Lider-Üye Etkileşiminin Öğretmen Stres, Tükenmişlik ve Depresyonu Üzerindeki Rolü

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 1, 291 - 304, 31.07.2019

Selçuk Demir

https://doi.org/10.12984/egeefd.512319

Cited By: 3

Öz

Örgütlerde performans ve
verimlilik artışına katkı sağlayan en önemli kavramlardan biri lider-üye
etkileşimidir. Lider-üye etkileşimi, lider ve izleyen arasındaki çift yönlü
ilişkiye odaklanmaktadır. Bu araştırmada; lider-üye (okul yöneticisi-öğretmen)
etkileşimi ile öğretmenin stres, tükenmişlik ve depresyon düzeyi arasındaki
ilişkinin açığa çıkarılması amaçlanmıştır. Çalışma, ilişkisel tarama modelinde
tasarlanmıştır. Araştırmanın örneklemini; Hatay ilinde bulunan okullarda,
2018–2019 eğitim-öğretim yılında görev yapmakta olan öğretmenler arasından,
küme örnekleme yöntemiyle yansız olarak seçilmiş 48 okuldaki 437 öğretmen
oluşturmaktadır. Veriler; Lider-Üye Etkileşim Ölçeği, Stres Ölçeği,
Tükenmişlik Ölçeği ve Depresyon Ölçeği vasıtasıyla toplanmıştır.
Ölçüm modeli, değişkenlerin birbiriyle istatistiki olarak anlamlı ilişkiye
sahip olduğunu göstermektedir. Yapısal eşitlik modellemesi sonuçları; lider-üye
etkileşiminin, öğretmenlerin stres ve tükenmişlik düzeyleri üzerinde istatistiki
açıdan anlamlı ve negatif olarak etkisi olduğunu göstermektedir. Lider-üye
etkileşimi; öğretmenlerin depresyon düzeylerini, stres ve tükenmişliğin tam
aracılık etkisiyle negatif olarak etkilemektedir. Elde edilen bulgulara dayalı
olarak; öğretmenlerin negatif duygularını azaltmak veya oluşumunu önlemek için
okul yöneticisi-öğretmen etkileşiminin kaliteli olması gerekli görülmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Lider-Üye Etkileşimi, Stres, Tükenmişlik, Depresyon

The Role of Leader-Member Exchange in Teacher Stress, Burnout, and Depression

Öz

Leader-member exchange is one of the most important
concepts that contributes to the increase of performance and productivity in
organizations. Leader-member exchange focuses on the two sided relationship
between leader and follower. The aim of this study is to examine the
relationship between leader-member exchange (school administrator-teacher) and teacher’s level of stress, burnout and depression. This research was designed by relational model.
The sample consists of 437 teachers that were randomly selected with cluster
sampling method from 48 schools in Hatay city during 2018-2019 academic year.
Data were gathered via Leader-Member
Exchange Scale, Stress Scale, Burnout Scale and Depression Scale. The measurement model shows that research
variables have statistically significant relationships with each other.
Structural equation modeling points out that leader-member exchange has a
statistically significant and negative impact on teachers’ level of stress and
burnout. Leader-member exchange negatively influences teachers’ depression
level through the full mediation effects of stress and burnout. Based on the
findings of this current study, in order to reduce teachers’ negative feelings
or prevent it from occurring, a quality administrator-teacher exchange is required.

