ortner, G.J. Putschar, Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, Simithsonian Institution Press, 34-612, Washington DC.
• Özbek 1988: M. Özbek, “Çayönü İnsanlarında Diş ve Dişeti Hastalıkları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı V. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 367– 395, Ankara.
• Özbek 1992: M. Özbek, “Aşıklı Höyük Neolitik İnsanları”, AST 7, 145-160, Ankara.
• Özbek 1994: M. Özbek, “Eski İnsanlarda Diş Sağlığı ve Beslenme”, Bilim ve Teknik Dergisi, sayı:320, Temmuz 1994, 29.
• Özbek 2007: M. Özbek, Dişlerle Zamanda Yolculuk, 17-20, Ankara.
• Sevim 1993 A. Sevim, Elazığ/Tepecik Ortaçağ İskeletlerinin Paleodemografik Açıdan Değerlendirilmesi, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Sevim vd. 2004: A. Sevim, A. Açıkkol, H. Yılmaz, “Çavlum İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi”, 337-355, I. Uluslararası Dünden Bugüne Eskişehir Sempozyumu, 12–15 Mayıs, Anadolu Üniversitesi.
• Sevim-Erol ve Özdemir 2010: A. Sevim Erol, S. Özdemir, “Anadolu’da Eski Dönemlerde Yaşamış Olan Toplumların Demografik Yapısı”, sf:13-41, XV. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Eylül 2006, Ankara.
• Smith 1972: P. Smith, “Diet and Attrition in the Natufians”, American Journal of Physical Anthropology, 37 (2):233-238.
• Turner 1979: C. G. Turner, Dental Anthropological Indications of Agriculture Among the Jomon People of Central Japan, American Journal of Physical Anthropology, 51 (4): 619-635.
• Ubelaker 1978: D.H. Ubelaker, , Human Skeletal Remains, Smithsonian Instution, Alddine Publishing Company, Chicago.
• Walker ve Erlandson 1986: J Walker, J. Erlandson, “Dental evidence for prehistoric dietary change on the northern Channel Islands”, American Antiquity, 51: 375-383.
• White 1991: D.T. White, Human Osteology, University of California, Academic Press, Berkeley, 106-109.
• Yiğit vd. 2005: A. Yiğit, P. Gözlük, A.C. Erkman, A. Çırak, N. Şimşek, “Altıntepe Urartu İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, AST 20, 79- 20, Konya.
• Yıldız 2007: M. Yıldız, Erken Tunç Çağ II’de Ege’de Koridorlu Ev Tipi Yapılar Evresi, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 4-5.
• Yılmaz vd. 2003: H. Yılmaz, A. Açıkkol, İ. Baykara, S. Şahin, “Kütahya Ağızören İskeletlerine Ait Dişlerin İncelenmesi”, A.Ü,D.T.C.F., Antropoloji Dergisi, Sayı:17, 71-108.