Anahtar Kelimeler

Leader-Member Exchange, Stress, Burnout, Depression

Kaynakça

• Altıntaş, E. (2014). Stres yönetimi. Ankara: Anı.
• Ahmed, I., Ismail, W. K. W., & Amin, S. M. (2014). Guanxi network and leader-member exchange: The impetus for employee creative involvement. Asia-Pacific Journal of Business Administration, 6(1), 64-77. doi:10.1108/APJBA-05-2013-0048
• Atwater, L., & Carmeli, A. (2009). Leader-member exchange, feelings of energy and involvement in creative work. Leadership Quaterly, 20(3), 264-275. doi:10.1016/j.leaqua.2007.07.009
• Besse, R., Howard, K., Gonzalez, S., & Howard, J. (2015). Major depressive disorder and public school teachers: Evaluating occupational and health predictors and outcomes. Journal of Biobehavioral Research, 20(2), 71-83. doi:10.1111/jabr.12043
• Bolat, O. İ. (2011). Öz yeterlik ve tükenmişlik ilişkisi: Lider-üye etkileşiminin aracılık etkisi. Ege Akademik Bakış, 11(2), 255-266.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. V. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Byrne, B. M. (2010). Structural equation modeling with AMOS. New York: Routledge.
• Byrne, B. M. (1991). Burnout: Investigation the impact of background variables for elementary, intermediate, secondary and university educators. Teachers and Teaching Education, 7(2), 197-209. doi:10.1016/0742-051X(91)90027-M
• Cordes, C. L. & Dougherty, T. W. (1993). A review and integration of research on job burnout. Academy of Management Review, 18(4), 621-656. doi:10.2307/258593
• Çelik, H. E. ve Yılmaz, V. (2016). Lisrel 9.1. ile yapısal eşitlik modellemesi, Temel kavramlar- Uygulamalar- Programlama. Ankara: Anı.
• Demir, S. (2018). The relationship between psychological capital and stress, anxiety, burnout, job satisfaction and job involvement. Eurasian Journal of Educational Research, 75, 137-154. doi:10.14689/ejer.2018.75.8
• Dienesch, R. M., & Liden, R. C. (1986), Leader-Member Exchange model of leadership: A critique and further development. Academy of Management Review, 11(3), 618-637. doi:10.5465/amr.1986.4306242
• Dolgun, U. (2015). Tükenmişlik sendromu. D. E. Özler (Ed.), Örgütsel davranışta güncel konular (s. 287-310). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Eren, E. (2015). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. İstanbul: Beta.
• Erkutlu, H. V. (2014). Liderlik, kuramlar ve yeni bakış açıları. Ankara: Efil.
• Field, A. (2009). Discovering Statistics using SPSS. Dubai: Oriental Press.
• Gedikoğlu, T. (2015). Liderlik ve okul yönetimi. Ankara: Anı.
• Genç, N. (2012). Yönetim ve organizasyon: Çağdaş sistemler ve yaklaşımlar. Ankara: Seçkin.
• Goldberg, L. R. (1999). A broad-bandwidth, public domain, personality inventory measuring the lower-level facets of several five-factor models. In I. Mervielde, I. Deary, F. De Fruyt, and F. Ostendorf (Eds.), Personality psychology in Europe (Vol 7, pp. 7–28). Tilburg: Tilburg University Press.
• Goldberg, L. R., Johnson, J. A., Eber, H. W., Hogan, R., Ashton, M. C., Cloninger, C. R., & Gough, H. C. (2006). The international personality item pool and the future of public-domain personality measures. Journal of Research in Personality, 40, 84–96. doi:10.1016/j.jrp.2005.08.007
• Graen, G. & Uhl-Bien, M. (1995). Relationship-based approach to leadership: development of leader-member exchange theory of leadership over 25 years: applying a multi-level multi domain perspective. Leadership Quarterly, 6, 219-247.
• Hock, R. R. (1988). Professional burnout among public teachers. Public Personel Management, 17(2), 167-189. doi: 10.1177/009102608801700207
• Ilies, R., Nahrgang, J. D., & Morgeson, F. P. (2007). Leader-member exchange and citizenship behaviors: A meta analysis. Journal of Applied Psychology, 92(1), 269-277. doi:10.1037/0021-9010.92.1.269.
• Karakuş, M. (2013). Emotional intelligence and negative feelings: A Gender specific moderated mediation model. Educational Studies, 39(1), 68-82. doi:10.1080/03055698.2012.671514
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. New York: The Guilford Press.
• Kreitner, R. & Kinichi, A. (2009). Organizational behaviour (9th ed.). New York: Mc Graw-Hill International Edition.
• Kyriacou, C. (2000). Stress busting for teachers. Cheltenham: Nelson Thornes.
• Lee, E. K., & Ji, E. J. (2018). The moderating role of leader-member exchange in the relationships between emotional labor and burnout in clinical nurses. Asian Nursing Research 12, 56-61. doi:10.1016/j.anr.2018.02.002
• Liden R. C. & Maslyn J. M. (1998). Multidimensionality of leader-member exchange: An empirical assessment through scale development. Journal of Management, 24(1), 43-72.
• Lunenburg, F. C. & Ornstein, A. C. (2012). Educational administration: Concepts and practices (Sixth Edition). Belmont, C.A.: Wadsworth Cengage Learning Publishing.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 12, 99-113. doi:10.1002/job.4030020205
• Meydan, C. H. ve Şeşen, H. (2015). Yapisal eşitlik modellemesi, Amos uygulamaları. Ankara: Detay.
• Murray, K. (2016). Liderlik ve iletişim. (Çev. Şensoy, Ü.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Özgün Çalışma, 2014)
• Northouse, P. G. (2013). Leadership (Theory and practice). Thousand Oaks: Sage.
• Nufer, S. (2012). The effects of locus of control and leader-member exchange predictors of stress and burnout in the workplace. (Unpublished doctoral dissertation). Faculty of The Chicago School of Professional Psychology, USA.
• Pines, A. M. (2005). The burnout measure short version (BMS). International Journal of Stress Management, 12(1), 78-88. doi:10.1037/1072-5245.12.1.78
• Özdamar, K. (2003). Modern bilimsel araştırma yöntemleri. Eskişehir: Kaan Kitabevi.
• Robbins, S. P., Decenzo, D. ve Coulter, M. (2013). Yönetimin esasları (Çev. Ed. Öğüt, A.). Ankara: Nobel. (Özgün Çalışma, 2011)
• Russell, D. W., Altmaier, E., & Van Velzen, D. (1987). Job-related stress, social support, and burnout among classroom teachers. Journal of Applied Psychology, 72(2), 269-274. doi:10.1037//0021-9010.72.2.269
• Sarros, J. C. & Sarros, A. M. (1987). Predictors of teacher burnout. The Journal of Educational Administration, 25(2), 216-229. doi:10.1108/eb009933
• Saruhan, Ş. C. ve Yıldız, M. L. (2014). İnsan kaynakları yönetimi: Teori ve uygulama. İstanbul: Beta.
• Schermerhorn, J. R., Hunt, J. G., Osborn, R. N., & Uhl-Bien, M. (2011). Organizational behavior. Asia: John Wiley & Sons (Asia) Pte Ltd.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş, Temel ilkeler ve Lisrel uygulamaları. Ankara: Ekinoks.
• Şimsek, M. ve Çelik, A. (2012). Yönetim ve organizasyon. Konya: Eğitim.
• Uğurluoğlu, Ö., Şantaş, F. ve Demirgil, B. (2013). Lider-üye etkileşimi ve tükenmişlik ilişkisi: Hastanelerde bir uygulama. Haccettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 16(1), 1-21.
• Tucker, K. A., & Allman, V. (2004). Don’t be a cat and a mouse manager. The Gallup Organization, www.brain.gallup.com (September 16, 2016).
• Tümkaya, S., Çam, S. ve Çavuşoğlu, I. (2009). Tükenmişlik ölçeği kısa versiyonunun Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalısması. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (1), 387–398.
• Yıldız, G., Özutku, C. ve Cevrioğlu, E. (2008). Lider-üye etkileşimine çok boyutlu yaklaşım: Liden ve Maslyn’in dört boyutlu lider-üye etkileşim ölçeğinin psikometrik özelliklerine yönelik görgül bir araştırma. Akademik İncelemeler, 3(1), 95-123.
• Yukl, G., O'Donnell, M., & Taber, T. (2009). Influence of leader behaviors on the leader‐member exchange relationship. Journal of Managerial Psychology, 24(4), 289-299. doi:10.1108/02683940910952697